Ethiek in de zorg

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 2,3

Ethiek in de zorg

wat verstaan jullie onder ethiek?

Ethiek = kritisch nadenken over wat het goede om te doen is

Ethisch handelen = dat dan ook doen!

Een dilemma is een keuze waarbij alle opties op  het eerste gezicht lastig zijn, maar toch moet je kiezen

(visie, wetgeving, persoonlijke opvatting)

De meningen over wat goede zorg is, lopen weleens uiteen. Vaak moet je balanceren tussen de waarden van de cliënt, de mantelzorgers en het beleid van je organisatie.
Dat levert soms ethische dilemma’s op.

Ethiek en moraal

De termen ‘ethiek’ en ‘moraal’ betekenen niet hetzelfde. Moraal zijn de waarden en normen die richting geven aan jouw doen en laten, ze sturen de keuzes die je maakt. Ethiek is daarover nadenken. Het is nadenken over de vraag of jouw handelen leidt tot goede zorg. Dat kan echt over van alles gaan: van grote levensvragen tot kleine, dagelijkse keuzes.

Morele basisprincipes in de zorg

Deze zijn de basis voor 4 normen, handvatten voor medisch handelen en goede zorg:

Respect voor autonomie: de wens van de patiënt zo veel mogelijk respecteren;

Niet schaden: mensen geen schade toebrengen;

Weldoen: zo veel mogelijk het welzijn van mensen bevorderen, inclusief hun leven beschermen;

Rechtvaardigheid: de ene persoon niet anders (minder of beter) behandelen dan de andere persoon met dezelfde behoefte.

Beroepsethiek

Verpleegkundigen en verzorgende hebben hun beroepsethiek vastgelegd in de ICN; hierin wordt de rol van de verzorgende beschreven ten opzichte van de medemens, de beroepsuitoefening, de maatschappij, de samenwerking met anderen, het beroep

Wikken en wegen voor een juiste beslissing

Soms sta je voor situaties waar geen ‘beste oplossing’ is, maar waar je wel direct een beslissing moet nemen. Dan sta je voor een dilemma.

• Er zijn meerdere cliënten die tegelijk jouw hulp nodig hebben en je staat er alleen voor. Aan wie geef je de voorrang en waarom?
  
• Je komt als thuiszorgmedewerker bij een terminale cliënt thuis om hem te helpen met eten. De cliënt weigert te eten, maar zijn vrouw vindt dat hij moet eten en dat jij ervoor moet zorgen. Laat je je leiden door de wens van meneer of die van zijn vrouw? En waarom?

belangen wegen van:

• de zorgvrager
• jou als zorgverlener
• de familie
• de collega's
• medebewoners
• de organisatie en eventueel ander betrokkenen 

Dilemma 1

Afwijken van het protocol, mag dat?
Iemand met slikproblemen wil genieten van het eten en dus het liefst klein gesneden voedsel. Maar de kno-arts adviseert gemalen voedsel. Volg je het doktersadvies op, of kom je tegemoet aan de wens van de cliënt? Wat zou jij doen? Waarom kies je voor deze aanpak?

Wat vinden jullie van deze situatie? Wat zou je doen?

Wat zou jij als begeleider doen in deze situatie? Kies een handelingsoptie:

1

A

B

C

D

Wat zou je als begeleider doen in deze situatie?

1. Ik volg de wens van Karin en haar ouders en geef Karin klein gesneden voedsel. Ze weten wat de risico’s zijn en mogen zelf beslissen.
2. Ik volg het advies op van de kno-arts. Wel bespreek ik het verzoek met Karin en haar ouders, wijs hen op de risico’s en probeer ze ervan te overtuigen dat dit het beste is.
3. Ik bespreek het verzoek met Karin en haar ouders en wijs hen nogmaals op de risico’s. Blijven ze bij hun keuze dan volg ik die en krijgt Karin voortaan klein gesneden voedsel. Ik kan mijn beslissing verantwoorden.
4. Ik bespreek de situatie met mijn collega’s. We bekijken de situatie van alle kanten en wegen af. De uitkomst van dit overleg is doorslaggevend en kan betekenen: vasthouden aan het advies van de arts, een compromis vinden met alle betrokkenen of de wens van Karin en haar ouders volgen.

Reflecteer op je keuze
Heb je optie 2 gekozen? Wat was daarvoor de reden?

    Je wilt niet op je geweten hebben dat Karin stikt door niet-gemalen voedsel tijdens jouw dienst.
    De kno-arts is de deskundige. Zijn oordeel is beslissend. Je legt dit uit aan Karin en haar ouders en zij zullen zich daarbij neer moeten leggen.
    Anders, namelijk…

Ging je voor optie 4? Wat was dan de reden?

    Je voelt je onzeker en weet echt niet wat goed is om doen: moet je voor Karin en haar ouders de beslissing nemen om haar te beschermen tegen de risico’s of mogen Karin en haar ouders zelf bepalen wat ze willen met alle risico’s van dien?
    Je vindt het belangrijk dat je vanuit een gedeelde visie aan Karin en haar ouders kunt uitleggen hoe jullie als team tot dit voorstel zijn gekomen.
    Je voelt je gesteund en steviger in je schoenen staan als collega’s je besluit mee ondersteunen.
    Anders, namelijk…

Situatie gebaseerd op waargebeurd verhaal

Ik (Lia) heb Karin gekend. Ik werkte als verpleegkundige, vers gediplomeerd van de HBO-V, in de zorginstelling waar Karin woonde. Inmiddels al 27 jaar geleden. Het is net na de jaarwisseling en er zijn nog oliebollen. Mijn collega’s en ik warmen ze op en presenteren ze bij de koffie aan de cliënten in onze unit. Karin is dol op lekker eten en wil natuurlijk ook een oliebol. We weten dat ze niet goed kauwt, moeite heeft met slikken en soms ook erg kan schrokken. Dus we snijden de oliebol in kleine stukjes zodat zij die rustig één voor één kan opeten. Ik draai me om en rij de koffiekar aan de kant. Nog geen twee tellen later hoor ik een mede cliënt roepen: ‘Karin wordt niet goed!!!’. We staan gelijk met drie collega’s om haar heen. Karin heeft alle stukjes oliebol in één keer in haar mond gestopt en krijgt geen lucht meer. En wat we ook proberen… we krijgen de luchtweg niet meer vrij. De ambulance is snel ter plaatse, maar ook het ambulancepersoneel kan niets meer doen. Karin is overleden.

Situatie gebaseerd op waargebeurd verhaal

Ik moet haar ouders bellen. Met lood in mijn schoenen. Hoe ga ik dit vertellen? Ik krijg de moeder van Karin aan de lijn en vertel het slechte nieuws. Het blijft een tijdje stil aan de andere kant van de lijn. En dan zegt ze: “Ja we wisten dat dit een keer kon gebeuren. We hebben het er daar zo vaak over gehad met elkaar. Maar dit is toch wat Karin wilde en waar we allemaal achter stonden. Liever stikken dan de rest van haar leven aan het gemalen eten. We gaan haar missen. Maar het is goed zo.” Ik voel opluchting: gelukkig ze zijn niet boos. Maar sta op dat moment zelf nog teveel in de ‘regelmodus’ om de echte waarde van deze reactie te ervaren.

Die avond 27 jaar geleden is mij altijd bijgebleven. Aanvankelijk voelde ik me vreselijk schuldig dat dit in mijn dienst was gebeurd. Had ik maar beter opgelet. Was ik maar naast Karin gaan zitten. Had ik maar niet alle stukjes tegelijk op het bordje gelegd. Had ik maar helemaal geen oliebol gegeven… De schrik slaat me nog steeds om het hart als iemand zich verslikt. Maar dat schuldgevoel is wel gesleten. Kwaliteit van zorg is niet hetzelfde als altijd het protocol volgen en alle risico’s uitsluiten. Soms moet je afwijken. Kwaliteit van zorg is wel: argumenten, alternatieven en risico’s op een rijtje zetten zodat alle betrokkenen samen een weloverwogen beslissing kunnen nemen.

Dilemma 2

Mag een vader in een zorginstelling het haar van zijn verstandelijk beperkte zoon knippen zoals hij thuis gewend was, namelijk vastgebonden aan een stoel? Wat zou jij doen? En waarom kies je voor deze aanpak?

Bespreek in groepjes

https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptensector/media/documents/Thema's/Eigen%20regie/dilemma-1-vrijheidsbeperking.pdf

A

B

C

D

Wat zou je doen?

1. Ik zet de monitoring toch in om Bert een veiliger gevoel te geven. De monitoring is maar een beperkte inbreuk op de privacy omdat er geen camerabeelden zijn. Na een tijdje evalueren we hoe het gaat.
2. Ik doe niets, monitoren is een inbreuk op haar privacy. Mevrouw Jansen geeft duidelijk aan dat zij de monitoring niet nodig vindt.
3. Ik probeer mevrouw Jansen ervan te overtuigen dat de monitoring Bert geruststelt en dat zij er geen last van heeft.
4. Ik bespreek met Bert en mevrouw Jansen wat eventuele andere oplossingen zijn. Bijvoorbeeld een alarmknop.

Meer info

https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/eigen-regie/ethiek-in-de-zorg

https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/tips-tools/tools/wegwijzer-voor-meer-informatie-over-ethiek

Juridische normen

Juridische wetten waar een zorgverlener zich aan moet houden

Wet BIG,
 de WGBO,
 de Wet zorg en dwang
en de Wvggz

Ethiek en recht zijn met elkaar verbonden. Ethische afwegingen maak je zelf iedere dag. In wet- en regelgeving ligt een moraal vast waar veel mensen achter staan. Wetten en regels aanpassen gebeurt meestal na een ethische discussie. Als je afweegt hoe je een juridische regel interpreteert of zou moeten aanpassen, dan ben je met ethiek bezig. 

Ethische dilemma's vanuit de praktijk

https://www.zorgvoorbeter.nl/zorgvoorbeter/media/documents/thema/welbevinden-levensvragen/routeplanner-dilemma-s-zorg.pdf

Moreel dilemma

Bij een moreel (of ethisch) dilemma is altijd sprake van een botsing van verschillende waarden. Daarom kent zo’n dilemma geen ‘juiste’ oplossing: wat je ook doet, je zult altijd een of meer waarden schenden. Maar dat er geen juiste oplossing is, wil niet zeggen dat er geen gesprek over mogelijk is, of dat er geen ‘betere’ en ‘slechtere’ oplossingen zijn.

Een stappenplan biedt handvatten om het dilemma uit te pluizen en de argumenten te ordenen en af te wegen. 

https://www.zorgvoorbeter.nl/zorgvoorbeter/media/documents/thema/welbevinden-levensvragen/routeplanner-dilemma-s-zorg.pdf

Jolanda Venema (1988)

https://anderetijden.nl/aflevering/295/Jolanda-Venema

“Want men ging ervan uit dat dit gedrag niet af te leren was. Haal je de boel van de muur, dan hangen we het niet meer op, want zo wil jij het. Daarmee wordt het steeds leger en kaler om je heen.” Jos Roosendaal vertelt dat de kale leefruimtes onderdeel waren van de behandeling: “De gedachte toen was dat door het gebruik van prikkelarme ruimtes, je minder interacties van buiten krijgt waar mensen op moeten reageren en daardoor minder snel agressief of boos worden.”

Maar door haar gedrag te accepteren, wordt Jolanda alleen maar lastiger. “Als jij als zwakzinnige niet de woorden kunt vinden voor wat je kwijt wilt, dan word je niet begrepen. Dan word je boos en agressief”, zegt Tiny Venema. Om het voor de groepsleiding werkbaar te houden, wordt ze daarom steeds vaker vastgebonden aan de ‘Zweedse band’ , een soort autogordel om haar middel die via een lijn vastzit aan de muur. Ze begint dan ook haar kleding kapot te scheuren, soms tientallen keren per dag. De begeleiders worden er zo wanhopig van dat ze haar steeds vaker naakt laten.

Eén van de belangrijkste gevolgen van de Jolanda Venema-affaire, is de komst van de zogeheten consulententeams. De eerste wordt bij Jolanda ingezet. Het zijn teams van externe deskundigen met extra budget, die helpen bij het uitstippelen van een passende behandeling van patiënten als een inrichting het niet meer weet. Dat daaraan grote behoefte is blijkt in 1990 uit een onderzoek onder alle instellingen naar aanleiding van de publiciteit rond Jolanda: Op dat moment zijn er in Nederland zo’n 2500 verstandelijk gehandicapten met zeer ernstige gedragsstoornissen, waarvan meer dan vierhonderd met zulke extreem ernstige problematiek dat ze net als Jolanda worden vastgebonden, geïsoleerd of zware kalmerende medicatie krijgen.

Uitgebreidere documentaire

https://www.youtube.com/watch?v=91N6Ml-qanE&t=395s