Fictie 3 mavo

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

DOEL

Je kent de volgende begrippen en kunt deze in een verwerkingsopdracht over een gelezen verhaal of boek duidelijk maken:

1.  Fictie en non-fictie

2. Tijd en opbouw 

3. Personages 

- Uiterlijke kenmerken

- Karaktereigenschappen

4. Genres 

5. Perspectief

6. Spanning

8. Thema 

Fictie is

1. Alles wat verzonnen is
2. Alles wat niet verzonnen is.

Wat is fictie?

1. een krantenartikel
2. het boek 'Spijt' van Carry Slee
3. het dagboek van Anne Frank
4. Lesboek Nieuw Nederlands

Hoe ontstaat spanning?

1. Door vragen van de lezer te beantwoorden.
2. Door vragen bij de lezer op te roepen.

 Tijd en opbouw

- Historische tijd

- Verteltijd / vertelde tijd

- Volgorde en tijd

- Verhaalopbouw

Tijd

• verteltijd > vertelde tijd: vertraging (uitgebreid vertellen)
• verteltijd < vertelde tijd: versnelling (samenvatten)
• verteltijd = vertelde tijd: scène (dialogen bv.) 

Leg uit wat het verschil is tussen verteltijd en vertelde tijd.

Wat wordt bedoeld met chronologische volgorde?

Personages

Personages (hoofdpersonen en bijfiguren) kun je op drie manieren leren kennen:

• Door wat ze zeggen en doen;

• Door wat ze denken en voelen; (direct)

• Door wat anderen over hen zeggen of denken. (indirect)
  Hoofdpersonen leer je vaak op alle drie de manieren kennen, bijfiguren niet.
  

Eigenschappen van personages

Personages hebben eigenschappen, net als echte mensen. Aan de hand van deze eigenschappen kun je het karakter van personages beschrijven.

Voorbeelden van eigenschappen:
Betrouwbaar, verlegen, meeloper, driftig, zenuwachtig, spontaan, lui, slim, brutaal, arrogant, kalm, heldhaftig, lief etc.

Hoofdpersonen

Bijfiguren

Leer je kennen door wat ze denken en voelen

Medespelers en figuranten

Round characters

Flat characters

Hebben altijd een probleem

Types

Zijn vaak helper / tegenstander

GENRES 

Voorbeelden van meer realistische genres:

• Detective
• Thriller
• Ontwikkelingsverhaal (coming of age)

Minder realistische genres:

• Sci-fi
• Fantasy
• Dystopisch verhaal

Perspectief en vertelsituaties

• ik-vertelperspectief
• hij/zij-vertelperspectief
• alwetend perspectief
• meervoudig perspectief
  

Ik-perspectief

• Je ziet alles door de ogen van de verteller;
• Geschreven in de ik-vorm;
• Leert de ik-persoon heel goed kennen;
• Komt niet te weten wat andere personages voelen of denken.

Ik-perspectief

Een ijskoude rilling was langs mijn ruggengraat omhoog gekropen. Op de gastenlijst komen voor het Feest is moeilijker dan geblinddoekt je rijexamen halen. Het verhaal gaat dat ze je van tevoren screenen, al heeft niemand een idee wie die ‘ze’ zijn en hoe dat screenen in zijn werk gaat. Hadden ze me de afgelopen weken in de gaten gehouden? Was ik al die tijd zonder dat ik het doorhad bekeken en afgeluisterd?
                                                (Uit: Zes seconden – Daniëlle Bakhuis)

Hij/zij perspectief

• Je ziet alles door de ogen van één persoon;
• Geschreven in de hij- of zij-vorm;
• Leert de hoofdpersoon goed kennen.

hij/zij perspectief

Gieles probeerde zich een schuddende aarde voor te stellen. Een schuddend dak was hem niet vreemd. Als ‘s nachts zware vrachtkisten opstegen, bonkte het dak als een oude centrifuge. Gieles zapte weg van de aardbeving naar Animal Planet. Een vlooiende bonobo en haar jong zaten onder een boom. Zijn vriend Toon vertoonde overeenkomsten met apen.
                                           (Uit: Glijvlucht – Anne-Gine Goemans)

Alwetend perspectief

• De verteller is iemand die alles weet van alle personages;
• Geschreven in de hij- en zij-vorm;
• Komt te weten wat alle personages zien, horen, voelen en denken;

• Verteller weet wat er is gebeurd en wat nog gaat gebeuren.

Alwetend perspectief

Het was nog donker, toen in de vroege morgen van de tweeëntwintigste december 1946 in onze stad, op de eerste verdieping van het huis Schilderskade 66, de held van deze geschiedenis, Frits van Egters, ontwaakte.
                                                                (Uit: De avonden – Gerard Reve)

Wisselend perspectief

• Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van verschillende personages;
• Je ziet dezelfde gebeurtenissen vanuit verschillende invalshoeken;
• Kan gebruik worden gemaakt van de ik-vertelsituatie (meerdere ik-figuren, meervoudige ik-vertelsituatie) of van de personale vertelsituatie (meerdere hij- of zij-figuren, meervoudige personale vertelsituatie)

Wisselend perspectief

Hoofdstuk 1: Ik had deze vakantie moeten afzeggen. Sinds ik ben opgestaan, heb ik al het gevoel dat ik moet huilen. 

Hoofdstuk 2: Denkt Lilly nou echt dat ik haar niet zie janken? Wat een muts. Geïrriteerd wend ik me van haar af.

Hoofdstuk 3: ‘Anouk.’ Iemand fluistert mijn naam. Waar ben ik? Het is nacht. En donker. Maar aan de grillige zwarte schaduwen om me heen kan ik zien dat ik in een bos ben.

                                                             (Uit: Shock – Mel Wallis de Vries)

'Ik liep naar het lokaal toe. Ik wist toen al dat ik een 8 voor de toets zou gaan halen, zo goed had ik geleerd.'

1. ik-perspectief
2. personaal perspectief
3. alwetend perspectief
4. meervoudig perspectief

Welke is onjuist?
Een personaal perspectief

1. is onbetrouwbaar
2. heeft een verteller die afwezig is in het verhaal
3. vertelt vanuit hij/zij
4. staat in de ik-vorm

Spanning

• Spanning ontstaat wanneer het een schrijver lukt vragen bij de lezer op te roepen.
  - Dat komt omdat de schrijver iets verzwijgt.
• Verhalen worden spannend omdat er een geheim of een raadsel is.
• Datgene wat verzwegen wordt in een verhaal, noem je een open plek.

Trucs om spanning te verhogen

- Gevaarlijke situatie of omgeving

- Vermoedens of verwachtingen

- Vertraging

- Uitstellen

- Onverwachte wending

- Informatievoorsprong

Spanningsboog = periode tussen het begin en het einde van de spanning.

 Thema en motief

• Thema is iets anders dan genre!
• Thema: diepere bedoeling van een tekst
• Motieven: verhaalelementen die steeds terugkeren
• Leidmotief: een terugkerend woord of voorwerp