5.3 Variatie in genotypen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 2

Huiswerk nakijken 

 blz: 115, 116, 117 en 118 , 119

Thema 5 Erfelijkheid en evolutie

5.3 Variatie in genotypen

Terugblik 

heeft een lichaamscel van een mens 46 chromosomen?

1. ja
2. nee

hoeveel chromosomen zitten er in de kern van een eicel van de mens

1. 15
2. 23
3. 30
4. 46

verandert bij celdeling de informatie voor erfelijke eigenschappen?

1. ja
2. nee

Wanneer kom het genotype van een baby tot stand?

1. bij de vorming van een eicel
2. bij de bevruchting van de eicel
3. bij de geboorte van de baby
4. bij de vorming van een zaadcel

Sjonny heeft veel getraind.
Zijn spieren zijn dikker geworden.
Wat is er bij John veranderd?

1. alleen zijn fenotype
2. alleen zijn genotype
3. zowel zijn genotype als fenotype

- Hugo zegt: "je genotype verandert als je ouder wordt"

- Kevin zegt: "de info voor je oogkleur bevindt zich alleen in de cellen van je oog".
Wie heeft er gelijk?

1. alleen Hugo heeft gelijk
2. Alleen Kevin heeft gelijk
3. Hugo en Kevin hebben geen van beiden gelijk.
4. Hugo en Kevin hebben allebei gelijk

leerdoelen vandaag

Aan het einde van deze les:

       - kun je omschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting                variatie in genotypen ontstaat.

       - kun je omschrijven wat een mutatie is.

Inleiding

In een lichaamscel komen chromosomen in paren voor en in een geslachtscel enkelvoudig.

Bij geslachtscellen komen veel verschillende genotypen voor.

5.3 Variatie in genotypen

Je vader en je moeder hebben niet dezelfde eigenschappen.

Je vader kan bijvoorbeeld steil haar hebben en je moeder krullend haar.

Bij de bevruchting krijg je van elke ouder 1 chromosoom. Daardoor kan de informatie op de 2 chromosomen van een paar verschillend zijn.

Het ene chromosoom bevat bijvoorbeeld de informatie voor steil haar, het andere voor krullend haar.

Gelijke & ongelijke genen

De 2 chromosomen van een paar bestaan uit dezelfde genen. Dat zie je aan dezelfde breedte en kleur van de streepjes: die is gelijk.

De informatie van de 2 genen kan verschillen.

Dat zie je aan de verschillende kleur en breedte van de streepjes: die is verschillend.

1: Bij sommige mensen hebben beide chromosomen van een paar het gen voor steil haar. Dit zijn gelijke genen.

2: Bij anderen bestaat het paar uit 2 genen voor krullend haar. Ook dit zijn gelijke genen.

3: En er zijn ook mensen die 1 gen hebben voor steil haar en 1 gen voor krullend haar. Dit is een voorbeeld van ongelijke genen.

5.3 Variatie in genotypen

Welk gen van een paar in een geslachtscel terechtkomt, hangt af van het toeval.

Er zijn veel verschillende mogelijkheden. Dat geldt voor de vader en voor de moeder.

Hierdoor heeft de nakomeling een andere combinatie van genen dan de ouders.

De nakomeling heeft een ander genotype dan de ouders.

Ook broers en zussen hebben verschillende genotypen.

Bij geslachtelijke voortplanting ontstaat bij de nakomeling variatie in genotypen.

Daardoor verschillen ook de fenotypen.

5.3 Variatie in genotypen

Het DNA in een chromosoom kan beschadigd raken, bijvoorbeeld bij de celdeling. Daardoor verandert de informatie voor een erfelijke eigenschap.

Zo'n plotselinge verandering van het genotype heet een mutatie. Bij een mutatie zijn 1 of meer genen gemuteerd (veranderd).

5.3 Variatie in genotypen

Een organisme waarbij een mutatie tot uiting komt in het fenotype, noem je een mutant.

Een voorbeeld van een mutant is een albino. Bij een albino is het lichaam niet in staat om pigment (kleurstof) te vormen. Daardoor zijn de haren en de huid erg bleek. Albino's komen zowel bij mensen als bij dieren voor.

5.3 Variatie in genotypen

Door sommige soorten straling kunnen in je lichaam mutaties ontstaan (bijvoorbeeld radioactieve straling, uv-straling  en röntgenstraling).

Ook als je met bepaalde chemische stoffen in aanraking komt, ontstaan vaker mutaties (bijvoorbeeld asbest of stoffen in sigarettenrook).

Straling en chemische stoffen zijn voorbeelden van mutagene invloeden.

Mutageen betekent dat het een mutatie kan veroorzaken.

5.3 Variatie in genotypen

Soms vinden mutaties plaats in genen die de celdeling regelen. Hierdoor kan een cel zich ongeremd gaan delen. Er ontstaat dan een gezwel of tumor.

Sommige tumoren groeien langzaam en zijn niet ernstig. Maar er zijn ook tumoren waarbij de cellen zich snel delen en de tumor hard groeit. Dit heet kanker.

5.3 Variatie in genotypen

Cellen van de tumor kunnen terechtkomen in het bloed.

Deze cellen worden meegevoerd en komen in andere lichaamsdelen terecht.

Daar ontstaan dan weer nieuwe tumoren.

Dit heet uitzaaiing.

5.3 variatie in genotypen

Mutagene invloeden kunnen ook kankerverwekkend zijn.

Teveel uv-straling van de zon op de huid bijvoorbeeld vergroot de kans op huidkanker.

Stoffen in sigarettenrook vergroten de kans op longkanker.

Aan de slag 

• Lees blz: 122, 123 en 124

• Maak blz: 125, 126, 127, 128 en 129

Een mutatie =

1. ontstaan nieuw organisme
2. aanpassing aan de omgeving
3. ontstaan nieuw fenotype
4. plotselinge verandering van het genotype

Hoe noemen we de mutatie bij dit dier?

1. witte aap
2. albino
3. apino
4. alpaca

Door geslachtelijke voortplanting ontstaan organismen met nieuwe genotypen.

1. juist
2. onjuist

zelf aan de slag

Huiswerk: opdrachten 1 t/m 4 maken

(vanaf blz. 14)

Volgende les 5.4: De Evolutietheorie

Bedankt voor jullie aandacht!