6.2 Politiek en cultuur van de republiek

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

6.2 

Politiek en Cultuur van de Republiek 

Noem de namen van de tijdvakken waarin zich dit afspeelt!

Tijdvak 5, de tijd van ontdekkers en hervormers en tijdvak 6, de tijd van regenten en vorsten

Bestand 1609-1621

Voordelen (Van Oldenbarnevelt) 

• Gunstig voor de handel. 

Nadelen (Maurits) 

• Spanje versterkt troepen.
• Minder roem te vergaren.
• Herstel van het Katholicisme. 

Ruzie tussen machtige mannen

• Raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt wilde bezuinigen op het leger. Prins Maurits wilde dat niet. 
• De ruzie loopt volledig uit de hand en in 1618 zette Maurits de gewesten op tegen Van Oldenbarnevelt en liet de raadspensionaris gevangen zetten.
• Een jaar later liet Maurits de raadspensionaris onthoofden.

De onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt in Den Haag.

Frederik Hendrik 

1625

• Volgt zijn halfbroer Maurits op
• Ondertussen ging de strijd weer verder
• Bleek een bekwaam generaal te zijn

Frederik Hendrik overlijdt in 1647

Vrede van Munster 1648

• Vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.
  

Het bijzondere van het schilderij van het vredesverdrag is:

1. Het origineel hangt in het Rijksmuseum
2. De schilder kwam op het nippertje in Münster aan
3. Het was pas 10 jaar na het vredesverdrag klaar
4. De schilder staat tussen de onderhandelaars

Willem II, zoon van Frederik Hendrik, 14 jaar

Maria Stuart, 9 jaar

Geen gelukkig huwelijk

Willem II overlijdt plotseling in 1650

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• Stadhouder Willem overlijdt onverwachts in 1650 
• Zijn zoon (erfopvolger) is nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
  

• Sommige regenten vinden dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen.

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Waarom wilden de regenten geen nieuwe stadhouder?

1. Stadhouders waren legerleiders. Niet meer nodig nu er vrede was.
2. De Oranjes werden te duur voor de schatkist.
3. Ze wilden de macht niet delen met de Oranjes.
4. Via de huwelijken met de Oranjes kreeg het buitenland te veel invloed in de Republiek.

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Welke symbolische betekenis had dit schilderij? Het antwoord wordt gegeven in het filmpje op de volgende sheet.

Bemoeienis met de Noordse oorlogen
1655-1660

Vrije toegang tot de Oostzee (moedernegotie) was voor de Nederlanden van levensbelang

Johan de Witt

Vanaf 1653 raadspensionaris

Een meester in het onderhandelen

Na een periode van rust ontstaan er ook conflicten met Engeland en Frankrijk

Michiel de Ruyter van scheepsjongen tot admiraal. Eind 16de, begin 17de eeuw was er volop sociale mobiliteit.

Als je niet weet wat sociale mobiliteit is, zoek dat dan even op.

Chatham

In 1667, midden in de Tweede Engelse Zeeoorlog, beleefde Michiel de Ruyter zijn grote moment.

De Engelse vloot werd voor een groot deel vernietigd en de Royal Charles werd meegenomen naar Holland. Dit dwong Engeland tot de vrede van Breda, 1667.

Wereldeconomie  en concurrentie

- Acte van Navigatie 1651

Hierdoor zeeoorlogen tussen de Republiek en Engeland

- Na de Tweede Engelse Zeeoorlog (1665-1667), Vrede van Breda:
Engeland kreeg Nieuw-Amsterdam (het latere New York) en Nederland kreeg in ruil daarvoor Suriname

SIC FINES NOSTROS, LEGES TVTAMVR, ET VNDAS

Je ziet de Leo Batavus, de Nederlandse leeuw. Wat wilde de Republiek met deze penning laten zien?

Na de vrede van Breda bleven Engeland en Frankrijk jaloers op de welvaart van de Republiek

Hoe zet Amsterdam zich neer als het handelscentrum van de wereld?

Amsterdam beheerst de wereld

Hoorn des overvloeds, de winsten

Handelaren uit alle windstreken

Op de achtergrond de handelsschepen

Enorme variatie in handelswaar

Een rijke stad

De god Hermes van de handel waakt over de stad

De Amsterdamse stedenmaagd is het middelpunt

Er was geld voor mooie dingen. Welke voorbeelden van bloeiende cultuur zag je in de video

Frankrijk

Koning Lodewijk XIV wilde zijn land uitbreiden ten koste van de Spaanse Nederlanden en was jaloers op de Nederlandse welvaart.

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen  Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet (inundatie), gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Jaartallen

• 1568-1648: Tachtigjarige Oorlog
• 1609-1621: Twaalfjarig bestand
• 1618: Maurits zet de gewesten op tegen Van Oldenbarnevelt
  1619: Van Oldenbarnevelt wordt onthoofd
• 1625: Maurits overlijdt
• 1648: Vrede van Münster
• 1650-1672: eerste Stadhouderloze periode
• 1672: Rampjaar

Waarom was Maurits van Oranje ontevreden over het Twaalfjarig bestand?

1. het bestand beperkte de macht van de raadspensionaris
2. het bestand beperkte de macht van de stadhouder
3. het bestand was niet in het belang van de gewesten
4. het bestand was in het voordeel van de Spanjaarden

Vrede van Münster?

1. 1621
2. 1642
3. 1648
4. 1652

Wat was Johan de Witt?

1. Koning
2. Raadspensionaris
3. Stadhouder
4. Hertog

Tegen welk land vocht Michiel de Ruyter zijn tweede zeeslag

1. Frankrijk
2. Spanje
3. Engeland
4. Italië

Wie kreeg met name de schuld van de aanval op de Republiek?

1. Johan van Oldenbarnevelt
2. Johan Kempers
3. Willem III
4. Johan de Witt

Welke van deze twee beweringen over het rampjaar (1672) is waar?
1. In 1672 werd de Republiek aangevallen door Engeland, Frankrijk, Keulen en Münster (Duitse staten)
2. Raadspensionaris Johan de Witt werd door een woedende menigte vermoord.

1. alleen stelling 1 is juist
2. alleen stelling 2 is juist
3. beide stellingen zijn onjuist
4. beide stellingen zijn juist.