H2 - Cultuur van de kerk - Muziek 2

• Muziek
• Basisschool
• Groep 5,6

Cultuur van de kerk: Muziek

Huiswerk?

Heb je de vragen gemaakt? Top!

De huiswerk vragen uit het werkboek zijn oefeningen voor de toets. Het correctiemodel staat in Classroom. Oefen met de vragen als een manier om te leren voor de toets. Onderdeel daarvan is dat je je eigen antwoorden heel zorgvuldig nakijkt. Hoe zijn de vragen in het correctiemodel opgebouwd? Hoe bouw je je eigen antwoorden op? 

Pak je laptop alvast!

Muziek in de Middeleeuwen

Wereldlijke muziek / volksmuziek

Maak een tabel in je schrift. Zoek op wat het verschil is tussen wereldlijke muziek en kerkelijke muziek in de middeleeuwen.

Kerkelijke muziek

Muziek in de Middeleeuwen

Wereldlijke muziek / volksmuziek

• Minstrelen en Troubadours
• Teksten en Thema’s zoals; Liefde, satire, en verhalen over helden
• Teksten werden gezongen in de volkstaal in plaats van het Latijn
• Instrumentale muziek

Kerkelijke muziek

• Gregoriaanse muziek: Eenstemmige zang zonder instrumentale begeleiding, gezongen in het Latijn. (stem is voor god)
• Gezang in de kerk bedoeld voor de mis en gebeden.
• Muzieknotatie (neumen als voorlopers van de moderne notenbalk)
• Later polyfonie; meerstemmige zang

In de tijd geplaatst

• De middeleeuwse muziek is de westerse klassieke muziek ruwweg uit de periode 500-1400.
• Tussen 1100 en 1300 kwamen er  Troubadours en Minnezangers die verhalen vertelden en over de liefde zongen.
• In de vroege middeleeuwen was de kerkmuziek het belangrijkst.

Wat betekent het begrip
"Hoofse Liefde"

Begrippen om thuis op te zoeken

Troubadour

Vagant

Satire

Minstrelen of Minnezangers

Hoofse Liefde

Wereldlijke muziek

Volksmuziek

Een troubadour is van oorsprong een middeleeuwse kunstenaar, vooral begaafd als muzikant-dichter, hier met een vedel (voorloper van de viool)

Een vagant was een middeleeuwse straatartiest. Ze trokken als speellieden, jongleurs, toneelspelers en berentemmers van stad naar stad

Welk instrument begeleidt de zang?
(welk instrument hoor je, naast zang?)

1. Een tokkelinstrument
2. Een slaginstrument
3. Een strijkinstrument
4. Een blaasinstrument

Middeleeuwse instrumenten

Veel instrumenten die we nu kennen bestonden in een variant ook al in de middeleeuwen. In de loop der tijd zijn de instrumenten wel veranderd.

Door de kruistochten en later de handel, namen de mensen instrumenten mee uit het andere landen, zoals Jeruzalem, Spanje, Noord-Afrika. Deze instrumenten hadden vaak betere technieken omdat die beschavingen verder ontwikkeld waren dan de West-Europese beschaving.

Harp

Luit

Dwarsfluit

Trom

Romeinse

Lier

Doedelzak

Kerkmuziek

• Muziek die bewaard is gebleven is vooral kerkmuziek

• Belangrijkste vorm van de kerkelijke muziek was de Gregoriaanse muziek. 
  
  
• Kerkmuziek is gezongen en opgedragen tijdens de dienst in de kerk. 

Gregoriaans

Gregoriaanse muziek in de Katholieke Kerk. 

Je hoort zo een stukje Gregoriaans (vernoemd naar Paus en kerkvader Gregorius I de Grote (r. 590-604) ).

Beantwoord daarna de sleepvraag. 

Gregoriaans is:

Waar

Niet waar

Meerstemmig

Eenstemmig

zang

Instrumentaal

Er is een duidelijke puls (beat) en het ritme ligt vast

Er is geen puls (beat) hoorbaar en het ritme is vrij

Gregoriaans

• Stem van de mens is bedoelt om god te loven.
• Muziekinstrumenten uit den boze! (alles is zang)
• Gezongen in het Latijn
• Jaar 600: Paus Gregorius de Grote heeft de ontwikkeling en organisatie van de kerkelijke gezangen in de westerse kerk gestimuleerd. Hij stelde regels op (Eenstemmig, Latijn, vrij ritme, officiele verzameling) en bracht eenheid. 

Gregoriaanse kenmerken

• Eenstemmige gezongen melodielijn. Niet maat gebonden ritme.
• Psalmen worden syllabisch gezongen.
• Syllabisch: zingen van 1 noot per lettergreep (duidelijk verstaanbaar)
• Melismatisch: Meerdere noten per lettergreep (geeft woorden extra nadruk!)
• Neumen: vroege versie muzieknotatie.
• Door de gregoriaanse regels werden Psalmen overal op dezelfde manier gezongen. Er kwam eenheid in de kerken en kloosters. 

Neumen notatie

Hedendaagse Notenbalk

Bladmuziek

• Aanvankelijk was er geen bladmuziek!
  
• Guido van Arezzo (circa 991–1050), een Italiaanse monnik, ontwikkelde een systeem van muzieknotatie met lijnen en noten, dat de basis vormde voor de moderne muzieknotatie.

Gregoriaanse bladmuziek, 14de eeuw

Meerstemmige kerkmuziek

Geleidelijk aan werd de kerkmuziek vanaf 1100 meerstemmig -> Polyfonie.
De verschillende stemmen volgden hetzelfde ritme en er kwam maat en ritme in de kerkmuziek. In de muziek van de burgers (wereldlijke muziek), was dat natuurlijk allang het geval. Mensen wilden dansen, samen zingen en plezier maken.

Hoeveel zang-partijen hoor je in dit fragment?

Hoeveel verschillende zangpartijen hoor je?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Begrippen om (thuis) op te zoeken

Polyfonie

Monofoon

Liturgie

Eenstemmigheid

Neumen

Antifonaal gezang

Syllabische zang

Melismatische zang

Gregoriaanse muziek

Responsoriaal gezang

Vrij ritme

Modi

Koorzang

Psalmgezang

Cantus firmus

Mis

Ars Nova

Polyfonie

• Net als kerkarchitectuur wordt kerkmuziek ook ingewikkelder. 
• Doel: Gelovigen in vervoering brengen

• Van gregoriaans eenstemmig naar meerstemmige polyfonie
• Voorlopers: de kapelmeesters van de Notre-Dame te Parijs

• Cantus firmus: vaststaand melodische motief van lange noten.
• Tekst moeilijk te verstaan i.t.t. romaans gregoriaans eenstemmig

Liturgie 

• Liturgie = de manier waarop tijdens de kerkdienst het geloof gevierd wordt. Denk aan het geheel van voorgeschreven gebeden, ceremoniën en handelingen die een eredienst uitmaken. (bijv. katholieke liturgie, oosterse liturgie, etc.)
• 12de/13de eeuw: meer leken bezoeken eredienst
• Latijn blijft voertaal

• Voor leken werd de liturgie aantrekkelijker gemaakt:
• Meerstemmig (polyfonie)
• Liturgisch drama: verhalen theatraal uitbeelden (dialogen, decor, rekwisieten, kostuums) (Voorbeeld: ''The Passion'')

Mis

• Mis= Eredienst in de Katholieke kerk

• Verschillende delen in vaste volgorde:
• Kyrie (de roep om goddelijke bescherming)
• Gloria (aanbidding van god)
• Credo (bevestiging van god)
• Sanctus (loflied)
• Agnus Dei (verzoek aan god om zich te bekkommeren om de gelovigen)

Ars Nova

• Ars nova = Latijns: nieuwe kunst

• Vorm van meerstemmige muziek uit de 14e eeuw 
• Term vaak gebruikt bij ingewikkelde en verfijnde muziek stijlen 
• Stemmen van de polyfonie gelijk met het ritme 

Praktische opdracht!

• In classroom staat een PO klaar die meetelt voor 0,5x. 
• Het is een samenwerkingsopdracht maar je mag het ook alleen maken. 
• Inleveren: 27 januari 2025

In het gregoriaans werden er veel Psalmen gezongen. Wat is een Psalm?

1. Gregoriaans gedicht
2. Middeleeuwse klaagzang
3. Karolingische limerick
4. Religieuze liedvorm uit de Bijbel

Mystiek

Middeleeuwse mystiek:  hartstochtelijk streven naar een persoonlijke vereniging van de menselijke ziel met God. 

Afbeelding: Hildegard von Bingen dicteert haar visioenen (Codex Liber 12de eeuw).

Hildegard von Bingen

• Hildegard van Bingen (1098-1179) 
• Stichtte een benedictijnenklooster in Duitsland. 
• Een van de eerste componisten waarvan we de naam kennen.
• Universeel geleerde (biologie, muziektheorie, erotiek, geneeskunde)
• Ik haar teksten verwoorde zij haar visioenen.
• Haar composities waren eenstemmig.

Schrijn met relikwieën van Hildegard von Bingen, Eibingen Duitsland.

Gregoriaans

• Eenstemmig.

• Meestal syllabisch: zingen van 1 noot per lettergreep.
  

• Voordeel: duidelijk verstaanbaar

Hildegard von Bingen

• Eenstemmig.

• Melismatisch: Meerdere noten per lettergreep. 
• Voordeel: Geeft woorden extra nadruk!

• Haar melodieën bewegen op en neem (symboliseert toenadering tussen hemelse God en aardse mens)

muziekstuk waarvan de noten of structuur geheel of gedeeltelijk zijn of is vastgelegd.

Zingen van meerdere noten per lettergreep

Zingen van 1 noot per lettergreep

Opeenvolging van tonen die klinkt als een geheel.

Melismatisch

Compositie

Syllabisch

Melodie

muzikanten

Troubadours vinden we vooral terug in Zuid-Frankrijk, trouvères daarentegen voornamelijk in het noorden van Frankrijk.

De meeste troubadours bezongen de hoofse liefde, maar de oorlog (b.v. de kruistochten) was ook een geliefd onderwerp.

De liefdes-liederen van de Duitse minnesänger zijn over het algemeen wat 'stijver' en minder expressief.

Jongleurs waren rondtrekkende professionele speellieden die ook musiceerden.

www.imkejellevandam.nl

mijn.123zing.nl