Kunstgeschiedenis - Barok

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Kenmerken Barok

Barok

• 1600 - 1720
• Barocco = onregelmatig gevormde parel

Eén naam, maar eigenlijk 3 soorten Barok:

• Zuidelijke (Italiaanse) Barok
  
• Franse hof Lodewijk XIV
  
• Noordelijke Barok (Republiek der Zeven   Verenigde Nederlanden)

Interieur van Versailles499

Wie moest(en) er overdonderd worden tijdens de barok?

1. de Fransen
2. kerkverlaters en ongelovigen
3. de paus
4. Lodewijk XIV

Zuidelijke (Italiaanse) Barok

• Kunst van de contrareformatie 
• Maarten Luther verzet zich in 1517 tegen de rijkdom en macht van het katholieke geloof. tegen. Protestantisme wordt gekenmerkt door sobere kerken. 
• 1566 beeldenstorm
  
• Vanaf 1550 hervormingen om katholieke   geloof te redden => contrareformatie.
  
• Kerken overdadig versierd, er wordt ingespeeld op het gevoel.

Santa Maria della Vittoria

Architectuur

• Dynamisch
• Diepteverschillen in gevel
• Halfzuilen
• Voluten
• Klassieke elementen niet traditioneel gebruikt
• Beeldhouwwerk 
• Horizontaal én verticaal wordt benadrukt
• Kolossale orde: zuilen die over twee verdiepingen / hele gevel gaan (uitvinding van Michelangelo).

Il Gesù

In de Barok wordt vaak trompe l'oeil toegepast. Wat is tromp l'oeil?

1. kloppende anatomie
2. gezichtsbedrog
3. ruimtesuggestie
4. kleurcontrast

• Gesammtkunstwerk = architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst één geheel
• Luxe materialen, o.a. goud, marmer
• Trompe l'oeil 
• Overdaad
• Indruk maken

Sant Ignazio 

Borromini - San Carlo alle quattro fontane

• Grillige vormen, dynamisch
• Golvende muurvlakken, reliëfwerking
• Ovaal i.p.v. cirkel
• Concaaf (=hol), convex (=bol) 

Borromini - Sant' Agnese

Welk kenmerk hoort niet bij de Barok architectuur van Italië?

1. grillig gebogen vormen
2. kolossale zuilen
3. symmetrische plattegrond
4. ovale vormen

Sint Pieter

• Baldakijn door Bernini
• Brons van Pantheon
• Getordeerde orde
• Gigantisch formaat (29 m hoog)
• Uitbundig
• Bedoeld om indruk te maken 

Beeldhouwkunst

• Ten dienste van geloof, emotionele       overtuigingskracht. 
  
• Ook mythologische onderwerpen. 
• Diagonaal, asymmetrisch: dynamiek
  
• Complexe composities
• Theatraal: overdreven   gezichtsuitdrukkingen en   lichaamshoudingen
  
• Virtuoze stofuitdrukking. 
• Door hoogteverschillen licht-   donkercontrast.

Bernini

Bernini - De extase van de Heilige Theresa

GIANLORENZO BERNINI APOLLO EN DAPHNE 

(1622-1625)

• Moment suprême
• Emotie
• Realisme
• Stofuitdrukking
• Ruimtelijke   compositie

Michelangelo

Renaissance

Bernini

Barok

Schilderkunst

• Clair-obscur
• Moment suprême
• Diagonale lijnen: dynamiek
  
• Naast Bijbelse ook mythologische taferelen
  
• Figuren extreem naturalistisch en alledaags weergegeven (in eigentijdse kleding in tegenstelling tot klassieke kleding): zo komt het dichter bij de gelovigen te staan.

Caravaggio

Kruisiging van Sint Petrus (Caravaggio)

1601

Welke barok kenmerken herken je in dit schilderij?

Hoe noem je het dramatisch licht-donker effect dat Caravaggio in zijn schilderij gebruikt?

Artemisia Gentileschi

• Caravaggist (= in de stijl van Caravaggio). 
•  Eerste vrouw op de academie 
•  Drukt met dit schilderij de macht van       vrouwen uit. 

Artemisia Gentileschi, "Judith onthoofdt Holofernes", 1612

Barok aan het Franse hof Lodewijk XIV

• Kunst ter ere van de grootsheid van     Lodewijk  de 14e. 
• Absoluut heerser “L’état, c’est moi”             (De staat, dat ben ik.)
• Groot kunstliefhebber, heeft op dit gebied ook veel macht. 
• Vanaf 1648 Académie royale de peinture et de sculpture. 
• Deze academie bepaalt lange tijd de officiële schilder- en beeldhouwstijl.

Staatsieportret van Lodewijk XIV door Rigaud

Lodewijk XIV: de zonnekoning

Frankrijk wordt in de 17e eeuw steeds machtiger, het grondgebied wordt ook behoorlijk vergroot. In 1643 wordt Lodewijk XIV als vijfjarige tot koning van Frankrijk gekroond. In 1661 neemt de inmiddels volwassen Lodewijk alle macht in handen. Hij ziet zichzelf als het middelpunt van het universum (zon). De Franse hofcultuur zet de toon voor die van Spanje, Duitsland en Engeland.

Versailles

• In 1682 verhuist Lodewijk XIV naar het van zijn vader georven Versailles.
• Verbouwing zorgt voor ruim 700 kamers.
• Symbool voor het universum met Lodewijk als heerser.
  
• Pracht en praal.
• Plechtigheden, met vaste regels.
• Totaalkunstwerk ontworpen door Charles   LeBrun in 'eigen' barokstijl.
• Alles in Versailles op elkaar afgestemd, o.a.   tuinen, wandtapijten = gobelins.

1668

Charles le Brun 

• Hofkunstenaar Lodewijk XIV
• Gobelinwerkplaats
• Poussinist
• 'Lodewijk XIV stijl'
• 1 van 12 wandtapijten                                                                     (L’Histoire du Roi)

Nicolas Poussin (1594-1665)

Franse Academie in navolging van Rafaël

Verstandig, harmonieus, heldere lijnen

Peter Paul Rubens (1577 - 1640)

Noordelijke barok

Emotioneel, schilderachtig, licht/donker

Gouden Eeuw 

• Noordelijke Barok: soberder
• Republiek der Zeven Verenigde     Nederlanden 
• 1492 ontdekking Amerika door Columbus
  
• VOC en WIC: handel met verre landen, dit zorgt voor enorme welvaart. 
• Men leert nieuwe culturen kennen
• Wetenschap en onderwijs krijgen nieuwe   impuls
  
• Protestantisme (kerk is minder machtig).

Staatsieportret van Lodewijk XIV door Rigaud

Het uitzeilen van een aantal Oost-Indiëvaarders, Hendrik Cornelisz. Vroom, 1600

Wie waren de belangrijkste opdrachtgevers voor de kunst in de Gouden Eeuw?

1. Adel
2. Kerk
3. Rijke burgers
4. Boeren

De rijke burgerij liet zich portretteren om hun status vast te leggen. De burgerij bestond uit ambachtslieden en handelaren. Het gewone volk bestond uit boeren en arbeiders. 

Judith Leyster

Jan Steen

Rembrandt

Opdrachtgevers: 

Rijke burgers, regenten (bestuurders van Nederlanse steden) en gilden. 

Daarnaast maken kunstenaars ook vrij werk. 

Genres in de schilderkunst

• Historiestuk: Bijbelse, mythologische, historische verhalen
  
• Genrestuk: landelijk/ huiselijk tafereel van dagelijks leven
  
• Stilleven: vanitas-, pronk-, bloem- , maaltijd-
• Landschap: zee- / stadsgezicht, kerkinterieur
  
• Portret: statieportret, huwelijksportret, zelfportret
• Schutterstuk: groepsportret van schutterij

Historiestuk

• Geschiedenis
• Bijbels/mythologisch
• Symbolisch
• Groot formaat
• Meerdere figuren

Genrestuk

• Landelijk of huiselijk
• Dagelijks leven

Landschap

• Voor 17e eeuw vaak naar fantasie met Bijbelse of mythologische scène, nu naar de waarneming en op zichzelf staand.
• Schetsen in buitenlucht worden uitgewerkt   in atelier (i.v.m. mengen verf)
• “Hollands licht” met donkere wolken
• O.a. zeegezichten en stadsgezichten
  
• 
  

Johannes Vermeer

Johannes Vermeer

Jacob van Ruisdael

Rembrandt van Rijn

Maaltijdstilleven

• Rijkdom van verschillende etenswaren.

Pronkstilleven

• Voorwerpen en   etenswaren uit   andere landen. 
• Kostbare objecten. 

Bloemstilleven

• Tulpenmania
• Over langere periode geschilderd.

Vanitas stilleven

• Memento mori = gedenk te sterven
• (Bijbelse) symboliek

Portret

• Individueel, zelfportret, groepsportret
• Veel vraag naar
• Borststuk, kniestuk, ten voeten uit.
• En profil, en face, á trois quarts

Frans Hals

Rembrandt van Rijn

Schutterstuk

• Samenstelling van leden van de schutterij

Welk genre had in de Gouden Eeuw de hoogste status?

1. Historiestuk
2. Genrestuk
3. Portret
4. Stilleven