Les Algemeen 1 Poëzie - rijm en rijmschema's

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo
• Leerjaar 3

POËZIE

Leerdoelen

- Je kunt uitleggen wat eindrijm is

- Je kent de verschillende rijmschema’s

- Je kunt uitleggen wat beginrijm (voorrijm en alliteratie) is

- Je kunt uitleggen wat assonantie is

- Je leert wat een limerick, een sonnet, een puntgedicht en wat woordspeling is.

Kenmerken van gedichten

Uiterlijke vorm:

- Regels zijn kort

- Veel wit om de regels heen

Vaak:

Soms:

- Sommige woorden hebben meerdere betekenissen

- Sommige woorden worden herhaald

- Opbouw in strofen

- De woorden aan het eind van de regels rijmen

- Klank is belangrijk

Strofe

De regels in een gedicht noem je versregels. De versregels die in groepjes bij elkaar staan noem je een strofe.

Vergelijk een strofe van een gedicht met 

een alinea van een tekst.

Elke strofe heeft een deelonderwerp

EINDRIJM

Op twee slakken

Twee slakken waren al sinds jaren

op weg van Groningen naar Haren.

Ten slotte kwam geheel ontdaan

de oudste aan het eindpunt aan.

Hij slikte en sprak diep bewogen:

'Mijn broer is uit de bocht gevlogen.'

uit: 'De peperbek', 1966.

RIJMSCHEMA

Een dichter hanteert vaak een volgorde voor zijn rijmwoorden binnen een strofe, dit wordt een rijmschema genoemd.

aabb cc

Elke rijmklank heeft een letter als symbool.

De klank in de eerste regel krijgt de letter a

als symbool, de volgende rijmklank krijgt b

als symbool. Et cetera.

Valentijn is fijn

maar elke dag

bij het zien van je glimlach

is gelukkig zijn

Valentijn is fijn

ik wil elke dag

gelukkig zijn

bij het zien van je glimlach

Valentijn is fijn

is gelukkig zijn
bij het zien van je glimlach

elke dag

abba

aabb

abab

gekruist rijm

omarmend rijm

gepaard rijm

Beginrijm: voorrijm

Voorrijm:

Epikurisch feestgezang

Ruisende wanden, en schittrende zalen,

Bruisende bekers en ramlende schalen,

Blinkende toortsen in flonkrend kristal,

Klinkende kelken en jubelgeschal!

Schaatrende buien van lachen en zingen,

Klaatrende stromen en kurken aan ’t springen;

Spreien van dons voor het uitgerukt lijf,

Reien van vrinden in ’t zalig verblijf!

uit het werk van P.A. de Génestet (1829 – 1861)

Wanneer beginwoorden dezelfde klank hebben

Beginrijm: alliteratie

Alliteratie:

Wij weten wat we willen!

De kat krabt de krullen van de trap.

Berend Botje, Donald Duck, Guus Geluk, Mickey Mouse

Witte winter,

wollen wanten,

warme jas

waar gisteren nog gras was

zie ik pijltjes in de sneeuw

poes volgt de pootjes

van een spreeuw

Wanneer verschillende woorden met dezelfde letter beginnen

Assonantie (klinkerrijm)

Assonantie:

Let op de klank van de klinkers als je half wilt rijmen.

Herhaling van de klank van de klinkers in het midden van woorden, 

zonder verder te rijmen

Alliteratie en assonantie

Alliteratie (beginrijm):
Groen - grom - griezel etc.
Assonantie (klinkerrijm):
Moeten - groenten - doe - vroeg - troep - schoen- moeder - groen - groeien

Liesje leerde Lotje lopen langs
de lange Lindenlaan

1. Alliteratie
2. Assonantie
3. Eindrijm
4. Beginrijm

De man uit Waddinxveen
woont zijn hele leven al alleen

1. Alliteratie
2. Assonantie
3. Eindrijm
4. Beginrijm

De muis gaat naar huis

1. alliteratie
2. assonantie
3. Eindrijm
4. beginrijm

Limerick

Limerick:

Een limerick bestaat uit vijf regels.

In de eerste regel staat altijd een plaatsnaam.

 Een limerick heeft vaak een grappige inhoud.

 Het rijmschema is AABBA.

 Het aantal lettergrepen per regel staat vast.

Regel 1: 9 lettergrepen

Regel 2: 9 lettergrepen

Regel 3: 5 lettergrepen

Regel 4: 5 lettergrepen

Regel 5: 9 lettergrepen

Puntdicht

Puntdicht:

een kort gedicht dat vaak humoristisch is of 

een grappig einde heeft

Ik zit mij voor het vensterglas

onnoemlijk te vervelen.

Ik wou dat ik twee hondjes was,

dan kon ik samen spelen.

Ik had maar één fout in mijn Groot Dictee der Nederlandse Taal.
Przewalskipaard is met een d en niet met een t.

Sonnet

Sonnet:

Een gedicht dat bestaat uit veertien regels,

die zijn verdeeld over vier strofen.

De eerste twee strofen bestaan elk uit vier regels, de laatste twee strofen uit elk drie.

Een sonnet heeft een strak rijmschema. 

Woordspeling

Woordspeling:

Ze heeft dikke billen,

maar ze zit er niet mee.

Spelen met woorden.

OPDRACHTEN

Poëziedossier

•  Typ je dossieropdrachten uit de komende lessen in Word.
•  Sla alles goed op.
  
• Geef je bestand de volgende naam:
  

voor-en achternaam_klas_Nederlands_poëziedossier

• Na de lessenserie lever je alle opdrachten in als één   document met een voorblad.
  
• Voor dit dossier krijg je een cijfer.

Maak een limerick

Maak een limerick. 

Kijk in deze les waar je op moet letten bij 

het maken van een limerick.

Als onderwerp van de limerick gebruik je 

een onderwerp dat deze week in het nieuws is.

Oefen je limerick, zodat je deze kan voordragen.

Dossieropdracht 1

GELEERD

- Je kunt uitleggen wat eindrijm is

- Je kent de verschillende rijmschema’s

- Je kunt uitleggen wat beginrijm (voorrijm en alliteratie) is

- Je kunt uitleggen wat assonantie is

- Je weet wat een limerick, een sonnet, een puntgedicht en wat woordspeling is.