Van Gogh met het blote oog

• Science
• Kunstzinnige oriëntatie
• +2
• Basisschool
• Groep 7,8

Introduction

Masterminds & Masterpieces - Interactieve les waarin de leerlingen ontdekken hoe een restaurator door gewoon goed kijken (en met behulp van microscopen) al veel kan zeggen over de staat van een Van Gogh-schilderij. De les kan zelfstandig, maar ook klassikaal worden uitgevoerd.

Instructions

Aansluiting op de kerndoelen

42 - Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek

55, 56 - Kunstzinnige Oriëntatie

Algemene leerdoelen

Leerlingen 

• maken kennis Vincent van Gogh
• zien hoe een restaurator met het blote oog en met optische hulpmiddelen een schilderij kan onderzoeken

Zowel voor het behoud en beheer van kunst als voor techniek en wetenschap in het algemeen is een nieuwsgierige, onderzoekende houding nodig. Deze les is onderdeel van de reeks Masterminds & Masterpieces en maakt gebruik van de meerwaarde van vakoverstijgend leren. Masterminds & Masterpieces is een samenwerking van het Van Gogh Museum en ASML.

Benodigde materialen

Geen

Differentiatie

- Koppel de les aan één van de creatieve lessen van het Van Gogh Museum.

- Maak eventueel gebruik van de kleurplaat van het schilderij Portret van Camille Roulin (zie bijlage)

- Combineer de les met één of meerdere andere lessen van Masterminds & Masterpieces

Hoe je door goed te kijken een echte Van Gogh onderzoekt

Van Gogh met het blote oog

Wat leer je in deze les?

In deze les leer je Vincent van Gogh (beter) kennen. Je ziet wat voor werk een restaurator doet, en hoe belangrijk goed kijken en licht daarbij zijn.

Wat gebeurt hier?

Restaurator Saskia bekijkt Vincents schilderij Korenveld onder onweerslucht. Ze gebruikt een optische microscoop. Met licht en speciale lenzen kun je daar iets tot wel 50 keer mee vergroten.

Wat is een restaurator ook alweer?

Een restaurator

• onderzoekt en verzorgt kunstwerken of oude gebruiksvoorwerpen;
• repareert beschadigingen (als dat nodig is).

Schilderijen moeten soms voorzichtig worden schoongemaakt. Dat doet een restaurator ook.

Hier onderzoekt restaurator Saskia een schilderij van Vincent.

Een museum moet er voor zorgen dat de collectie goed bewaard wordt. Zo kunnen mensen er in de toekomst ook nog naar komen kijken. Een restaurator heeft dus een belangrijke taak.

Vincent van Gogh... Wat weet je al (of nog) over hem?

Vincent van Gogh

- leefde van 1853 tot 1890;

- groeide op in Nederland;

- woonde in vier landen (Nederland, Engeland, België en Frankrijk);

- besloot op zijn 27ste om kunstenaar te worden;

- maakte bijna 900 schilderijen en meer dan 1000 tekeningen, en schreef honderden brieven;

- was tijdens zijn leven niet beroemd;

- is tegenwoordig een erg bekende kunstenaar.

Info vooraf

Zichtbaar licht

Om goed te kunnen kijken heb je licht nodig. Maar wij mensen kunnen met het blote oog niet al het licht zien dat bestaat. Infrarood, UV en röntgen zijn voor ons bijvoorbeeld onzichtbaar. Met het licht dat wij wél zien, kan een restaurator ook al heel veel ontdekken. En dat kan weer het begin zijn van onderzoek met andere soorten licht.

Dit schilderij heet Portret van Camille Roulin. Vincent schilderde het in 1888. Reken maar uit hoe lang geleden dat is!

Onzichtbaar: UV

Met ultraviolet licht (UV) kun je onder andere overschilderingen ontdekken.

Onzichtbaar: röntgen

Met röntgen kun je zien of er onder de verflaag misschien nog een ander schilderij verstopt zit.

Onzichtbaar: infrarood

Infrafrood licht kan ondertekeningen zichtbaar maken.

In het Van Gogh Museum begint een onderzoek aan een schilderij altijd met gewoon heel goed kijken. Daarna komen er hulpmiddelen bij, zoals een microscoop. In het filmpje op de volgende slide zie je hoe dat gaat. 

Tijdsduur video: 6:18 min.

Goed gekeken?

Beantwoord dan de vragen op de volgende slides.

 Sleep de goede antwoorden naar het vakje

Dit zag Saskia met het blote oog op

Korenveld onder onweerslucht.

Kleine kraters in de verf

Barstjes

Schroeven aan de zijkant

Geplette verfklodders

Dat het schilderij kleiner gemaakt is

Dat het schilderij groter gemaakt is

Waaraan kun je zien dat
'Korenveld onder onweerslucht'
kleiner gemaakt is?

1. Aan de spijkers
2. Aan de randen van het schilderij: daar zit ook verf
3. Aan de barstjes in de verf
4. Aan de geplette verfklodders

 Sleep de foto's naar de juiste vakjes

Dit zie je met het blote oog

Dit zie je met strijklicht (licht van de zijkant)

Dit zie je onder een microscoop

Vincent schilderde witte wolken in
een blauwe lucht. De verfstreken
lopen in elkaar over. Wat betekent dat?

Wat zie je mét strijklicht
(licht van de zijkant) beter
dan zónder? Kies twee dingen.

1. De barstjes in de verf
2. De spijkers
3. Hoe dik Vincent schilderde
4. Dat het schilderij is verkleind

Waar of niet waar? Zet het op de juiste plaats.

Met de microscoop kan Saskia zien:

Waar

Niet waar

hoe de kratertjes zijn ontstaan.

of er zand of haren in de verf zitten.

hoelang Vincent heeft geschilderd.

of er verf van een ander schilderij op zit.

Hoe kwamen
die kratertjes in
'Korenveld onder onweerslucht'?

1. De verf bleef aan het glas in de lijst van het schilderij plakken.
2. Vincent had zijn paletmes er per ongeluk tegenaan gestoten.
3. Vincent zette twee schilderijen die nog nat waren tegen elkaar aan.
4. Er waren insecten in de verf gevlogen.

Soms heb je aan het blote oog

en een optische microscoop niet

genoeg. In de video op de volgende

slide zie je wat Saskia dán gebruikt.

Tijdsduur video: 52 seconden.

Welke verschillen zijn er tussen
de optische microscoop
en de hirox-microscoop?
Twee antwoorden zijn goed.

1. De optische microscoop heeft een heel andere kleur dan de hirox-microscoop.
2. De optische microscoop kan tot 50 keer vergroten, de hirox-microscoop tot 2500 keer.
3. Met de optische microscoop kun je geen 3D-plaatjes maken, met de hirox-microscoop wel.
4. De optische microscoop moet je met twee mensen bedienen, de hirox-microscoop maar met één.

3D

De hirox-microscoop kan niet alleen enorm vergroten. Hij laat ook zien hoe het oppervlak van het schilderij eruitziet. Door de dikke en dunne lagen verf lijkt dat wel wat op een berglandschap.

Weetje

De barstjes in de verf van een schilderij noem je craquelure (spreek uit: 'krakke-lure') of craquelé (spreek uit: 'krakke-lee').

Weet jij het nog?
De blauwe stipjes op
dit schilderij zijn...

1. ...er door Vincent op gezet met een heel klein kwastje.
2. ...afdrukken van verf van een ander schilderij.
3. ...spetters van toen Vincent een ander schilderij maakte.

Wat denk jij?

Mogelijk heeft Vincent dit schilderij tegen het onderzochte landschap aan gezet. De kleine vlekjes die je daarop hebt gezien, zijn namelijk net zo blauw als het blauw dat hij voor dít schilderij gebruikte.

Of is dat toeval? Wat denk jij?

Nu je deze les gedaan hebt weet je...

• ... natuurlijk wie Vincent van Gogh is;
• ... hoe je met het blote oog al heel wat informatie kunt ontdekken over een schilderij;
• ... hoe verschillende soorten microscopen je nog veel verder kunnen helpen.

Zelf onderzoeken

Als je iets meer tijd neemt, zie je ook meer. Door goed te kijken ontdek je zo al een heleboel.

Kies een voorwerp uit dat jij interessant vindt en bekijk het eens goed. Zie je iets wat je nog niet eerder opviel? En wat zie je nog meer als je een vergrootglas gebruikt?

Hoelang kijken de meeste mensen ook alweer naar een schilderij?

Negen seconden