De protestantse reformatie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Tijd van ontdekkers en hervormers

1500 - 1600

De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke Kerk in West-Europa tot gevolg had

E

I

D

E

V

J

I

N

H

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

A

B

kerstenen	stadsrechten	minder macht adel
klassieken	specerijenhandel	individu
nieuwsgierigheid	humanisten	ambtenaren
handel	macht	carpe diem

centralisatie: handel, stadsrecht, minder macht adel, ambtenaren

ontdekkingsreizen: kerstenen, handel in specerijen, macht, nieuwsgierigheid

renaissance: humanisten, individu, klassieken, Carpe diem

kerstenen	stadsrecht	minder macht adel
Klassieken	specerijenhandel	individu
nieuwsgierigheid	humanisten	ambtenaren
handel	macht	Carpe diem

Lesdoelen

• je kunt uitleggen waarom de reformatie een gevolg is van het humanisme
• je kunt uitleggen waarom Erasmus wordt beschouwd als voorloper van de reformatie 
• je kunt de kritiek die Luther en Calvijn hadden op de christelijke kerk omschrijven en verklaren
  
• je kunt verschillen in de ideeën van Luther en Calvijn uitleggen
• je weet wat er verstaan wordt onder de Reformatie
• je kunt beschrijven welke maatregelen de Kerk nam tegen de hervormers
  
• je weet welke gevolgen de kerkhervorming had voor de maatschappelijke en politieke verhoudingen in Europa
  

De Kerk rond 1500

Eind  middeleeuwen - Kerk veel macht over bevolking en politiek.
Mensen die niet naar Kerk luisterden, werden ketters genoemd. Zij worden vervolgd door de inquisitie.

Paus was leider van christelijke Kerk en plaatsvervanger van Jezus op aarde.

Naast religieuze macht had de Kerk ook wereldlijke macht, ze vocht oorlogen uit en hoge geestelijken hadden leefstijl van koningen en rijke adel.

de inquisitie was een kerkelijke rechtbank die je veroordeelde als je niet leefde volgens de regels van de Kerk

De Kerk rond 1500

• Paus had opdracht gegeven tot bouw van nieuwe Sint Pieter (de belangrijkste kerk) in Rome. Deze kerk werd betaald door middel van aflaten.
  
• Leefwijze van paus en hoge geestelijken was niet sober, zoals Kerk wél verwachtte van iedereen (want Jezus leefde ook sober en hij was het voorbeeld dat iedereen moest volgen) en dit leidde dan ook tot veel kritiek

een aflaat is een document waarmee de Kerk de zonden van de koper van het document vergaf, dit betekende dat de koper van de aflaat naar de Hemel ging (ondanks alles wat hij gedurende zijn leven had gedaan)

de Sint Pieter is de belangrijkste kerk van het katholieke geloof. De oude St. Pieterskerk was gebouwd rond 320 en was aan vervanging toe. De Paus wilde een kerk waar grootsheid van God en zijn Kerk duidelijk  van af zou spatten

De St.Pieter werd de grootste kerk ter wereld.

In de middeleeuwen worden er in opdracht van de Kerk veel schilderijen gemaakt over 'het laatste oordeel'. De burgers konden zo zien wat er zou gebeuren op het moment dat Jezus terugkeert naar de aarde en een oordeel velt over de doden en de levenden; rechtvaardig, goed en eerlijk geleefd betekende dat je naar de Hemel mocht, zo niet, dan ging je naar de Hel.

Dit schilderij (en al die anderen) liet zien hoe verschrikkelijk de Hel was...

De Kerk rond 1500

• De paus had opdracht gegeven tot de bouw van de nieuwe Sint Pieter in Rome. Deze kerk werd gefinancierd door middel van aflaten.
  
• De leefwijze van de paus en hoge geestelijken stond ver af van de soberheid die de Kerk verkondigde (want Jezus leefde ook sober en hij was het voorbeeld dat iedereen moest volgen) en dit leidde dan ook tot veel kritiek op de Kerk.

een aflaat is een document waarmee de Kerk de zonden van de koper van het document vergaf, dit betekende dat de koper van de aflaat naar de Hemel ging (ondanks alles wat hij gedurende zijn leven had gedaan)

de Sint Pieter is de belangrijkste kerk van het katholieke geloof. De oude St. Pieterskerk was gebouwd rond 320 en was aan vervanging toe. De Paus wilde een kerk waar grootsheid van God en zijn Kerk duidelijk  van af zou spatten

De St.Pieter werd de grootste kerk ter wereld.

Middeleeuwse Sint- Pieter

Huidige Sint- Pieter

Humanisme

(herhaling)

Humanisten = wetenschappers die mens weer in middenpunt  plaatsten. 

Zelfstandige, kritische denkers die probeerden op een rationele  manier de samenleving beter te maken. 

Daarbij bestudeerden de humanisten allerlei teksten uit de klassieke oudheid. 

Door deze manier van denken ontstond er kritiek op de Kerk

Desiderius Erasmus

Niet God en het geloof moeten centraal staan volgens Erasmus,  maar de mens zelf. 

Erasmus vond dat er in de kerk dingen gebeurden die niet goed waren. Hij hoopte dat de Kerk dit door zijn kritiek zélf ging aanpakken.

Erasmus

Erasmus schreef meerdere boeken, waaronder het boek Lof der zotheid

De belangrijkste punten uit dit  boek:

• De Kerk zou moet handelen zoals in de Bijbel staat 
• De geestelijkheid zou sober moeten leven, net zoals Jezus. Maar dat gebeurt lang niet altijd!

Kritiek op de Bijbel

De humanisten doen steeds meer onderzoek naar klassieke geschriften, waaronder ook de Bijbel. Erasmus vergelijkt de pas ontdekte oudere Griekse versie van het Nieuwe Testament met de Latijnse vertaling die de Kerk gebruikt (=Vulgaat). Er blijken veel (vertaal)fouten in de nieuwere versie te zitten.

Maar Erasmus was niet de enige die commentaar had op de Kerk. Er waren meer mannen die vonden dat de Kerk moest hervormen. 

Aflaten zijn ...

1. zijn documenten die horen bij de protestante kerk
2. zijn documenten die zorgen dat je een plekje in de hemel krijgt
3. zijn documenten met daarop de 95 stellingen van Luther
4. brieven die Luther aan de paus heeft gestuurd

De Reformatie

Reformatie is een ander woord voor scheiding in de kerk (opnieuw formeren). 

De protestantse Reformatie was het zestiende-eeuwse schisma binnen het westerse christendom, dat ingezet werd door Maarten Luther, Johannes Calvijn en andere vroege protestanten. Het startpunt wordt traditioneel in 1517 gesitueerd toen Maarten Luther volgens het verhaal zijn 95 stellingen ophing aan de deur van de Slotkerk te Wittenberg. 

Luther: van hervorming naar splitsing

Luther vond dat gelovige genoeg had aan Bijbel (=woord van God), Priesters en andere geestelijken waren niet nodig.

Luther wilde dat tijdens kerkdiensten de volkstaal werd gebruikt (ipv Latijn dat Kerk gebruikt).

Omdat gelovige zelf Bijbel moest lezen, vertaalde Luther zelf  Bijbel in Duits.

Paus was tegen Luthers ideeën en deed hem in Kerkelijke Ban. 

Luther werd hiermee uit de Kerk gestoten.

Maarten Luther

Aflatenhandel

Luther: van hervorming naar splitsing

Duitse monnik Maarten Luther had kritiek op Kerk, want de kerk volgde niet letterlijk de Bijbel 

Zijn kritiek :

•  aflaathandel was onzin,  
• dure kunstwerken in Kerk mocht niet (afbeelden van God of heiligen is verboden volgens de Bijbel!),
• luxe levenstijl van geestelijken was tegen Gods wil, 
• verkoop van kerkelijke banen en gebrek aan kennis van priesters leidde tot slecht functionerende kerk .
  

Dankzij uitvinding van drukpers konden ideeën van Luther snel worden verspreid.
Luther wilde met deze hervorming of reformatie  de Kerk verbeteren. 

Reactie geestelijke macht

Paus was tegen Luthers ideeën en was bang dat hij gelovigen zou verliezen. Daarom deed de Paus Luther  in Kerkelijke Ban. 

Luther werd hiermee uit de Kerk gestoten.

Reactie wereldlijke macht

Keizer Karel V deed Luther in rijksban, omdat hij bang was voor godsdienstoorlogen. (volgers Luther vs volgers  Paus)

 Zo'n oorlog wilde Karel voorkomen want dat verstoorde de eenheid in zijn rijk
Rijksban = Luther  is vogelvrij .
Luther kreeg steun van aantal Duitse keurvorsten en zijn aanhangers starten kerkgenootschappen. 

Luther wilde eigenlijk alleen maar Kerk verbeteren. 

Maar wat begon als hervorming eindigde als kerksplitsing (=Reformatie)

Johannas Calvijn

Hervormer,  vooral populair in Frankrijk en Nederland 

Bijbel is enige bron voor het geloof, net als bij Luther

Maar twee grote verschillen tussen ideeën Luther en Calvijn. 

Luther

• goed leven + echt geloven zorgt ervoor dat je naar Hemel gaat
  

• vorst bepaalt geloof van zijn onderdanen, volk mag daar niet tegen in opstand komen

Calvijn

• Bij de geboorte al bepaald of je naar de Hemel/Hel gaat. (=predestinatie)

• gelovige bepaalt zijn eigen geloof. Als vorst niet volgens de Bijbel handelt, mag volk in opstand komen

Gevolgen Reformatie 

• Godsdienstoorlogen in Heilige Roomse Rijk, protestanten (de volgers van Luther) vs katholieken. 

• Rooms-Katholieke Kerk begint contrareformatie met als doelen bestrijden van  protestanten én verbeteren van misstanden binnen Kerk
  

Heilige Roomse Rijk = zie afb

Sleep de onderdelen naar de juiste plek

Protestant

Katholiek

Maarten Luther

De Paus

Aflaten

Bijbel in volkstaal

Latijnse kerkdienst

Sober

Beeldenverering

Reliekenverering

'Kale' kerk

Beelden in de kerk

95 stellingen

Sleep de zinnen in de juiste tijdsvolgorde van vroeger naar later

Luther verdedigd zich voor Karel V in Worms

Luther schrijft een brief met 95 stellingen

Luther schrijft de Bijbel in het Duits

Karel verklaart Luther vogelvrij

De contrareformatie

De reactie van de katholieke kerk op de reformatie = contrareformatie

Opleidingen van priesters werden verbeterd. 

Maar niet alle kritiek werd aangepakt. 

• Vulgaat bleef de officiële Bijbel (ondanks de geconstateerde fouten). 
• Alle tradities bleven bestaan, bv aflaten, relieken en heiligenverering.
  
• Kerk bleef hard optreden tegen protestanten. Ze werden verhoord en gestraft door de inquisitie, straffen waren vaak de brandstapel.

Geschiedenis-domino! Leg de stenen op de goede plek zodat de juiste volgorde ontstaat.

predestinatie

1. Erasmus
2. Luther
3. Calvijn

Volk mag in opstand komen tegen vorst als hij niet handelt volgens de Bijbel

1. Erasmus
2. Luther
3. Calvijn

Lees de bron.
Een uitspraak:
Het was de bedoeling van de hervormers
om nieuwe kerken op te richten.

1. Juist
2. Onjuist

van welke hervormer?

Met uitverkiezing bedoelen we het eeuwige besluit van God waarmee hij in zichzelf bepaalde wat Hij wilde dat er zou gebeuren met elk mens. Alle zijn niet op gelijke voorwaarden geschapen, maar sommige zijn voorverordineerd voor het eeuwige leven, andere voor het eeuwige verderf.”

1. Erasmus
2. Luther
3. Calvijn
4. geen idee

van welke hervormer?

Wij stellen daarentegen, dat de pauselijke aflaat niet de schuld kan wegnemen van ook maar de geringste vergefelijke zonde.

1. Erasmus
2. Luther
3. Calvijn
4. geen idee

De pogingen van Luther om de kerk van binnenuit te zuiveren hadden op de korte termijn alleen onbedoelde gevolgen, maar op de lange termijn de bedoelde gevolgen.
Leg dit uit

hierna volgt een filmpje over Luther en de reformatie

https:

Zelf verder 

lees §5.3 

maak opdr. 1