Religie en cultuur 2

• Filosofie
• HBO
• Studiejaar 3

Religie en cultuur 2

De vijf modellen van Niebuhr

Leerdoel

Ik kan verschillende manieren benoemen waarop religieuze mensen [in de christelijke traditie] zich kunnen verhouden tot cultuur.

Reinhold Niebuhr (1892-1971)

• theoloog / cultuurfilosoof / ethicus in de VS
• tussen vrijzinnigheid en conservatisme
• veel bezig met politiek
• democratie, geen utopie
• nu: inspiratie voor links en rechts

Model 1: Christ against culture

• alleen Christus heeft gezag
• geen loyaliteit verplicht aan "goddeloze" cultuur
• zelfs Christus' eigen volk schoot tekort (Farizeeën op de stoel van Mozes, Mt. 23)
• boek Openbaring: de wereld verzet zich tegen Christus

1 Joh. 2:15-17

"Heb de wereld en wat in de wereld is niet lief. Als iemand de wereld liefheeft, is de liefde van de Vader niet in hem, want alles wat in de wereld is -- begeerte, inhaligheid, pronkzucht, -- dat alles komt niet uit de Vader voort maar uit de wereld. De wereld met haar begeerte gaat voorbij, maar wie Gods wil doet, blijft tot in eeuwigheid."

2 Kor. 6:17-18

"Daarom zegt de Heer: Ga weg bij de ongelovigen, zonder je van hen af, en raak niets aan wat onrein is. Dan zal Ik jullie aannemen en jullie Vader zijn, en jullie mijn zonen en dochters -- zegt de almachtige Heer."

Vroegchristelijke geschriften

• afzijdigheid van andere cultussen, eervolle posities, het leger, theater, sport, filosofie, etc.
• kerk als "derde ras": wat niet onder Christus valt, wordt geregeerd door het kwade

+

• oprechtheid, principieel getuigenis
  
• bereidheid om te worden uitgestoten / terechtgesteld
• goede historische en bijbelse 'papieren'
• motor van hervormingen

-

• totale afstand van cultuur niet mogelijk
• ideeën over gedrag / houding t.o.v. buitenstaanders worden mede bepaald door culturele invloed
• cultuur hangt samen met menselijke behoeftes
• gevaar: gebrek aan zelfinzicht

?

• verhouding rede/openbaring
• waar bevindt zich de zonde?
• voor wie is de genade?
• Christus en de schepping

Model 2: Christ of culture

• Jezus is de bron van de nobelste elementen van cultuur
• thuis in de cultuur, vaderlandslievend
• zowel Christus als cultuur hebben gezag
• "meegaan met de tijd"

1 Joh. 2:15-17

"Heb de wereld en wat in de wereld is niet lief. Als iemand de wereld liefheeft, is de liefde van de Vader niet in hem, want alles wat in de wereld is -- begeerte, inhaligheid, pronkzucht, -- dat alles komt niet uit de Vader voort maar uit de wereld. De wereld met haar begeerte gaat voorbij, maar wie Gods wil doet, blijft tot in eeuwigheid."

Voorbeelden

• vroege christenen die vasthielden aan de joodse wet
• gnostische christenen: Jezus krijgt een plek in het wereldbeeld
• Jezus als ethische leraar
• Ritschl: "koninkrijk van God" is morele federatie
• Jezus als voorstander van pluralistische maatschappij

+

• ook 'radicaal christendom' is een (sub)cultuur
• inculturatie zorgt voor begrip / verspreiding van het Goede Nieuws
• geloofwaardigheid t.o.v. vertegenwoordigers van een cultuur
• Jezus heeft vele aspecten

-

• niemand is tevreden met een compromis
• loyaliteit naar cultuur > loyaliteit naar Christus?
• overschatting / verafgoding van de cultuur?

Model 3: Christ above culture

• synthese
• radicale eisen van het Evangelie én natuurlijke plichten
• 'infuus' van bovenaf: openbaring en heil dalen neer als bovennatuurlijke gaven

Mt. 22:21

"Geef aan Caesar wat aan Caesar toebehoort, en aan God wat aan God toebehoort."

Voorbeeld

• Clemens van Alexandrië: Griekse filosofie als mentor die naar Christus leidt
• Thomas van Aquino

Model 4: Christ and culture in paradox

• dualisme
• genade en zonde zijn altijd tegelijkertijd aanwezig
• toorn en barmhartigheid

Rom. 6:11-12

"Zo moet ook u uzelf zien: dood voor de zonde, maar in Christus Jezus levend voor God. Laat de zonde dus niet heersen over uw sterfelijke bestaan."

Voorbeeld

• Maarten Luther
• Marcion
• Kierkegaard

Model 5: Christ, transformer of culture

• conversionisme