4.1: Bescherming

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Thema 4 Afweer

4.1  Bescherming

p174

Leerdoelen

• Je kunt de werking en functie van de huid bij de afweer van de mens beschrijven
• Je kunt de verschillen tussen lichaamsvreemde en lichaamseigen stoffen beschrijven
• Je kunt de verschillen tussen chemische en mechanische afweer beschrijven

https://youtube.com/shorts/Dv0V2w-jhu4?si=2G1dRf1vRU50ItBr

Begrippen

Lichaamseigen: stoffen of cellen die door je lichaam worden gemaakt

Lichaamsvreemd: Stoffen of cellen die niet in je lichaam thuishoren

Infectie: Binnendringen van pathogenen (ziekteverwekkers) in je lichaam

Ziekteverwekkers

schimmels

dieren

Bacteriën

Bacteriën zijn eencellige organismen die zich vermenigvuldigen dmv deling.

Bacteriën hebben naast het normale DNA ook cirkelvormig DNA (= plasmide)

Antibiotica

• Antibiotica zijn medicijnen die werken tegen infectieziekten veroorzaakt door bacteriën. 

• Antibiotica beschadigen bv. de celwanden van bacteriën, waardoor bacteriën doodgaan. 

Ziekenhuisbacterie

(MRSA)

Herhaaldelijke blootstelling aan verschillende antibiotica "selecteren" bacteriën met resistenties.

Ziekenhuisbacterie = resistent tegen alle bekende vormen van antibiotica.

Take home messages: 

1. Neem geen antibioticakuur, tenzij voorgeschreven door een arts.
2. Maak een antibioticakuur altijd af!

Virussen

• Een virus is geen organisme, omdat ze andere organismen gebruiken om zich te verspreiden.
• Een virus bestaat uit DNA of RNA, verpakt in een laagje eiwit.

Sleep de gebeurtenis naar de juiste plek in de afbeelding

1

2

3

4

5

Het virus dringt de gastheercel binnen

Nucleinezuur wordt vermenigvuldigd

Ribosomen bouwen nieuwe capsiden

Nieuwe virusdeeltjes worden in elkaar gezet

Nieuwe virusdeeltjes komen vrij

Levenscyclus retrovirus

• Retrovirussen zetten hun eigen RNA om in DNA (bijv. HIV)
• Het DNA wordt geïntegreerd in het DNA van de gastcel
• Virus DNA vertaalt naar viruseiwitten

1

2

5

3

4

Virus dringt de cel binnen en valt uiteen

Virus DNA wordt vermenigvuldigd en viruseiwit wordt gemaakt

Nieuwe virussen verlaten de cel

Virus Hecht aan de cel

Virus DNA dringt de celkern binnen

Verschil bacterie virus

• Bacterie is een cel en een virus niet (leeft niet).
• Bacterie kan zichzelf delen en een virus niet.
• Bacterie is veel groter dan een virus. 

Levend 

Levenloos

Kunnen bestreden worden met antibiotica

Antibiotica werkt niet

Delen zelf

Delen mbv gastcel

Virus

Bacterie

Antigenen = lichaamsvreemde stof

Lichaamsvreemde stoffen worden herkend aan antigenen. 

Infectie

Bij een infectie dringen ziekte-
verwekkers je lichaam binnen.

ontsteking = reactie van je 
lichaam op een infectie 
(bv zwelling)

Antigeen

Specifieke afweer betekent dat er gereageerd wordt op een antigeen, bijvoorbeeld:

• eiwit op de eiwitmantel van een virus,

• eiwit in de celmembraan van een bacterie,
• gif dat je binnenkrijgt door een slangenbeet.
• eiwit op membraan van een parasiet

• eiwit op een cel van een donororgaan

Aangeboren afweer

De aangeboren afweer is aanwezig vanaf de geboorte en verloopt niet-specifiek (ruimt allerlei soorten ziekteverwekkers op).

 Verworven afweer

De verworven afweer ontwikkelt zich gedurende het leven van het organisme en werkt specifiek (tegen één bepaalde ziekteverwekker).

Verdedigingslinies

1. kasteelmuren: redelijk ondoordringbaar, werkt tegen vrijwel alles.
2. poortwachters: proberen bedreigingen te herkennen, roepen hulp in ernstige situaties. Werkt tegen vrijwel alle bedreigingen 
3. hulptroepen: Reageren op hulpvraag in grote aantallen. Zijn specifiek getraind om bepaalde bedreigingen uit te schakelen. 

1e verdedigingslinie

Extern, niet-specifiek:

• Mechanische afweer: 

       huid, slijmvliezen, oogvocht, 

       speeksel, slijm

• Chemische afweer: 

       maagzuur, zweet, 

       pH op de huid

2e verdedigingslinie

De interne, niet-specifieke afweer of aangeboren (verworven) afweer.

Kenmerken: reactie op alles wat vreemd is.

Fagocyten neutraliseren ziekteverwekkers d.m.v. fagocytose

Lymfoïde organen

De lymfoïde organen hebben een functie bij de opslag en transport van witte bloedcellen

In het rode beenmerg worden verschillende witte bloedcellen geproduceerd; fagocyten en lymfocyten

Monocyten

Monocyten komen voor in heel het lichaam.

Kunnen zich ontwikkelen tot macrofaag (= grote eter) of dendritische cel, die beiden  ziekteverwekkers fagocyteren.

Macrofagen gaan minder snel dood dan granulocyten.

Dendritische cellen bevinden zich vooral op plekken waar ziekteverwekkers binnen kunnen dringen

Granulocyten

• Granulocyten doden ziekteverwekkers d.m.v. fagocytose (~opeten).
• Lysosomen zijn met enzym gevulde blaasjes die de ziekteverwekker binnenin de granulocyt afbreken.
• Hierbij gaat de granulocyt ook dood en kan met de ziekteverwekker etter/pus vormen.

Leerdoelen

• Je kunt de werking en functie van de huid bij de afweer van de mens beschrijven
• Je kunt de verschillen tussen lichaamsvreemde en lichaamseigen stoffen beschrijven
• Je kunt de verschillen tussen chemische en mechanische afweer beschrijven

Lymfoïde organen

De lymfoïde organen hebben een functie bij de opslag en transport van witte bloedcellen

In het rode beenmerg worden verschillende witte bloedcellen geproduceerd; fagocyten en lymfocyten

Monocyten

Monocyten komen voor in heel het lichaam.

Kunnen zich ontwikkelen tot macrofaag (= grote eter) of dendritische cel, die beiden  ziekteverwekkers fagocyteren.

Macrofagen gaan minder snel dood dan granulocyten.

Dendritische cellen bevinden zich vooral op plekken waar ziekteverwekkers binnen kunnen dringen

Granulocyten

• Granulocyten doden ziekteverwekkers d.m.v. fagocytose (~opeten).
• Lysosomen zijn met enzym gevulde blaasjes die de ziekteverwekker binnenin de granulocyt afbreken.
• Hierbij gaat de granulocyt ook dood en kan met de ziekteverwekker etter/pus vormen.

Aan de slag

Maken

Opdracht t/m 5