Middeleeuwen les 1.1

• Nederlands
• Middelbare school
• HBO
• vwo
• Leerjaar 5

fictie 2.1

LERS tava: historiseren

Je informeert + overtuigt je publiek van de hedendaagse waarde van een historisch literair werk op basis van argumentatietheorie en secundaire literatuur. De vorm is een creatieve taaluiting die passend is bij doel/publiek.

fictie 2.1

LERS vakinhoud

Op basis van KENNIS van de historische context, secundaire literatuur en fictionele teksten gefundeerde uitspraken doen over betekenis en kwaliteit van fictionele teksten van vóór 1880 + uitleggen waarom deze nog steeds relevant zijn.

overzicht literatuurgeschiedenis

middeleeuwen 500 - 1500

Rederijkers (1450 - 1650) (Renaissance)

verlichting (1660 - 1800)

romantiek (1800 - 1860)

realisme + domineespoëzie (1840 - 1880)

Tachtigers (1880 - 1894)

symbolisme (1890 - 1919)

modernisme (1910 - 1940)

historisch avant garde (1916 1940)

naoorlogs proza (1945 - 1960)

Vijftigers (1949 - 1955)

postmodernisme (1960 - 2000)

Kanttekening:

- 'stromingen'

- gebiedsafhankelijk

- maatschappelijke invloed

Nederland in de middeleeuwen 

- verzameling gewesten: de Lage Landen (les Pays Bas)

- geen gemeenschappelijke taal: Oudnederlands, Middelnederlands, Nieuwnederlands 

- Diets tegenover Latijn en later het Frans

- middelpunt van handel en welvaart in de zuidelijke Nederlanden (Antwerpen, Gent, Brugge) 

voorafgaand aan groepsopdracht middeleeuwen

- Het oudste Nederlands/taal

-religie in de middeleeuwen

- wereldbeeld in de middeleeuwen

- (soorten) literatuur + verspreiding

-  ridderliteratuur en hoofse cultuur

- religie in de middeleeuwen

Middeleeuwen 

De middeleeuwen duren van 500 tot 1500 en zijn verdeeld in de vroege middeleeuwen (500-1000), de hoge middeleeuwen (1000-1300) en de late middeleeuwen (1300-1500)

In de late middeleeuwen worden de steden langzamerhand  steeds belangrijker en de burgers in de steden krijgen steeds meer macht. Het oude leenstelsel waarin de adel alle macht had, begint af te brokkelen. 

In de hoge middeleeuwen onstonden de eerste steden in West-Europa en tegen betaling krijgen ze een zekere mate van zelfstandigheid. Dit is de tijd waarin de indrukwekkende kathedralen worden gebouwd en de eerste universiteiten ontstaan. In deze periode begint ook de Nederlandse literatuur.

De vroege middeleeuwen zijn voor de Nederlandse literatuur minder belangrijk, omdat er geen teksten zijn overgeleverd. Het is de tijd van de adel (ridders) en de geestelijken (priesters en monniken). Wie niet tot een van deze twee groepen behoorde, had niets te vertellen. De adel verdeelt het land door middel van het leenstelsel. De hoogste vorst leent land uit aan andere edellieden. Die zijn "de baas" in het gebied dat ze geleend hebben. In ruil daarvoor moeten ze trouw aan de vorst zweren en belasting betalen. Er waren nog geen steden in wat nu Nederland heet.

De middeleeuwse standenmaatschappij

• Een geordende maatschappij waarin iedereen zijn plaats kende:

1. De geestelijkheid
2. De adel / ridders (leefden aan het hof: een kasteel of een groep afgeschermde huizen)
3. De boeren  Op aarde zijn er sommigen die bidden, sommigen die strijden en sommigen die werken (...)' 

Je hebt gezien dat de middeleeuwse maatschappij een standenmaatschappij was. 

Pas vanaf de late middeleeuwen wordt een derde stand belangrijk: de burgerij. Dit zijn de inwoners van de steden.

De middeleeuwse cultuur is theocentrisch. God en alles wat met godsdienst (Rooms-Katholiek) te maken heeft staan centraal. Het leven na de dood is belangrijker dan het leven zelf. Een bekende spreuk is memento mori: gedenk te sterven. Probeer om in de hemel te komen.

De priesters en de monniken (de geestelijkheid) hebben daarom het meeste te vertellen. Zij zijn de belangrijkste stand.

- oudste zin in volkstaal Hebban olla vogala

- handschriften en de uitvinding van de boekdrukkunst

- soorten literatuur: ridderromans,  exempelen, liederen, toneel, geestelijke literatuur, wereldlijke literatuur, dierenverhalen, reisverhalen, heldenverhalen (...).

Bekijk het volgende filmpje over Hebban Olla Vogala

- Opdracht van de vorige keer: is het satire of niet?

-

- Overzicht middeleeuwen

- Spot en satire in de middeleeuwen

De middeleeuwen: literatuur

Orale literatuur

• Meeste mensen konden niet lezen of schrijven
  
• Voor 1100: alleen teksten in het Latijn
  
• Volkstaal: niet op schrift
  
• Beroepsvertellers en minstreels
  

De middeleeuwen: literatuur

Geschreven literatuur 

• Latijn
  
• In kloosters door monniken
  
• Pen en inkt op perkament
  
• Prachtige illustraties! 
  

Echte oudste Nederlandse zin

De zin olla vogala ... is wel de oudste literaire zin, maar niet het alleroudste Nederlands. 

Dat is:

maltho thi afrio lito  ‘Ik verklaar jou, lijf-eigene, vrij’, staat in de zogenoemde Lex Salica, een oude wettekst uit de zesde eeuw die in het Latijn geschreven was.

betekenis

Ik maak je vrij, halfvrije

Deze zin werd uitgesproken als een halfvrije (een soort slaaf) helemaal vrij werd gemaakt.
 

Literatuur in de middeleeuwen 

- Orale verteltraditie: minstrelen en troubadours 

- Handgeschreven boeken (kopiisten) 

- Boekdrukkunst met losse letters: uitgevonden vanaf 1439 (Johannes Gutenberg) 

- Verhalen waren anoniem, geen schrijvers 

- Literatuur had een sterke moraal, wilde het publiek wat leren 
(hoe ben je een goede ridder, hoe groot is de liefde van God, etc) 

Literatuur in de middeleeuwen:

wereldlijke literatuur

 

Ridderromans 

- Karelromans: epische concentratie 

- Arthurromans: hoofse liefde

Oosterse romans: inspiratie uit de kruistochten 

Literatuur in de middeleeuwen:

Wereldlijke literatuur 

Dierenverhalen

o.a. Reinaert de Vos (kritiek op de adel en geestelijken) 

Toneel: 

Abele spelen 

Kluchten 
Rederijkers (vanaf 15e eeuw): dichters die in een gezelschap (rederijkerskamer) schreven, onder andere voor competities (landjuwelen) 

Literatuur in de middeleeuwen:

Geestelijke literatuur 

Exempelen 

Marialegenden

Riddercultuur 

- Eer, moed en trouw aan de koning zijn belangrijke deugden 

- Vechten belangrijk om gebied te beschermen 

Hoofsheid: 

Omgangsvormen aan het hof 

Hoofse liefde: 
De man ten dienste van de vrouw