3x1 BME Beeldspraak en stijlfiguren

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Welkom bij Nederlands!

Realismelijn

• Als je iets heel realistisch vind, dan plaats je het aan het begin van  de realismelijn.
• Als je iets helemaal niet realistisch vind, plaats je het aan het eind van de realismelijn.

Heel erg realistisch                                                                     Helemaal niet realistisch

     |---------------------------------|-------------------------------------------|

                                              een beetje realistisch

Aspecten realismelijn

Je kunt bepalen of een verhaal realistisch is aan de hand van de volgende aspecten:

1 de omgeving

2 de tijd

3 hoe personages met elkaar praten en omgaan

4 gedachten, bezigheden en problemen van personages

5 de 'toevalligheid' van gebeurtenissen

6 fantasie-elementen

7 de afloop van een verhaal

https://www.youtube.com/watch?v=4S9a5V9ODuY

Het opbouwschema van verhalen 

Fictie / non-fictie

• Verzonnen = fictie
  Leesboeken, strips, films, toneelstukken en gedichten. 
• Niet verzonnen is = non-fictie
  Schoolboeken, nieuwsberichten, kookboeken en een handleiding.

Waargebeurd

In een verhaal kunnen waargebeurde dingen staan zoals personages en (historische) gebeurtenissen.

Het verhaal blijft fictie omdat er altijd iets verzonnen of weggelaten is.

Als iets niet letterlijk bedoeld is zoals het er staat, dat heet dat beeldspraak.

Beeldspraak

Spreekwoorden en uitdrukkingen bevatten figuurlijk taalgebruik               Beeldspraak!

Schrijvers van fictie gebruiken
ook vaak beeldspraak.

Vergelijkingen

Noemt de overeenkomst tussen het onderwerp en iets anders.

2 soorten:

1. Vergelijkingen met als (maar ook met: zoals, alsof en net als)

2. Vergelijkingen zonder als (met werkw. als bijv. lijken en zijn)

Voorbeelden van vergelijkingen 

De trein was zo vol, we zaten als haringen in een ton.

Hij is zo gek als een deur.

Hij ging er als een haas vandoor.

Hij lacht als een boer met kiespijn.

Jouw kamer lijkt een zwijnenstal.

Hij is een boom van een vent.

Hoe schrijf je dit op op de toets:
In deze zin staat een vergelijking zonder als: 'hij' wordt door het ww 'is' vergeleken met een boom.

Metonymia

De beeldspraak berust niet op een vergelijking, maar op een specifieke eigenschap van het object.

-    Je noemt een deel in plaats van het geheel

     Even de neuzen tellen
-    Je noemt het geheel in plaats van een deel
      Nederland heeft gewonnen > je bedoelt alleen het elftal

Metonymia

-    Je noemt het materiaal, maar je bedoelt het voorwerp
      (hij won goud)
-    Je noemt een aardrijkskundige naam, maar je bedoelt het
      product dat daarmee verbonden is. (Ik eet het liefst
      edammer)

Metonymia

-    Je noemt plaats/ruimte, maar je bedoelt de mensen die daar
      zijn. (De zaal gaf een enorm applaus.)
-    Je noemt de producent, maar je bedoelt het product:
      een Apple
-    Je noemt de eigenschap, maar je bedoelt de persoon
     (die lange)

Metafoor

metafoor = alleen beeld aanwezig, beeld en object hebben iets gemeenschappelijks (vergelijking/gelijkenis).

Aan de voet van de berg stond ze te wachten. 

beeld = aan de voet

object (betekenis) = aan de onderkant 

Voet en aan de onderkant hebben iets gemeenschappelijks (gelijkenis)! 

Maar ook: de kameel is het schip van de woestijn (ze doorkruisen allebei deinend en schommelend een grote vlakte)

Personificatie

personificatie = levenloze voorwerpen/begrippen worden als levend voorgesteld

Mijn hart klopte in mijn keel. 

beeld = je hart klopt in je keel

object (betekenis) = je bent zenuwachtig 

Maar ook: 
De wind speelt met de wuivende takken van de boom.

Papier is geduldig.

Samenvattend

vergelijking-met-als = onderwerp wordt vergeleken met iets anders met verbindingswoord

vergelijking-zonder-als = onderwerp wordt vergeleken met iets anders, zonder verbindingswoord

metafoor = alleen beeld aanwezig, beeld en object hebben iets gemeenschappelijks (vergelijking)

metonymia = alleen beeld aanwezig, beeld heeft niet iets gemeenschappelijk  met object (andere relatie)

personificatie = levenloze voorwerpen/begrippen worden als levend voorgesteld

Beeldspraak

Figuurlijk taalgebruik waarbij vergelijkingen een belangrijke rol spelen.

Stijlfiguren

'Trucjes' van de schrijver om de taal levendiger te maken of om indruk te maken op de lezer.

STIJLFIGUREN

gebruik je om indruk te maken op een luisteraar of lezer.
 

Het zijn taalmiddelen om dat wat je wilt zeggen, treffender of sterker uit te drukken.

Herhaling

Hierbij wordt er gebruik gemaakt van een herhaling van woorden om datgene wat je zegt te onderstrepen.

Voorbeelden:

Uur na uur bleef het stil.

Tijdens het kamp was het macaroni en nog eens macaroni wat we kregen.

opsomming

Voorbeelden:

•  In de verte zag ik heuvels, bomen, bloemen, geiten en koeien.
• Merel houdt van aardbeien, kersen, frambozen en bessen.
  
• De docent was sloom, saai en slaapverwekkend.
  

tegenstelling

• stijlfiguur waarbij tegengestelde begrippen worden verbonden
• bepaalde eigenschap versterken of benadrukken
• Mooi lijkt immers mooier naast lelijk, goed beter naast slecht.
  
• voorbeeld: vrienden door dik en dun

Paradox

• Een paradox is een schijnbare tegenstelling. Hij bestaat uit een combinatie van dingen die op het eerste gezicht niet kunnen, maar die, als je nog eens nadenkt, wel degelijk mogelijk is
• Twee tegengestelde woorden worden met elkaar verbonden 
• Een uitspraak die zichzelf tegenspreekt, of tegen je logica ingaat
• Het lijkt tegengesteld, maar het is het niet.

voorbeeld: elk voordeel heb zijn nadeel (Cruijf)

zeg nooit nooit

Eufemisme

Een woord, zinsdeel of hele zin waarmee iets mooier of vriendelijker wordt voorgesteld dan het in werkelijkheid is.

Het wordt gebruikt om de negatieve gevoelens te verbergen.

Bijvoorbeeld: 
Werkzoekend of baanloos – werkloos
Het kleinste kamertje - wc

Hyperbool (overdrijving)

Iets wordt grote gemaakt dan het in werkelijkheid is.

Ik ga dood van de honger.

Understatement

- Understatement
Je drukt iets opzettelijk zwakker uit dan het in werkelijkheid is. Je wilt daarmee juist sterker overkomen.
Tegenovergestelde van een hyperbool.

1. Arjen Robben kan een aardig balletje trappen. ‏
2. Als je een één voor de toets hebt gehaald, zul je wel een paar foutjes hebben gemaakt.

Sarcasme en ironie

Sarcasme en ironie zijn beide vormen van spot. Vaak zeg of schrijf jje dan het tegenovergestelde van wat je bedoelt.

Ironie

• vorm van milde, niet kwetsende of beledigend bedoelde (zelf)spot
• bij verbale ironie wordt het tegenovergestelde gezegd van wat er wordt bedoeld

Voorbeeld van ironie

Voorbeelden van ironie

'Je kletst me de oren van het hoofd', zei de leraar tegen het verlegen meisje.
"Het ziet er weer schitterend uit", zei de trainer toen we in de drenzende regen liepen.
De ANWB meldde dat de gipsvluchten het dit jaar weer goed hadden gedaan.
"Goh, wat ben jij knap, zeg!"
Dat is me een lieve jongen.
Nou, het is me wat moois.
Goh, precies op tijd.

Sarcasme

Bij sarcasme is er ook sprake van spot, maar dan van een minder vriendelijke soort. Bij sarcasme zijn de opmerkingen vaak kwetsend.

Voorbeelden van sarcasme

" Vooral zo door gaan, dan kom je er wel!" Zegt de leraar tegen de slecht presterende leerling.
" Dat soort dingen moet je vooral doen, als je uit de gevangenis wilt blijven." Zegt de agent tegen de jonge crimineel.

Pleonasme

Eigenschap noemen die datgene altijd heeft.

Witte sneeuw

Ronde cirkel

Tautologie

Je noemt een aantal keer woorden met dezelfde betekenis (synoniemen)

Klimmen en klauteren

Schots en scheef

Maar echter

Retorische vraag

Een vraag waar je helemaal geen antwoord op wilt. Het is eigenlijk een mededeling.

Mag het hier even stil zijn?

Hij is zo sterk als een beer = een metafoor. Juist of onjuist?

1. onjuist
2. juist

Welke stijlfiguur herken je?
De docent uit het onderwijs gaat binnenkort met pensioen.

1. ironie
2. sarcasme
3. pleonasme
4. tautologie

In welke zin staat een Understatement?

1. Peter wordt gek van de jeuk.
2. Peter moet een kleine boodschap.
3. Toen Peter klaar was met het overschrijven van de Bijbel, zei hij: "Ach, een kleine moeite."
4. Peter sterft van de honger.

In welke zin staat een Hyperbool?

1. Peter wordt gek van de jeuk.
2. Peter moet een kleine boodschap.
3. Toen Peter klaar was met het overschrijven van de Bijbel, zei hij: "Ach, een kleine moeite."
4. Peter heeft erge honger.

'Zij is net een nachtegaal.' Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. vergelijking
2. metonymie
3. metafoor
4. personificatie

Een vergelijking herken je aan:

1. het woordje '(net) als'
2. het woordje 'met'
3. het woordje 'als', of 'van een'
4. het woordje 'vergeleken'

In welke zin staat een eufemisme?

1. Peter wordt gek van de jeuk.
2. Peter moet een kleine boodschap.
3. Toen Peter klaar was met het overschrijven van de Bijbel, zei hij: "Ach, een kleine moeite."
4. Peter sterft van de honger.

Van welk stijlfiguur wordt hier gebruik gemaakt?
De bal rolt goed over het groene gras.

1. Tautologie
2. Pleonasme
3. Understatement
4. Eufemisme

'Die Rembrandt vind ik mooier dan die Van Gogh.' Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. vergelijking
2. metonymia
3. metafoor
4. personificatie

'De wind huilt door de bomen.' Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. metafoor
2. personificatie
3. metonymia
4. vergelijking

Welk stijlfiguur wordt hier gebruikt?
Mijn hoofd knalt uit elkaar van de pijn.

1. Paradox
2. Hyperbool
3. Understatement
4. Eufemisme

'Geef mij nog eens een glas'. Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. vergelijking
2. metafoor
3. personificatie
4. metonymia

Welk stijlfiguur wordt hier gebruikt?
De miljardair deed minnetjes over zijn nederig stulpje.

1. Paradox
2. Hyperbool
3. Understatement
4. Eufemisme

Van welk stijlfiguur wordt hier gebruik gemaakt?
"Wat fijn dat je mijn telefoon hebt laten vallen." zegt het meisje boos.

1. Sarcasme
2. Hyperbool
3. Ironie
4. Herhaling