2.1 De pruikentijd

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

De tijd van Pruiken en Revoluties

§2.1 A| De pruikentijd 

De tijd van Pruiken en Revoluties

1700-1800

Waar gaat de paragraaf over?

Door de groeiende wereldhandel kreeg de burgerij in Europa steeds meer economische macht. Toch bleef de standenmaatschappij in de 18e eeuw in grote delen van Europa bestaan. De 18e eeuw was ook de eeuw van de Verlichting. Denkbeelden begonnen grondig te veranderen.

Leerdoelen

1. Je kunt de standenmaatschappij in Frankrijk van de 18e eeuw beschrijven en verklaren waarom de boeren het erg zwaar hadden.
   
2. Je kunt het causaal (oorzakelijk) verband tussen de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw en de verlichting van de 18e eeuw uitleggen.
   
3. Je kunt de houding van Verlichte denkers ten opzichte van geloof (atheïsme), politiek (trias politica) en vrijheid (mensen rechten) uitleggen.
   

17e Eeuw

De Republiek in een Gouden eeuw

Koppositie in de handel. 

Grote sterke zeemacht

Rampjaar 1672

Wetenschappelijke Revolutie

18e Eeuw

De Republiek aan het vervallen. 

Bloei Frankrijk en Groot-Brittannie

Burgers steeds meer macht. 

Verlichting

De Franse standensamenleving

Nederland verloor zijn economische voorsprong aan Engeland, Schotland en Frankrijk.
Rond Parijs ontstonden enorme bedrijven die textiel, wapens of luxe goederen maakten. De landbouw bleef wel het grootste middel van bestaan in Frankrijk. Veel boeren gingen gebukt onder de verplichtingen van de lokale adel. Frankrijk had een standensamenleving.

Er waren enorme verschillen tussen de eerste, tweede en de derde stand (adel, geestelijkheid en boeren/burgers)

Driekwart van alle belastingen waren indirecte belastingen die voornamelijk werden betaald door de derde stand. Hierdoor leden de derde stand het meest van de hoge staatsuitgaven.

Terwijl de adel en de geestelijkheid vrijgesteld zijn van belastingen, zijn het vooral de boeren die de zwaarste lasten moeten dragen. (Ets, 18de eeuw, auteur onbekend)

Standensamenleving (1)

• De maatschappij was opgedeeld in groepen en je geboorte bepaalde stand waartoe je behoorde. 
  
  
• Eerste stand: de geestelijkheid, zij moesten bidden en de koning helpen met het bestuur. 
  
  
• Tweede stand: de adel, zij moesten vechten in oorlogen en óók helpen met bestuur.  

Standensamenleving (2)

• Derde stand: rijke burgers, ambachtslieden, boeren en loonarbeiders. Zij moesten hard werken.
  
  
•  Grote verschillen binnen de derde stand, maar niemand kon een machtige positie in het bestuur of het leger krijgen. 
  
  
• De rijke laag van de derde stand noem je de bourgeoisie. 

Standensamenleving (3)

• Eerste en de tweede stand hadden allerlei privileges, zoals geen belasting betalen. 
• Deze standensamenleving met voorrechten noem je het ancien régime.
  
• 98% van de Fransen behoorde bij de derde stand. 

1

2

3

§4.1: Standensamenleving

1e stand	Geestelijkheid	geen belasting betalen
2e stand	Adel	geen belasting betalen
3e stand	Boeren en burgers	* moesten belasting betalen * hadden geen voorrechten

Leg de bron uit

- Wat zie je? 

- Waarom is het getekend? 

- Wat bedoeld de tekenaar hiermee? 

Wat gebeurt er op deze afbeelding?

Waar gaat deze afbeelding over?

Zet bovenstaande titels met de juiste gezichten bij de juiste stand.

De eerste stand

De tweede stand

De derde stand

Boeren

Adel

Geestelijken

De verlichting (1)

• Wetenschappelijke ontdekkingen leidden tot nieuwe ideeën over het geloof, mens en samenleving.  
  
  
• Het geloof stond niet meer centraal, maar het menselijk verstand.
  
  
• Twijfel over het goddelijk recht van de koning (absolutisme). 
  - Bestaat het goddelijk recht wel?
  - Heeft de koning wel altijd gelijk? 

De verlichting (2)

• Discussie in de samenleving over geloof en tradities.
  
  
• Je moet niet alles geloven wat de kerk en de koning zeggen. 
  
  
• Ontstaan van de verlichting: een periode waarin geloof en traditie plaatsmaken voor logische en verstandelijke redeneringen.  

Denken over de samenleving (3)

• Verlichte denkers vonden dat alle mensen vrij en gelijk geboren waren. 
  
  
• Niemand had wat te zeggen over de vrijheid het geloof of het bezit van een ander, dit waren de natuurrechten.
  
  
• Er ontstond kritiek op de standensamenleving en het absolutisme van de vorsten.  

Hoe ontstond een veranderings-idee?

• De wetenschappelijke revolutie 1650-1800 (H3!)

• Als gevolg van de wetenschappelijke revolutie (§1.4)
• Zelf nadenken, niet alles zomaar geloven (ratio gebruiken)

De Verlichting

De ideeën van de Verlichting

1. Mensen horen vrij te zijn en mensenrechten te hebben.
2. Meer macht voor het volk (meer democratie en een grondwet)
3. Scheiding van kerk, staat en rechtspraak
4. Het verstand is belangrijk en moet goed gebruikt worden door iedereen.

De Verlichters en politiek I

Verlichters

• Een koning is er voor het volk
• Het volk mag een slechte koning afzetten
• De echte macht ligt bij het volk

Gevolg

• Tegen absolutisme
• Vóór democratie

De Verlichters en politiek II

John Locke (Eng. 1632-1704)

Het volk geeft de koning macht en zij mogen een slechte koning afzetten.

Charles de Montesquieu (Fr. 1689-1755)
Trias Politica, de scheiding der machten

Jean Jacques Rousseau (Fr. 1712-1778)

Volksvertegenwoordiging doet wat het volk wilt.

De Verlichters en het geloof

Verlichters

• God heeft de aarde gemaakt, maar grijpt niet in.
• Er is niet 1 waar geloof

Gevolg

• Vóór godsdienstvrijheid
• Tegen een grote invloed van de kerk

Voltaire. (Fr.1694-1778)

De Verlichters en gelijkheid

Verlichters

• Mensen zijn gelijk en vrij

Gevolg

• Tegen standenmaatschappij
• Tegen slavernij/slavenhandel (Abolitionisme)

Reactie koningen

Ideeën van de Verlichting verbieden

Of

Sommige ideeën overnemen, zolang de vorst alle macht houdt.

= Verlicht absolutisme

Wat is volgens jou de beste omschrijving van de Verlichting?

1. Er ging bij mensen een lichtje branden
2. Mensen begonnen weer zelf na te denken
3. De TL- verlichting werd uitgevonden
4. Huh? Wat is de verlichting?

Het volgende begrip past het best bij de Verlichting...

1. verstand
2. Renaissance
3. ontdekkingsreizen
4. Grieken

Verlichting is een gevolg van
...

1. wetenschappelijke revolutie
2. feodalisme
3. de Reformatie
4. plantagekoloniën

Bij Verlichting past het volgende begrip...

1. oorlog
2. gelijkheid
3. absolutisme
4. socialisme

Verklaar waarom de wetenschappelijke beweging van de 18e eeuw 'de Verlichting' wordt genoemd.

Wat wordt er bedoeld met 'rationeel' in 'rationeel denken'?

1. Gebaseerd op emoties
2. Gebaseerd op rantsoenen
3. Gebaseerd op logica
4. Gebaseerd op het verstand

Wat denk je dat basale mensenrechten zijn?
Probeer er drie te benoemen.

0

Leerdoelen

1. Je kunt de standenmaatschappij in Frankrijk van de 18e eeuw beschrijven en verklaren waarom de boeren het erg zwaar hadden.
   
2. Je kunt het causaal (oorzakelijk) verband tussen de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw en de verlichting van de 18e eeuw uitleggen.
   
3. Je kunt de houding van Verlichte denkers ten opzichte van geloof (atheïsme), politiek (trias politica) en vrijheid (mensen rechten) uitleggen.