2.3 Het stroomgebied van de Rijn

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Lesdoelen

Aan het einde van de les:

• Je kunt beschrijven welke gevolgen een rivier heeft voor het landschap.
• Je weet wat de kenmerken zijn van de Rijn in de Boven-Rijnse Laagvlakte.
• Je weet wat er bijzonder is aan de Midden-Rijn.
• Je kunt beschrijven op welke manier een rivier zich gedraagt in de boven- en de benedenloop.
• Je kunt beschrijven waardoor een delta ontstaat.

B94 - Rivieren

3 drie soorten rivieren:

• Regenrivier: afhankelijk van regenwater
• Gletsjerrivier: afhankelijk van smeltwater
  
• Gemengde rivier: regenwater & smeltwater

Stroomstelstel: alle waterlopen samen.

Stroomgebied: hele gebied dat afwatert op hoofdrivier.
Waterscheiding: grens tussen twee stroomgebieden.

Lengteprofiel

Lengteprofiel rivier bestaat uit:

1. Bovenloop: Alpen + Hoog-Rijn
2. Middenloop: Boven-Rijnse laagvlakte 
3. Benedenloop: Neder-Rijn

De Boven-Rijnse Laagvlakte

Bij Basel: Boven-Rijnse Laagvlakte binnen = middenloop

Boven-Rijnse Laagvlakte:

- Ontstaan toen een deel van de aardkorst naar beneden zakte = slenk (de laagvlakte)

 - aan beide kanten liggen hoger gelegen gebieden = horsten (Zwarte Woud en Vogezen)

De Boven-Rijnse Laagvlakte

De Rijn stroomt hier langzaam:

 - minder uitsnijding (minder diep door minder erosie)

 - bredere rivier met ruime bochten = meanders

Hoe ontstaan meanders?

1. In de buitenbocht erosie door snelstromend water -> bocht groter 

2. In de binnenbocht lagere snelheid water ->

sedimentatie van klei, zand en grind = groei oever

De Boven-Rijnse Laagvlakte

In het dal van de Boven-Rijnse Laagvlakte bezinken sedimenten (grind, zand, klei) door de lage stroomsnelheid

-> vooral bij overstromingen 

Meander in Rijn (Boppart, Duitsland)

Vorming hoefijzermeer door erosie en sedimentatie

Meanderende rivier snijdt buitenbocht af - zoekt de kortste weg 

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• op welke manier een rivier bijdraagt aan de afbraak en de opbouw van het landschap
• wat de kenmerken zijn van de Rijn in de Boven-Rijnse Laagvlakte
• wat er bijzonder is aan de Midden-Rijn
• waarom en hoe een rivier meandert
• waardoor een delta ontstaat

Aan de slag:

Wat?	§2.3 Opdrachten: 1 t/m 5
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Herhalingsvragen

Pak je schrift en schrijf de antwoorden op:

1. Schrijf de drie onderdelen van een rivier (het lengteprofiel) op.

2. Waar stroomt een rivier sneller: binnenbocht of de buitenbocht?
3. Waar vindt erosie plaats: binnenbocht of de buitenbocht?
4. Wat is sedimentatie?
5. Waar vindt sedimentatie plaats: binnenbocht of de buitenbocht?

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• op welke manier een rivier bijdraagt aan de afbraak en de opbouw van het landschap
• wat de kenmerken zijn van de Rijn in de Boven-Rijnse Laagvlakte
• wat er bijzonder is aan de Midden-Rijn
• waarom en hoe een rivier meandert
• waardoor een delta ontstaat

De Midden-Rijn

Tussen Bingen en Bonn moet de Rijn door gebergten

1. Rivier zoekt de zwakke plekken in het gesteente
2. Rijn hier: veel afbuigingen, smaller, dieper
3. Was belangrijke handelsroute -> veel Middeleeuwse kastelen 
4. Veel toerisme en Werelderfgoed.

De benedenloop

Na Bonn: benedenloop = geen (grote) hoogteverschillen meer

- langzame stroming, breed, veel meanders

- splitsingen in Nederland: hoe verder naar het westen, hoe meer splitsingen.

De benedenloop

Dicht bij de monding (waar rivier in zee komt):

• erg klein verhang = hoogteverschil per km
  -> lage stroomsnelheid
• Veel sedimentatie ->  rivierbeddingen verstopt
  
• Nieuwe uitgangen naar zee -> veel rivierarmen -> delta

A Delta

1 door opgehoopte sediment raakt de monding verstopt

2 de rivier zoekt steeds nieuwe uitgangen naar zee

3 stelsel van vertakte rivierlopen

B Estuarium (trechtermond)

1 door sterke eb- en vloedstromen schuurt de riviermonding uit
2 sedimentatie vindt door de sterke stromingen niet plaats
3 de riviermonding is breed en krijgt de vorm van een trechter

 

Twee manieren waarop een rivier in zee uitmondt:

Delta

De benedenloop

Delta’s (zoals Nederland) zijn:

- vlak

- vruchtbaar

- dichtbevolkt

- ook: grote kans op overstromingen

Estuarium 

B96: Debiet en regiem

Debiet = hoeveelheid water die op een bepaald punt door de rivier stroomt - in m3 per seconde

Regiem = schommelingen in de waterafvoer

-> Vaak minder water in de zomer door verdamping

Vertragingstijd = de tijd tussen neerslag en stijging waterpeil stroomafwaarts.

-> Korter in de winter door minder vegetatie

B96: Debiet en regiem

Basel:

• Weinig schommeling -> klein regiem.
• Dicht bij bron -> veel gletsjerwater -> regelmatig

Lobith:

• Grote schommeling -> groot regiem
• Dicht bij monding -> veel regenwater -> onregelmatig

Aan de slag:

Wat?	§2.3 Opdrachten: 6 t/m 8
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je:

• op welke manier een rivier bijdraagt aan de afbraak en de opbouw van het landschap
• wat de kenmerken zijn van de Rijn in de Boven-Rijnse Laagvlakte
• wat er bijzonder is aan de Midden-Rijn
• waarom en hoe een rivier meandert
• waardoor een delta ontstaat

Delta

Trechter

Horst

Slenk

Erosie

Sedimentatie

Meanderen

1. Bij een breuk kan een stuk aardkorst naar beneden zakken. De hoog gelegen delen noem je horsten. Het laag gelegen deel een slenk.  
2. Een rivier loop door het laagste punt -> de Rijn loopt door de slenk.
3. Een rivier gaat meanderen bij een lage stroomsnelheid. 
4. In de binnenbocht stroomt de rivier langzaam = sedimentatie. In de buitenbocht snel = erosie.
5. Een rivier mondt uit in zee op een van de twee manieren: delta of estuarium.

Begrippenlijst

• Lengteprofiel
  
• Bovenloop
  
• Middenloop
  
• Benedenloop
  
• Slenk
  
• Horst
  
• Meander
• Sedimenten
  
• Hoefijzermeer
  
• Monding
• Verval
• Delta
• Estuarium / Trechtermond
• Debiet
• Regiem

Waterkringloop

Verdamping -> condensatie -> wind -> neerslag boven land -> water langzaam of snel terug:

1. Door rivieren terug naar zee.
2. Door verdamping terug de lucht in:
   - direct uit oppervlaktewater = evaporatie
   - via de bladeren van planten en bomen = transpiratie (evaporatie + transpiratie = evapotranspiratie)
3. Via het grondwater / Of opgeslagen in ijskappen.