De Middeleeuwen havo 4 lang

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

De Middeleeuwen

Hoofdstuk 2

Tijd van Grieken en Romeinen

(500 v. Chr. - 500 n. Chr.)

Tijd van Monniken en Ridders

(500-1000)

(Vroege Middeleeuwen)

Tijd van Steden en Staten

(1000-1500)

(Late Middeleeuwen)

1492: Columbus 'ontdekt' Amerika

(Einde van de Middeleeuwen)

⚓️

476: Val van het West-Romeinse Rijk

(Begin van de Middeleeuwen)

🔥

Tijd van Ontdekkers en Hervormers

(1500-1600)

Tijd van Regenten en Vorsten

(1600-1700)

Tijd van Pruiken en Revoluties

(1700-1800)

Onrustige tijden in Europa

500-800

• Na de val van het West-Romeinse Rijk waren er veel oorlogen
  
• Reizen was gevaarlijk en de meeste mensen leefden in dorpjes.
  
• De bevolking kromp, er kwam minder handel en daardoor minder geld in omloop

• Grote steden, zoals Rome, waren er niet (meer)
  

Het leenstelsel (Feodalisme)

Politiek systeem

• Karel de Grote kon zijn land niet alleen besturen.
  
• Daarom kreeg hij hulp van vazallen: mannen die met hem meevochten
  

• Zijn trouwste vazallen kregen als beloning ieder een gebied in leen. 
  
• Zij mochten dit namens hem besturen: zij werden zijn leenmannen.
• Het leenstelsel heet ook wel: feodalisme

¨De Romeinen zijn weg... hoe run ik nu een land!?¨

Problemen voor Karel de Grote:

- Alleen de geestelijkheid kan lezen en schrijven. Geschreven wetgeving?
- Wegen worden slecht onderhouden. Reizen?
- Verdwijnen van handel = verdwijnen van geld. Belasting?

Leenheer

Vazal

Hofstelsel

(=domeinstelsel)

Economisch systeem

• Een dorp met landbouwgrond heette een domein

• De heer was de baas 

Hofstelsel

• In het hofstelsel was het domein in twee stukken verdeeld.
  

• Deel 1 : Verpacht (verhuurd) aan horige boeren voor eigen opbrengst. Zij moesten een deel van opbrengst als pacht (belasting) betalen)

•  Deel 2: Opbrengst volledig voor de heer.

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

Veel plichten,

weinig rechten

• Iedereen op het domein van de heer hoorde bij het domein
• De boeren waren horigen van de heer: ze moesten gehoorzaam zijn
• Om op de grond van de heer te kunnen wonen, moest je pacht betalen.
• De horigen waren ook verplicht om herendiensten, klusjes, te doen.
• Een horige moest overal toestemming voor vragen, ook om te trouwen

Karakter samenleving veranderde dus:

• van 'agrarisch-urbaan' (onder de Romeinen) naar 
• (overwegend) agrarisch:
• handel was sterk achteruit gegaan
• mensen leefden vooral op platteland (bescherming en onderhoud)  =
• (relatief) autarkisch (zelfvoorzienend)

Willibrord was een Engelse missionaris die probeerden de Friezen tot het Christendom te bekeren. De Friezen zaten daar niet op te wachten.

Bonifatius was ook een Engelse missionaris die probeerde de Friezen te bekeren. Dit lukte niet: in 754 werd hij door Friezen in Dokkum vermoord.

Mohammed grondlegger Islam

• Arabische handelaar
• Visioenen
• Vlucht Mekka naar Medina in 622
• Begin islamitische jaartelling
  

• Vanaf 630 uitbreiding islam

Steden en Staten 

Tijdvak 4 

Kenmerkende aspecten bij Tijdvak 4

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.

16. de expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten.

17. Het begin van staatsvorming en centralisatie

tussen 1000 en 1300 verdubbelde de Europese bevolking zich!

Verbeteringen in de landbouw

Rond het jaar 1000

• Drieslagstelsel
  
• IJzeren ploeg
• Hals-juk

Een dodelijke ziekte...

• De pestbacterie bestond al eeuwen in meren in China
• De bacterie leeft in het bloed van de zwarte rat
• Vlooien leven van het bloed van de rat en worden besmet met de pest
• De pest zorgt ervoor dat vlooien niets binnenkrijgen, waardoor ze honger houden en op zoek naar nieuw voedsel gaan: het bloed van mensen.
• Een besmette vlo brengt zo de pest over op mensen.

De pestbacterie, Yersinia pestis, 2000x vergroot.

Tweezwaardenleer: geestelijke macht aan de paus en wereldlijke macht aan de keizer

 Tweezwaardenleer = Christus geeft twee zwaarden: geestelijke macht aan de paus en wereldlijke macht) aan de keizer

Paus kroont Karel tot keizer, geeft zegen 

Karel beschermt de paus

Investituur

• Om de macht te vergroten, benoemden Duitse keizers vanaf de 10e eeuw bisschoppen als leenman.
  
• Geen gevaar van erfrecht (vanwege het celibaat)
• Trouwer aan de keizer dan de paus...

Heilige Roomse Rijk rond 1075

- Keizer Hendrik IV

- Hertogdommen & graafschappen

- Nog geen centraal bestuurde staat

Wie heeft de hoogste macht?

       

        Keizer Hendrik IV                                         Paus Gregorius VII  

Er volgt een investituurstrijd

• Paus Gregorius VII (1075): alleen ik mag bisschoppen benoemen.
• Duitse keizers en koningen: wij willen dat ook zelf doen.
• Duitse keizer is zijn macht over de bisschoppen dus kwijt....

Excommunicatie Hendrik IV Vergeving vragen in Canossa (1077)

Een Heilige Oorlog

• In 1095 roept paus Urbanus II op tot een heilige oorlog, een kruistocht.
• Doel 1: Bevrijden van het Heilig Land Palestina van de moslims
• Doel 2: Terugdringen van de Turkse invallen in het Byzantijnse rijk

Totaal waren er 9 kruistochten. In de bekendste kruistochten streden Richard Leeuwenhart en Saladin tegen elkaar.

Koning Richard Leeuwenhart 

Sultan Saladin