Literatuur van de periode jaren 70 tot nu

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Maak opdr. 10 en 11 (123-125)

Opdracht 11

1 Doel van de oorspronkelijke brief was informeren: de ouders van leerlingen moesten op de

hoogte worden gebracht van het feit dat vanwege de moord op president Kennedy de geplande

ouderavond niet door kon gaan. De ouderavond wordt verschoven naar een andere datum.

2 Je herkent deze tekst als gedicht door de presentatie van de tekst op de pagina: de regels lopen

niet door tot het einde van de pagina en er wordt optimaal gebruikgemaakt van het wit waardoor

het lijkt of ‘de brief’ uit drie strofen bestaat.

3 Het neorealisme probeert het verschil tussen het dichterlijke en het ondichterlijke op te heffen en

beschouwt literatuur als een selectie uit de werkelijkheid. Dat is duidelijk in “dordrecht, 25

november 1963”. Een echte brief over een ouderavond (een selectie uit de werkelijkheid) wordt

bewerkt (versregels, strofen) en vervolgens als literaire tekst (als gedicht) gepresenteerd.

Bovendien wordt een onderwerp dat als ondichterlijk werd beschouwd (een brief over een

ouderavond) tot onderwerp van een gedicht.

Literatuur van de periode jaren 70 tot nu

1 Historische context

Midden Oosten en einde van de Koude Oorlog

Midden Oosten vanaf jaren 70 -> politieke situatie krijgt rol in wereldpolitiek:

-gespannen situatie Israël/  Egypte verbetert

-sjah van Perzië (=Iran) wordt verdreven-> ayatollahs

-permanente onlusten tussen Palestijnen en Israël

Eind aan Koude Oorlog -> Michael Gorbatsjov komt aan de macht (1985):

-start 'glasnost' (=openheid -> hervormingen)

-start 'perestrojka' (=economische en maatschappelijke herstructurerring)

Val Berlijnse Muur (1989) -> symbolisch einde aan de Koude Oorlog

Koude oorlog

Multiculturele samenleving

Deze multiculturele samenleving ontstaat door:

-vanaf jaren 60 -> veel buitenlandse arbeidskrachten in Nederland

-toestroom van asielzoekers en vluchtelingen 

Feminisme en ik-tijdperk

Feminisme->  tweede feministische golf

Frankrijk -  Simone de Beauvoir schrijft De tweede sekse (1949):

• 'Vrouwen zijn niet als vrouwen geboren, maar tot vrouw gemaakt'. 
• Opvoeding en geschiedenis bepalen rolpatronen en bijbehorende machtmechanismen.

Nederland: Anja Meulenbelt De schaamte voorbij (1976)

Ik tijdperk  -> individualisme en innerlijke reflectie:

-zoeken naar eigen (seksuele) identiteit

-alternatieve samenlevingsvormen

-antiautoritaire opvoeding

-meditatie

-zelfontplooiing

Kritiek op moderniteit

De technologische vooruitgang (bijv. pc)  kent ook nadelen:

• de Derde Wereld profiteert veel minder van de economische groei
• technologie levert steeds beter wapens
• wetenschap is niet altijd onafhankelijk (economische en politieke belangen)
  

NU

De wereld wordt gekenmerkt door globalisering-> kenmerken:

-voortdurende migratie

-mondiale economie

-digitale wereld

-social media

Europa is niet meer het centrum van de wereld!

Lees tekst 2 (blz. 136)

Maak:

opdracht 1 (vraag 6 t/m 9)

opdracht 2 (vraag 2 over tekst 2)

ANTON

Links een tenger en goudblond godinnetje

keurde me geen blik waardig.

Maar het deed me niets: sinds elf september

ligt een Arabier nu eenmaal slecht

                        in de markt. Rechts

een stelletje; zij, reuzin, pokdalige kop,

paarsfluwelen avondjurk, ik vond het

wel wat hebben. Dus toen haar vriend even verdween

raakten we in gesprek; ze werkte, vertelde ze,

voor een castingbureau; die middag had ze,

voor een nieuwe Nederlandse dramaserie,

                        NSB’ers gecast.

ach, mijn joodse verloofde en ik,

zienderogen worden we ouder en dikker samen,

scheppen steeds meer behagen in eten

en slapen. Toen haar vriend weer opdook

kuste hij haar blote schouder en keek mij

ondertussen strak aan. De slanke blondine

links van mij, zag ik nu, had op de achterkant van haar nek,

over de volle breedte, een tatoeage:

                        Anton

stond er,

in schoonschrift, tussen

twee hartjes in.

Anton (Mustafa Stitou)

6 “Anton” is een gedicht vanwege de bijzondere manier waarop de tekst op de pagina staat. De

versregels vullen niet volledig de bladzijde en er wordt functioneel gebruikgemaakt van het wit

van de pagina.

7 De personages zijn: (1) de ik-figuur (een ‘Arabier’), (2) een tenger en goudblond godinnetje, (3)

een reuzin met een pokdalige kop en (4) haar vriend. De vriendin van de ik-figuur is geen

personage in het gedicht, want zij doet niet mee aan de handeling en is dus niet in de setting. De

vriendin ‘bestaat’ alleen in de gedachten van de ik-figuur.

8 De ik-figuur wordt beoordeeld en genegeerd op basis van zijn uiterlijk (zie vooral vs. 1-5): hij ziet

eruit als een Arabier/hij is een Arabier.

9 De “nieuwe Nederlandse dramaserie” speelt vlak voor en/of in de Tweede Wereldoorlog, want er

zijn mensen gecast als NSB’er (vs. 12).

Leg beargumenteerd uit of je de Tweede Wereldoorlog nog een actueel onderwerp vindt. Geef

minimaal één goed onderbouwd argument.

Vergelijking met WOII

In het gedicht ‘Anton’ staan ‘elf september’ en ‘Arabier’ naast woorden als ‘NSB'ers’ en ‘joodse verloofde’. Daardoor roept het woord ‘Anton’, dat in de nek van een blondine is getatoeëerd associaties op met de Tweede Wereldoorlog (Anton Mussert). 

Opdracht 2

In de tweede tekst “Anton” wordt 11 september letterlijk genoemd en

wordt beschreven hoe de aanslagen de beeldvorming in het Westen van mensen met een

Arabisch uiterlijk zijn gaan bepalen.

2 Culturele context

Kunst vanaf 1900:

elkaar opvolgende avant-gardebewegingen

continue vernieuwing -> ideaal van vooruitgang

geloof in utopie

Kunst jaren 70 en 80

ontwikkelingen kunnnen naast elkaar staan

niet alles hoeft vernieuwend te zijn

realiteit heeft dystopische trekken

Nieuwe media: performance

De individuele en fysieke persoon van de kunstenaar werd in de performance en bodyart medium en materiaal

 

Joseph Beuys (1921-1986):

• kunst is voor iedereen
• staat kritisch tegenover consumptiemaatschappij (performance is niet te koop)

tentoonstellingen-duitsland.nl

Nu

Visuele cultuur-> beeldcultuur: fotografie, video en film

Voorbeeld van fotografie: Rineke Dijkstra (1959) -> bijv. fotoportretten

3 Literaire ontwikkeling

3.1 Teksten en schrijvers

literatuur jaren 50 en 60

literatuur is taboedoorbrekend en provocerend

literatuur vanaf jaren 70

literatuur is veel minder taboedoorbrekend en provocerend

ik-tijdperk: individualisme/ zoektocht naar eigen identiteit-> gebruiken autobiografisch materiaal

genre: psychologische roman

Geen voortdurende vernieuwing! (1900 tot en met jaren 60)

Het boekbedrijf is sinds de jaren 50 en 60 veel commerciëler geworden.

Verkoopsuccessen (bestsellers) -> worden gezien als aanduiding van  literaire kwaliteit.

Schrijver moet meedoen aan media-optredens of opiniestukken en columns schrijven = rol spelen in publiek domein

1. Werk moet aansluiten bij de actualiteit.
2. Schrijvers die succesvol willen zijn moeten voldoen aan de volgende criteria: privéleven moet in werk (=roman) zijn ingebed (lezers verwachten dat literaire teksten teruggaan op persoonlijke ervaringen-> echtheid-> realistisch-psychologische romans voldoen aan deze lezersverwachting)
3. Werk moet herkenbaar en geliefd genre zijn.

3.1.1 De 'actualiteit' van de oorlog

Ook na de jaren 50 en 60  bleef de Tweede Wereldoorlog bij schrijvers en lezers een geliefd onderwerp.

Bijvoorbeeld: De held-Jessica Durlacher/ Bezonken rood- Jeroen Brouwers/ De tweeling- Tessa de Loo/ De aanslag- Harry Mulisch

Kenmerk:

Oorlog staat niet centraal-> effect van de oorlog staat centraal en de doorwerking op het leven na de oorlog.

3.1.2 De realistisch-psychologische literatuur

Vanaf jaren 70 -> mensen steeds meer op eigen persoon  gericht, zoals:

-eigen identiteit

-zelfontplooiing

-eigen ik (ik-tijdperk)

Romans die daarbij passen:

-romans waarin autobiografisch materiaal wordt verwerkt

-ontwikkelingsroman (coming-of-age roman)

-psychologische roman

Bijvoorbeeld: Ik had een wapenbroeder- Maarten 't Hart
/ - De liefde niet -  Margriet van der Linden/ Birk- Jaap Robben

3.1.3 poging tot engagement

Engagement= een auteur stelt in zijn werk maatschappelijke conflicten of problemen aan de orde.

Wel maatschappelijke betrokkenheid-> 

• Politiek: Frank Martinus Arion  -> Dubbelspel (1973)
• Feminisme (tweede golf) : Renate Dorrestein (literaire verbeelding in plaats van het  autobiografisch verslag van Anja Meulenbelt -De schaamte voorbij 1976) ->  Buitenstaanders (1983)
• Migratie en vluchtelingen:Tommy Wieringa (1967)-> Dit zijn de namen (2012)
• Wetenschappelijke ontwikkelingen: Stefan Brijs (1969)-> De engelenmaker (2005)

3.1.4 Multiculturele samenleving

Nederland is door migratie een multiculturele samenleving geworden. Schrijvers met een migratieachtergrond publiceren in het Nederlands hun literaire teksten.

In hun werk staat centraal:

-migratie

-opgroeien in multiculturele maatschappij

-vooroordelen

-identiteit

-afkomst

Auteurs: Kader Abdolah (1954) - Het huis van de moskee (2005) / Mano Bouzamour ( 1991)- De belofte van Pisa (2013)/ Özcan Akyol (1984)- Eus. Een Schelmenroman (2012) / Abdelkader Benali (1975) - Bruiloft aan zee (1996)

3.1.5 Postkoloniale literatuur

Dekolonisatieproces-> landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika maakten zich vrij van de West-Europese 'moederlanden'.

Kenmerken postkoloniale literatuur:

-verwerking van de koloniale periode en dekolonisatie

-westerling ziet de inheemse bevolking als anders en begrijpt die niet

-oorspronkelijke bevolking wil zich bevrijden van overheersing

3.1.6 Gedichten van de jaren 70 tot nu

In de postmodernistische periode hoeven dichters niet meer voortdurende vernieuwend te zijn zoals bij de avant-gardisten. 

Ze gebruiken weer traditionele vormen gebruiken -> eindrijm, rijmschema's en metrum

Dichter: Gerrit Komrij-> Fabeldieren (1975)

Tot ver in de negentiende eeuw werd er werk van dichters voorgedragen-> die traditie wordt ook weer opgepakt -> eerste keer 1996 'Poëzie in Carré' door Simon Vinkenoog georganiseerd -> vanaf jaren 90 veel poetry slams

De poëzie kenmerkt zich door diversiteit -> geen dominante stroming.