11.4 Je lijkt op

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

11.4 Je lijkt op...

11.4 Je lijkt op... 

Deze les

• Wat weet je al?
• Uitleg over erfelijkheid (let op: lastige stof!)
•  Opdrachten maken

Wat zien we hier?

DNA

• Wat is het?
• Hoe kom je er aan?
• Wat doet het?
• Waar zit het?
• Weet je nog meer?

Waar ligt het DNA?

Leerdoelen

- Je kunt uitleggen dat chromosomen jouw erfelijke eigenschappen bepalen

- Je kunt uitleggen hoe mensen eigenschappen doorgeven via chromosomen.

- Je kunt uitleggen dat bepaalde chromosomen het geslacht van een mens bepalen.

Chromosomen

In de celkernen zitten 'soort' draden -> de chromosomen

Bestaan uit DNA en eiwitten. 

DNA bevat de bouwbeschrijving
van jouw lichaam: bv. lengte,

haarkleur, oogkleur en bloedgroep.

DNA

DNA bevat alle informatie om jou te maken
De informatie op het DNA is verdeeld in stukjes: de genen. Bijv voor haarkleur, oogkleur, etc.

Elke lichaamscel heeft 23 chromosomenparen.

Dat zijn 46 chromosomen in totaal (23 van moeder en 23 van vader).

Chromosomen bevatten informatie over je erfelijke eigenschappen.

Genoom = alle chromosomen samen (met alle erfelijke informatie).

Jongen of meisje?

Waardoor lijk je op je ouders?

In voortplantingscellen  (eicel en zaadcel) zitten 

23 chromosomen.

Kern van eicel + kern van zaadcel = 46 chromosomen

Je krijgt dus de helft van de chromosomen van

je vader en de helft van je moeder.

Omdat de eigenschappen in deze chromosomen

zitten lijk je dus op je vader en op je moeder.

Geslachts-chromosomen

Eerste 22 chromosoomparen zijn ongeveer hetzelfde.

Het 23e paar kan 2 vormen hebben: 

een X-vorm en een Y-vorm.

XX = het een vrouw.

XY = het een man.

De X en Y chromosomen noem je geslachtschromosomen.

Maken

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 11.4

Maken opdrachten: 1 t/m 13 (14 t/m 24)

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op itslearning

11.4 deel 2

• Zelfstandig aan de slag --> doornemen LessonUp en aantekeningen maken.
• Opdrachten maken 

Herhalen vorige les 

Gewone cel

Eicel

Zaadcel

Gewone cel

Bevruchting

Bevruchte eicel

Waardoor wordt het geslacht van de baby bepaald?

1. De zaadcel
2. De eicel
3. Door zowel de zaadcel als de eicel
4. Geen idee

Welke geslachtschromosomen hebben jongens?

1. XX
2. XY
3. YY

Welke van de vier beweringen over geslachtschromosomen is juist?

1. geslachtschromosomen komen voor in alle cellen
2. Geslachtschromosomen komen alleen voor in voortplantingscellen
3. Alle chromosomen in een voortplantingscel zijn geslachtschromosomen
4. Alle chromosomen in alle cellen van de voortplantingsorganen zijn geslachtschromosomen

Welke geslachtschromosomen kunnen niet voorkomen

Je ziet hier de chromosmen van een.....?

1. Gewone lichaamscel
2. Geslachtscel

Leerdoelen

- Je kunt uitleggen hoe eigenschappen op de chromosomen zitten

- Je kunt uitleggen hoe het uiterlijk van een mens bepaald wordt.

- Je kunt uitleggen hoe aangeboren aandoeningen ontstaan en hoe deze kunnen worden opgespoord. 

DNA, gen en allel

Van groot naar klein:

Chromosoom: draden van DNA in de celkern

Gen: stukje DNA dat codeert (informatie geeft) voor één erfelijke eigenschap (bijv. haarkleur)

Allel: variant van een gen (bijv. allel voor bruin haar)

Allel

Gen bestaat uit 2 allelen, want chromosomen komen voor in paren.

Allelen kunnen verschillen per chromosoom

Bijvoorbeeld: Gen voor haarkleur

Allel 1: blond, allel 2: bruin

Genotype en fenotype

De informatie op jouw genen (in je DNA) noem je je genotype.

Wat je ''ziet'' van een bepaalde eigenschap noem je je fenotype.

Bijv. blauwe ogen, bruine ogen, wel bepaalde ziekte of niet, etc.

genotype

fenotype

fenotype kun je veranderen

Erfelijke en niet-erfelijke eigenschappen

Erfelijke eigenschappen: eigenschappen als oog- en huidskleur worden door je chromosomen (dus je DNA) bepaald.

Aanleg: ergens heel erg goed in zijn, zoals voetbal is gedeeltelijk erfelijk.

Niet-erfelijke eigenschappen: worden helemaal bepaald door je omgeving.

Aangeboren aandoeningen

Aangeboren aandoeningen kunnen door verschillende oorzaken ontstaan:

• "Fout" in chromosomen of genen
• Te veel chromosomen: syndroom van Down (vader of moeder geeft 2x chromosoom 21. Hierdoor zijn er daarvan uiteindelijk 3 ipv 2)
• Genen zijn beschadigd

Prenataal onderzoek

Standaard: echo

Bij twijfels over de gezondheid van de foetus:

- vruchtwaterpunctie: cellen uit het vruchtwater worden onderzocht

- vlokkentest: cellen uit de placenta worden onderzocht 

Aantekeningen

Schrijf het volgende op in je aantekeningen:

• uitleg van begrippen: chromosomen, DNA, gen, allel en geslachtschromosomen.
• tekening: van cel naar DNA
• op welke manier eigenschappen op de chromosomen zitten.
• hoe het uiterlijk van een mens bepaald wordt.
• hoe aangeboren aandoeningen ontstaan en hoe deze kunnen worden opgespoord. 

Daarna kun je beginnen aan de opdrachten.

Maken

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 11.4

Maken: (1 t/m 13) 14 t/m 24

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op itslearning, daarna maken samenvatting of testjezelf (11.1 t/m 11.4)

Huidskleur

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Paars haar hebben.

1. Genotype
2. Fenotype

Heel creatief zijn

1. Erfelijk
2. Aangeboren
3. Aanleg

Een allel is een variant van een.......

1. fenotype
2. DNA
3. gen
4. chromosoom

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Hiernaast zie je een chromosomenportret. Heeft deze persoon het syndroom van Down?

1. ja
2. nee