1.3: Nederland breidt zijn macht uit

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Paragraaf 1.3

Nederland breidt zijn macht uit

Leerdoelen:

• Aan het eind van deze les kun je
  
• uitleggen waarom het cultuurstelsel vervangen werd door een vrije economie
• uitleggen of de vrije economie een verbetering of verslechtering was voor de bevolking van Nederlands-Indië
• uitleggen hoe Nederland zijn macht uitbreidde
  

Kolonie: Overzees gebied dat door

 Nederlanders werd bestuurd.

Hoe werkt het cultuurstelsel? 

• 20% van de grond
• koffie, suiker, tabak, thee, indigo
  
• Doel: kolonie winstgevend maken
  

• Plantloon (laag!)
• Herendiensten

16

Bestuur tijdens het cultuurstelsel

• Nederland laat het bestaande, inlandse (Javaanse) bestuur intact

• Nederland plaats boven en naast dit inlandse bestuur, een eigen, binnenlands, bestuur met Nederlandse ambtenaren

Gouverneur-Generaal

Gouverneur

Resident

Binnenlands bestuur

Assistent-resident

Regent

Inlands bestuur

Districtshoofd

Onderdistrictshoofd

Dorpshoofd

Verdeelt het werk en betaalt het plantloon uit

Hoogste ambtenaar in Nederlands-Indië

Hoofd van een provincie

Controleur

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

Javaanse vorsten

Waarom betrokken de Nederlandse bestuurders de Indonesische adel bij het bestuur van Java?

1. Omdat de Indonesische adel bij de verkiezingen inspraak eiste in het bestuur
2. Omdat de Indonesische bevolking beter luisterde naar de eigen Indonesische vorsten
3. Omdat de Nederlandse bestuurders zich hielden aan een oud verdrag
4. Omdat de liberalen dit een vorm van gelijkheid vonden.

Groeiende kritiek op het cultuurstelsel 

• uitbuiting Javaanse boeren
• regering bepaalde welke producten verbouwd moesten worden: geen vrije economie
• volgens Multatuli was Nederland een roofstaat
  

Negatieve gevolgen voor Java

• Uitbuiting door eigen Javaanse vorsten (regenten)
  

• Plantloon is laag
  
  
• Beste land moest voor het cultuurstelsel worden gebruikt 
  
  
• Hongersnoden

Max Havelaar

• Max Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij.
  

• Boek van Multatuli (Latijn voor: 'ik heb veel leed gedragen'), pseudoniem van Eduard Douwes Dekker

• Belangrijkste protest tegen het cultuurstelsel
  

Wat is GEEN gevolg van het cultuurstelsel voor de Javaanse boeren?

1. Boeren moesten vaak de beste grond afstaan voor bebouwing van cultuurproducten
2. Sommige regenten eisten ook nog een belasting van de boeren voor hun eigen luxeleven
3. Boeren werden nooit gedwongen om meer dan 1/5 deel van hun land te bebouwen
4. Boeren konden minder rijst verbouwen en daardoor ontstonden hongersnoden

Liberalen in Nederland aan de macht (1848) - kritiek op cultuurstelsel

Liberalen willen: 

• Economische en persoonlijke vrijheid
  

• Particuliere ondernemers
• De regering moest niet bepalen wat er verbouwd en verhandeld moest worden.                                                      Met een vrije economie zou er Nederlands-Indië  meer verdiend kunnen worden.

Liberalen willen persoonlijke vrijheid: het cultuurstelsel lijkt op slavernij en dwangarbeid

Ondernemers in Indië

• Liberalen willen niet dat de overheid zich met de economie bemoeit
  

• Steeds meer wetten maken vrij ondernemerschap mogelijk: Mijnwet (1850), Agrarische wet (1870), Suikerwet (1871)
  
• Gevolg: steeds meer ondernemers gaan naar Indië: plantages en mijnbouw
  

🏵

🌴

🌴

🌴

🕳

🌴

🕳

🛢

🛢

🛢

Koffie

☕️

⚽️

🌴

🍚

🍚

🍚

🍚

🖇

🖇

🚬

🌴

🚬

Goud

🏵

🌴

🛢

🌴

🌴

☕️

🛢

🌴

🍭

🏵

🏵

☕️

Palmolie

🌴

Tabak

🚬

Aardolie

🛢

Suikerriet

🍭

Kolen

🕳

Rubber

⚽️

Rijst

🍚

Tin

🖇

Thee

🍵

🍵

🍵

Rond 1870 vestigden steeds meer zelfstandige ondernemers zich in Indonesië.

Zij hielden zich vooral bezig met:

1. landbouw en industrie
2. landbouw en mijnbouw
3. mijnbouw en industrie
4. tuinbouw en veeteelt

Een groep leden van de Tweede Kamer vond halverwege de 19e eeuw dat de Nederlandse regering moest stoppen met het Cultuurstelsel. Deze groep wilde dat zelfstandige ondernemers een bedrijf in Indonesië konden beginnen.
Hoe noemen we deze groep?

1. liberalen
2. communisten
3. socialisten
4. confessionelen

Koelies

• Plantages hebben arbeiders nodig.

• Contractarbeiders worden voornamelijk uit China gehaald voor verbouwen van koffie, suiker, tabak, thee, indigo
  

• Deze contractarbeiders worden koelies genoemd.
• Zij tekenen een contract, werden vooruitbetaald maar konden dit niet terugbetalen door de lage lonen.
  

Behandeling van de koelies

• Koelies werken keihard voor een laag loon

• Koelies worden zeer slecht behandeld (lijfstraffen) en het sterftecijfer is hoog.
  

• Opstanden worden keihard neergeslagen, koelies zijn rechteloos.
  

Vanaf 1870: Nederland breidt zijn macht uit

• Grote vraag naar grondstoffen uit Nederlands-Indië (olie, tin, rubber)

• Bouw van het Suez-kanaal zorgt voor goede én veel kortere route naar Nederlands-Indië

• Modern-imperialisme: uitbreiding van het aantal kolonies door Europese landen

Nederlands Imperialisme 

• Nederlandse versie van het modern imperialisme
  

• Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) beschermde plantage-eigenaren en veroverde steeds meer gebieden die onder Nederlands bestuur kwamen.
  

Atjeh-oorlog 1873-1903

• Conflict met Atjeh (onafhankelijk gebied op het eiland Sumatra): piraten uit Atjeh vielen Europese schepen aan. Nederland begint de bloedige Atjeh-oorlog.
  

Johannes van Heutsz

• Generaal-Majoor die de oorlog in Atjeh won voor Nederland
  

• Tussen 1904 en 1909 Gouverneur-Generaal van Nederlands-Indië
  

• Zorgde ervoor dat steeds meer vorsten zich gingen onderwerpen aan het Nederlandse gezag
• In 1913: heel Nederlands-Indië in bezit van Nederland
  
• Pacificatie: het onder Nederlands bestuur brengen van heel Nederlands-Indië. 

Begrippen: 

• liberalisme
• koelies
• modern imperialisme
• Koninklijk Nederlands-Indisch leger
• pacificatie
• Atjeh-oorlog