a4, Feniks, hofstelsel en horigheid

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Tijdvak 3 - Monniken en ridders

500 - 1000

KA De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid 

leerdoelen 

• Door welke oorzaken werd West-Europa in de vroege Middeleeuwen weer een agrarische samenleving?
• Hoe kun je het ontstaan van horigheid verklaren?
• Waarom waren domeinen zelfvoorzienend?

Romeinse Rijk 

Goed bestuur (keizer vanaf 27 v.Chr.) met een sterk leger

agrarisch-urbane samenleving

Een samenleving waarin het grootste gedeelte van de be op het platteland leeft en in de landbouw werkzaam is. In de weinige steden die er zijn is het bestuur gevestigd en komen diverse handelsstromen samen.

oorzaken val Romeinse Rijk 

Politieke factor: onbestuurbaarheid van het grote rijk (corruptie, splitsing in West- en Oost-Romeinse Rijk);

Politiek-militaire factor: verzwakking leger (hulptroepen uit andere volken en op eigen belang gerichte legeraanvoerders);

Sociaaleconomische factor: landbouwcrisis (dalende opbrengsten en minder slavenaanvoer);

Economische factor: belastingcrisis (te weinig belastingopbrengsten om leger en bestuur te betalen);

Politiek-sociale factor: Volksverhuizingen (invallen van verschillende volken en stammen).

vanaf 4de eeuw - volksverhuizingen

hierdoor Einde West-Romeinse Rijk

• einde goed bestuur
• einde sterk leger

Gevolg: 

• mensen ontvluchten de steden; 
• er ontstaat een agrarische samenleving
• Handel en Nijverheid nemen af 

oorzaken voor het ontstaan van een autarkische samenleving

1. eind van centraal gezag in Rome. (feodalisme komt op)

2. De onveiligheid op wegen/steden neemt toe, daardoor verdwijnen de steden

3 . infrastructuur wordt niet meer onderhouden en valt weg en handel wordt bijna onmogelijk en gevaarlijk

4. Eind van de geldeconomie, doordat er geen centrale, algemeen geaccepteerde munt was (en muntenvervalsing) --> ruileconomie

5. handelaren en ambachtslieden trekken weg uit steden --> terug naar  agrarische samenleving 

6. voedselvoorziening (landbouw) daalt door slecht bestuur

Autarkische samenleving

Een samenleving waarin de mensen zelfvoorzienend zijn. het middel van bestaan is in de middeleeuwen: landbouw (agrarische samenleving)

in de autarkische samenleving is sprake van ruilhandel

hoe ontstaat het hofstelsel?

Door het gebrek aan een goed bestuur en een sterk leger leven de boeren in grote onveiligheid. Gevolg: honger en armoede.

Boer vraagt lage adel (heer) om hulp. 

de autarkische samenleving is georganiseerd door middel van het hofstelsel en horigheid op het domein van de (kasteel)heer

Let op!

Het hofstelsel is een economisch systeem, 

want het verzorgt een inkomen voor heer en boer!

Grootgrondbezit

In de vroege middeleeuwen was er in West-Europa vooral grootgrondbezit. Koningen, edelen, kloosters en bisschoppen bezaten grote stukken land. Deze domeinen hadden soms het oppervlak van de halve provincie Utrecht of nog groter. Er waren ook grondbezitters met veel minder land. Daarnaast waren er 'vrije boeren' met alleen maar wat grond om hun boerderij.

Hofstelsel 

Landbouwstelsel met een zelfvoorzienend domein en de relatie tussen heer en horige 

Op het domein

vroonhof (kasteel)

boerenland van de heer

boerenland van de vrije boeren 

boerderijen van de boeren 

werkplaatsen: smid, bakker, kuiper, etc. 

kerkje

hofstelsel, rechten van de boer

• recht op bescherming van de kasteelheer 

hofstelsel, plichten boer

• boer verricht herendiensten voor heer
• boer bewerkt eigen grond én grond van de heer
• boer staat een deel van de oogst af aan de heer
• boer is gebonden aan de grond (horigen)
• boeren trouwen niet zonder toestemming van heer 

horigheid

De horige boeren horen bij het land en de heer: 

• de horigen mochten het land en hun heer niet zomaar verlaten. 
• Ze vielen ook onder de directe rechtspraak van de heer, 
• maar de horige boeren hadden maar weinig rechten en heel veel plichten.