§1.3 Het begin van de Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

§1.3 Het begin van de Opstand

Wat was de bestuurlijke situatie in de Nederlanden rond 1520?

Leerdoelen

Je kunt uitleggen:

- Waarom Willem van Oranje en de Watergeuzen belangrijk zijn voor het begin van de Opstand

-  Op welke manieren de bewoners van de Nederlanden zich verzetten tegen de Spanjaarden

- Hoe de Nederlanden uiteenvallen in de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden

Smeekschrift

1566: Brederode biedt het smeekschrift der edelen aan Margaretha aan.

 

Karel van Berlaymont: N'ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux . (Wees niet bang, mevrouw, het zijn slechts bedelaars)

Filmpje

De jeugd van Willem van Oranje

De opstand begint

• Na de beeldenstorm: Hertog van Alva.
  
  
• Raad van Beroerten: bloedraad & tiende penning.
  
  
• Willem vluchtte, Alva pikte bezittingen in. 

- Willem werd ontslagen als stadhouder.

Ook vele protestanten vluchtten voor Alva.

• 1568: Begin opstand: Willem viel met Watergeuzen de Spanjaarden aan. 

De opstand begint

• De troepen van Willem van Oranje hadden het zwaar, maar Geuzen vierden eerste succes in 1572: inname van Den Briel.
  
  
• Hulp van de watergeuzen:  protestantse vluchtelingen 
  
  
• Steeds meer burgers kwamen in Opstand
  
  
• Tweedeling: katholieken (Spanjaarden) tegenover protestanten (Nederlanders). 
  
  

Beginjaren van de strijd

• Hertog van Alva: problemen met huurleger. (Lege schatkist betekende plunderende soldaten.) 
  
  
• Plunderingen zorgden voor meer haat.
  
  
• Watergeuzen voerden geen veldslagen maar voerden kleine aanvallen uit. (Gebieden onder water zetten).
  
  
• Bevrijding van Alkmaar en Leiden.  

Filmpje

De inname van Den Briel

Het verzet groeit

In 1572 kozen Holland en Zeeland Willem als hun stadhouder.

Dit maakte hem opperbevelhebber van het leger en de vloot.

Filips II zag dit als openlijk verzet tegen de kroon.

De bevolking is verdeeld; er ontstaat in feite een burgeroorlog.

Katholieken tegen

het protestantisme

Protestanten (en

katholieken) tegen

de centralisatie

De legers vergeleken

Beide legers hebben sterke en zwakke punten

Spaanse leger

+ is een supermacht

+ heeft veel soldaten

+ heeft veel ervaring

- zijn huurlingen

- voert meer oorlogen

- past zich moeilijk aan

Opstandelingen

+ lokale kennis

+ vecht voor overleven

+ nieuwe tactieken

+ focust op één oorlog

- klein leger

- moet alles opbouwen

§1.3 Het begin van de Opstand

Huiswerk bespreken/nakijken

Huiswerk: 1.2, vragen 4, 6, 7, 8, 9 en 10

Lees paragraaf 1.3 voor/na het nakijken.

Sleep de kenmerken naar het juiste leger

Spaanse leger

Opstandelingen

is een supermacht

heeft veel soldaten

heeft veel ervaring

zijn huurlingen

voert meer oorlogen

past zich moeilijk aan

lokale kennis

vecht voor overleven

nieuwe tactieken

focust op één oorlog

klein leger

moet alles opbouwen

Willem van Oranje

De hertog van Alva

Margaretha van Parma

Filips II

Wat is geen taak die de hertog van Alva krijgt van Filips II?

1. Het bestuur nog meer centraliseren
2. Katholieke kerken herbouwen
3. Opstandige edelen straffen
4. Protestanten/Beeldenstormers vervolgen

Filmpje

Huurlingen

Willem van Oranje (1533-1584)

Willem was niet plan om zich te scheiden van Filips II. Hij wilde alleen de oude situatie terug: herstel privileges adel en een minder dwingend centraal bestuur.

Splitsing: de Unie van Atrecht

De zuidelijke gewesten kiezen

steeds meer voor Spanje.

Ze zijn katholieker en sluiten

goede deals met de landvoogd.

In 1579 sluiten ze de Unie van Atrecht.

Splitsing: de Unie van Utrecht

De noordelijke gewesten blijven

zich verzetten tegen Spanje.

Ze willen zelfstandiger zijn en 

meer vrijheid.

Als reactie sluiten ze 

in 1579 de Unie van Utrecht.

Reactie Filips: woedend

Filips II verklaarde in 1580 Willem van Oranje vogelvrij. Dit betekende dat iedereen Oranje mocht vermoorden zonder straf.

Oranje en de opstandige gewesten reageerden

hierop met de Acte van Verlatinghe, in 1581.

> ze erkenden Filips niet meer als hun wettige vorst.

Dus vanaf 1581 pas tégen Filips II.

Filmpje

Willem van Oranje vogelvrij

Alsoo een yegelick kennelick

is, dat een Prince van den

lande van Godt gestelt is

hooft over zijne ondersaten,

om deselve te bewaren

ende beschermen van alle

ongelijk, overlast ende

ghewelt gelijck een herder

tot bewaernisse van zijne

schapen

Alle t'welck ons meer dan ghenoegh wettighe

oorsake ghegeven heeft om den Coninck van

Spaegnien te verlaten ende een ander machtigh

ende goedertieren Prince, om de voorsz. landen

te helpen beschermen en voor te staen, te

versoecken, te meer dat in alsulcken desordre

ende overlast de landen bat dan twintigh jaren

van heuren Coning zijn verlaten geweest ende

ghetrackteert niet als ondersaten, maer als

vyanden […].

Filmpje

Het Plakkaat van Verlatinghe (1581)

Nederland wordt een republiek

1584: moord Willem van Oranje

den voornoemden Balthazar Gerardt, gevangen,

gecondemneert hebben ende condemneren by

desen geleyt te worden op het schavot, alhier

voor ‘t stadthuijs opgerecht omme aldaer eerst

zijn rechter hant, daer hij ‘t voorsseide

verradisch, moordadige feyt mede bedreven

heeft, met een gloijende, toesluytende ijser

geschroeyt ende affgebrant te worden ende dat

daernae met gloeijende tangen tot ses reysen

ende verscheyden plaetsen plaetsen -soe aen 

armen, beenen ende d’ gijen daer sijn lichaem

meest met vleijsch becleet is- het vleisch

Uuijtgebrant ende affgenepen sal worden ende

dat hy daernae levendich aen vier quartieren

gehouden sal worden, beginnende van onderen

ende ten laesten hem den buijck opgesneden

ende zijn hart levendich uuijtgenomen ende in

sijn ansichte geworpen ende daernae zijn hooft

affgehouden zal worden ende dat zijn vier

quartieren opten bolwercken van der 

Haechpoorte, Oostpoorte, Ketelpoorte ende

Waterslootsche-poorte deser stede

uuijtgehangen ende zijn hooft opte Schooltoorn

achter het logement des voornoemden heeren

Prince op een staecke gestelt, sullen worden,

verclarende alle syne goeden geconfisqueert ten

proffijte van den Heer. Aldus gepronunchieert

op ‘t Stadthuijs der stadt Delff, den 14den dach

Julii anno 15 honderd vijer ende tachtich. 

Tussenstand 1588

Na de dood van Willem van Oranje rukken de Spanjaarden op

Steeds meer van het zuiden komt in Spaanse handen

De Noordelijke Nederlanden blijven voor de Opstandelingen

Zo splitsen de Nederlanden in feite in twee delen

Kaart Nederlanden rond 1588

Huiswerk volgende les

1.3, opdracht 3, 4, 5, 8, 9, 10, 12, 13.

Lezen 1.4

Maken opdracht 4, 5, 6, 7, 8, 10 en 11