Interpunctie en samenstellingen

• Nederlands
• HBO
• Studiejaar 1

Interpunctie II

Wanneer gebruik je een komma?

Wanneer plaats je de komma?(1)

• Voor en na een bijstelling (uitleg)
   ‘Bijleveld, de minister van Defensie, deed een nieuw voorstel.’
• In een opsomming
  Ik reed door Duitsland, Slovenië, Oostenrijk en Tjechië.
• Na de aanhef en de slotgroet van een brief of e-mail.
  Geachte heer Bakker,     -    Met vriendelijke groet, 
• Voor en/of na een aanspreking.
  Sofie, wil jij mij de boter aangeven?

Wanneer plaats je de komma?(2)

• Tussen twee persoonsvormen
  Nu ik er langer over nadenk, vind ik het geen gek idee.

• Tussen gelijkwaardige bijvoeglijke naamwoorden
  A Ik erger me aan zijn platvloerse, flauwe grappenmakerij.
  B Ik erger me aan zijn flauwe, platvloerse grappenmakerij.

Wanneer plaats je de komma?(3)

• Voor onderschikkende voegwoorden (bijzin)
  Hij is ziek, want hij heeft koorts.

• Voor (en achter) een uitbreidende bijzin.
  ‘Mijn buurman Arend, die vroeger een collega van mij was, heeft alles geregeld voor het straatfeest.’
• Ik ga morgen vroeg de deur uit, als ik vroeg wakker word.

Schrijf bewust!

• Als je de zin uitspreekt, hoor je dan een rust of een duidelijk verschil in toonhoogte?
  
  
• Vaak gebruik je op die plek een komma.
  

Zet de komma('s) op de juiste plek in de zin.

Ik was het niet het was volgens mij Joris die jongen die gisteren ook mee voetbalde

De originele marmeren schoorsteenmantel is nog geheel intact.

De koning die vorig jaar op het ijs uitgleed tijdens de wedstrijd zal morgen aftreden.

Wanneer gebruik je aanhalingstekens?

'Enkele' aanhalingstekens

• Zelfnoemfunctie (gebruik van woord in context die over het woord gaat)
  Het woord ’tentamen’ betekent hetzelfde als het woord ’proefwerk’. 
  
  
• Betekenis
  Die bestanden kun je in het  ’prullenbakje' op de desktop gooien. 
  
  
• Ironie/cynisme
  Dat ’lekkere’ gerecht bij de snackbar was veel te vet. 
  
  
• Naamsvermelding
  'De Nachtwacht' wordt momenteel gerestaureerd. 
  

''Dubbele'' aanhalingstekens

• Directe rede (directe weergave van iemand zijn woorden)
  

Louis van Gaal schreeuwde: ”Dan kijk je toch niet naar de wedstrijd!”

• Citaat
  

Met de zin ”elk voordeel heeft zijn nadeel” maakte de voetballer zich onsterfelijk.

• Maar
  

Mijn collega zei: ”Je moet niets steeds ’ja, ja’ zeggen.”

Aanhalingstekens, punten en komma’s

• Is het citaat / de directe rede een volledige zin en staat dit citaat aan het eind van de zin waar deze bij hoort: zet de punt dan binnen de aanhaling (en zet anders geen punt).
  Maarten suste: ”Dat went wel.”
  ”Dat went wel”, suste Maarten.
  

• Voor na, of rond de hoofdzin waarin een zin wordt aangehaald, wordt een komma geplaats. Alleen als een aanhaling zelf een komma bevat, wordt die binnen de aanhalingstekens geschreven.
  ”Paultje,” zei Rosalie, ”we moeten eerst wat eten.” 

Aanhalingstekens, punten en komma’s

• Het vraagteken wordt alleen binnen de aanhalingstekens gezet als het citaat een vraag is. Voor het uitroepteken geldt dezelfde regel.
  Henk vroeg: ”Wat is dat voor onzin?”
  

• Let op: slechts een van twee dezelfde leestekens die door een aanhalingsteken worden onderscheiden wordt geplaatst.

Deze heer duwde haar achteloos opzij.

Zij zei Maar of hij dat meende…

Amsterdam heeft negen letters.

Met de woorden Hij was een beetje dom werd Máxima snel populair.

De dubbele punt

Gebruik je bij:

• opsommingen 
  
• het gebruik van de directe rede.  
  

Het spreekwoord zegt “Wie zich vernedert, zal verhoogd worden.”

1. Er moet geen dubbele punt
2. Er moet een dubbele punt vanwege de aangekondigde opsomming.
3. Er moet een dubbele punt, vanwege de directe rede.
4. Er moet een dubbele punt, omdat een verklaring volgt.

Hij verovert de sympathie van iedereen hij is erg charmant.

1. Er moet geen dubbele punt
2. Er moet een dubbele punt vanwege de aangekondigde opsomming.
3. Er moet een dubbele punt, vanwege de directe rede.
4. Er moet een dubbele punt, omdat een verklaring volgt.

Die laarzen zijn lek ze moeten nieuwe zolen krijgen.

1. Er moet geen dubbele punt
2. Er moet een dubbele punt vanwege de aangekondigde opsomming.
3. Er moet een dubbele punt, vanwege de directe rede.
4. Er moet een dubbele punt, omdat een verklaring volgt.

De ; plaats je in de volgende gevallen:

1. Tussen twee zinnen die zo nauw met elkaar verbonden zijn dat een punt wellicht iets te veel scheiding zou aangeven.
   
   Niemand had van tevoren gedacht dat Joke zou slagen; zij was immers ziek.
2. Beginnen jullie maar alvast; door het drukke verkeer ben ik wat later.
3. Je moet zo’n kuur helemaal afmaken; doe je dat niet, dan kunnen de klachten terugkomen.

2. Bij opsommingen waarvan de delen uit zinsdelen bestaan. 

Voorbeeld:

• We zien verschillende mogelijkheden: 
  
• meer prullenbakken plaatsen; 
  
• statiegeld invoeren; 
  
• met corveeploegen werken. 
  

Bestaan de delen van een opsomming uit hele zinnen dan gebruik je punten en hoofdletters. 

Voorbeeld: 

• We zien verschillende mogelijkheden: 
  
• We gaan meer prullenbakken plaatsen. 
  
• We gaan statiegeld invoeren. 
  
• We gaan met corveeploegen werken. 
  

Let op!

Omdat de puntkomma midden in een zin wordt geschreven, komt er nooit een hoofdletter achter.

Denk aan de volgende spullen
- toiletspullen
- een handdoek
- een warme trui, want het kan koud zijn
- iets lekkers voor bij de koffie

We stonden vroeg op we hadden een lange reis voor de boeg
Ik heb een hekel aan zwemmen toch neem ik een zwembroek mee

Geert die behoorlijk geagiteerd was riep zet kritisch denken ook in tijdens de gymles maar doe dat met mate

Samenstellingen

Regel

Als het meervoud van het eerste deel van de samenstelling eindigt op -en, dan gebruik je -en als tussenletter.

Voorbeeld:

paard + stal

wordt

paardenstal

Als het meervoud van het eerste deel van de samenstelling eindigt op -en/s, dan gebruik je -e als tussenletter.

Voorbeeld:

groente + soep

wordt

groentesoep

want

groenten/groentes

Verder gebruik je als tussenletter een -e

als:

Als het eerste deel geen meervoud heeft op -en

Bijvoorbeeld:

rijst + vlaai

wordt

rijstevlaai

Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

lach + bek

wordt

lachebek

Het eerste deel gaat over iets waarvan er maar één is:

maan + schijn

wordt

maneschijn

Het eerste woord versterkt het tweede woord

beer + sterk

wordt

beresterk

reus + goed

wordt

reuzegoed

De tussenletter -s kun je meestal horen. Lukt dit niet? Vervang dan het tweede deel van de samenstelling.

Voorbeeld:

dorp + kern

wordt

dorpskern

station + straat

wordt

stationsstraat

Vervang tweede deel: stationshal, dan hoor je de tussen -s

Maak een samenstelling van de woorden:
trap + huis

Maak een samenstelling van de woorden:
stoel + dans

Maak een samenstelling van de woorden:
belasting + dienst

Maak een samenstelling van de woorden:
elektriciteit + centrale

Maak een samenstelling van de woorden:
kwaliteit + controle

DOEL

TUSSENLETTERS IN SAMENSTELLINGEN

- je kunt tussenletters in samenstellingen goed spellen

Tussenletters

Als je twee of meerdere woorden aan elkaar plakt, dan noemen we dat een samenstelling.

Als je deze aan elkaar plakt, heb je soms een tussenletter nodig, zoals -en, -e of -s.

Vragen?