4H 4.1 De Opstand in Europees perspectief

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.4 De Nederlandse Opstand (in Europees perspectief)

Strijd om geloof en centralisatie

Kenmerkende Aspecten 

(onderwerp ´De Opstand)

22. Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat  (Deze les)

24. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek

25. Wereldwijde handelscontacten, handels kapitalisme en het begin van een wereldeconomie 

Katholiek

Protestants

Beelden in de kerk

Verering van Heiligen

Geen heiligen

Kerkdienst eigen taal

Veel aandacht voor de bijbel

Kerk is arm

Paus is de baas

16e eeuw (1500 - 1600)

Veel oorlogen:

Om geloof
Katholicisme /protestantisme (Reformatie)

Om politiek
Centraal bestuur (koning wil dat alle macht bij hem ligt)/

decentraal bestuur (lokale vorst wil lokale macht behouden)

Karel V 1500-1558

• Karel van Habsburg erft het bestuur over de Nederlandse gewesten (1506), Spanje (1516) en het Rooms-Duitse Rijk (1519)
• Door huwelijken, veroveringen en erfenissen is zijn rijk enorm geworden
• Hoewel hij koning van Spanje en Keizer van het Rooms-Duitse Rijk is, wordt hij geen koning, maar 'Heer van de Nederlanden'

Waarom vond Karel V centralisatie nodig?

Wat is Centralisatie?

Centralisatie

Definitie: Bestuur vanuit één centraal punt waar regels en wetten gelden voor het HELE rijk. 

Hoe bestuur je zo'n groot rijk? 

• Vanuit een punt met een sterk georganiseerd bestuur (ambtenarenapparaat / oude feodale adel buiten spel zetten)

Wat stelde de Europese vorsten in staat een politiek van centralisatie te gaan voeren?

1. Door het benoemen van betrouwbare ambtenaren in het bestuur
2. Toegenomen belastinginkomsten als gevolg van de opbloei van de handel
3. Door de oude feodale leenmannen eens goed de waarheid te zeggen
4. Door het uitbouwen van een staand leger

Vrede van Augsburg
(1555)

Een einde aan de strijd tussen de volgelingen van Luther en de katholieken onder leiding van  Karel V. 

Voortaan bepaalt de keurvorst de godsdienst voor de onderdanen in zijn gebied.

Wiens gebied, diens geloof

Maar: in de Nederlanden werden protestanten wél vervolgd (leidt tot onrust)

Hoofdpersonen Nederlandse Opstand

Willem van Oranje

Margareta van Parma

(Karel V)
Filips II
"De ijzeren hertog" Alva

Willem van Oranje

• Prins van Orange 
• Vertrouweling van Karel V
• Duitse oorsprong (Luthers)
• Wil geloofsvrijheid
• Vijandig tegenover Filips II

Filips II

• Regeert vanuit Madrid
• Een "hardcore" katholiek
• Intensiveert vervolgingen
• Sterke centralisatie
• Vijandig tegenover Willem van Oranje

Wanneer barst de bom? 

"Wilhelmus van Nassaue, ben ik van Duitsen bloed. 
Mijn vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood. 
Een prins van Oranje ben ik vrij onverveerd. 
De koning van Hispanje heb ik altijd geëerd."

Het smeekschrift aangeboden aan Margareta van Parma

= 1566: 300 edelen komen aan het hof van de landvoogdes

De spanningen nemen toe...

• Veel Nederlandse edelen voelden er niets voor om protestanten zo hard aan te pakken: het zou alleen maar voor opstanden zorgen
• In 1566 bood een groep edelen een smeekschrift aan aan Margaretha van Parma om niet zo hard tegen de protestanten op te treden.
• Margaretha gaf half toe: er zouden voorlopig geen protestanten meer worden vervolgd (in afwachting van het antwoord van koning Filips II in Spanje)

De Beeldenstorm

1566

• De onrust wordt tijdelijk minder, maar in augustus 1566 gaat het mis
• Oproep, van protestantse predikanten, om de beelden in de kerken te verwijderen
• Deze Beeldenstorm werd overigens niet alleen gedaan door fanatieke protestanten, maar ook door arme en hongerige katholieken en relschoppers.

Filips is woedend!

• Filips stuurt zijn beste generaal, Alva, met 10.000 soldaten, om af te rekenen met de Beeldenstorm
• Iedereen die schuldig is, zal zwaar worden gestraft, óók de edelen die de Beeldenstorm niet hebben voorkomen.
• Alva volgt Margaretha in 1567 op als landvoogd.
• Sommige edelen, zoals Willem van Oranje, vluchtten uit de Nederlanden.

Met hele harde aanpak bestuurt Alva Nederland

De Bloedraad /  Raad der Beroerten

Wie zou er waarschijnlijk eens zijn geweest met de Nederlandse opstand?

1. Luther
2. Calvijn

Willem van Oranje

• Plant vanuit Duitsland een aanval op de Nederlanden. 
• De eerste gewelddadige actie werd uitgevoerd in 1568. 
• Dit vormde het begin van de "Nederlandse Opstand" en het begin van de "Tachtigjarige Oorlog". 

Een strijd tussen katholieke overheersers en protestantse opstandelingen

Welk jaar was voor Willem van Oranje het meest succesvol?

1. 1566
2. 1568
3. 1572
4. 1576

Alleen verder 

1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Vanaf 1581

- Filips II verklaart Willem van Oranje 'vogelvrij'

- De Unie van Utrecht erkent Filips II niet meer als koning 
= Acte van Verlatinghe
- 1584: Willem van Oranje wordt vermoord.
- 1588: Nederland wordt bijzonderste staat in Europa. 

= Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
- 1609-1621: Twaalfjarig Bestand: wapenstilstand tussen NL en Spanje 

- 1648: Vrede van Munster

Acte van Verlatinghe

1581

• Alleen in de Nederlanden leidde het verzet tegen het centrale gezag tot een onafhankelijke staat
• Vraag bij afbeelding: waarom wilde president Obama beslist de 'Acte van Verlatinghe' zien toen hij Nederland bezocht?  

Minister-President Mark Rutte laat de Acte van Verlatinghe zien aan oud-president Barack Obama van de Verenigde Staten.

Het document heeft vermoedelijk óók een belangrijke rol gespeeld in Amerika: toen het land zich in 1776 onafhankelijk verklaarde van Engeland, is er een grote kans dat ze even gespiekt hebben in het Nederlandse document. Net zoals de Nederlanders wilden ok de Amerikanen namelijk van hun koning af!

Klik hier

Moord op Willem van Oranje(1584) door Balthasar Gerards