6.1 deel 1

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

VWO 4

6.1 Een wereldeconomie

Lesdoelen:

In deze paragraaf leer je:

- hoe het handelskapitalisme opkwam.

- hoe de VOC een handelsnetwerk opbouwde

KA: Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie

VWO 4

6.1 Een wereldeconomie

Handelskapitalisme

In 1594 kwamen 9 kooplieden bij elkaar in een wijnhuis

 --> oprichting Compagnie van Verre. 

Inzet; vier schepen, enorm geldbedrag, 249 mannen en honderd kanonnen.

Doel; een ontdekkings- en handelsreis naar Indië. 

Cornelis de Houtman (oppercommies) was 2 jaar eerder naar Lissabon gezonden om informatie te winnen van de Portugezen. 

+/- 100 jaar na de ontdekkingsreis van de Portugezen, had nu Nederland ook de route naar Oost-Indië gevonden.

Jan Huygen van Linschoten, avonturier en zeevaarder.

Tijdens zijn dienst in Portugal had hij stiekem zeekaarten/ routes overgetekend.

Deze hebben een grote rol gespeeld in de Nederlandse zeevaart.

Op een van deze reizen, in 1594, liet hij op 'Maelsoneiland' een ton op een paal achter als baken. 

De ton in het liedje is wellicht het baken dat hij op 'Maelsoneiland', in de oostelijke uitgang van de straat van Nassau, in de Barentszzee plaatste.

VWO 4

6.1 Een wereldeconomie

Handelskapitalisme

Opkomst handel in de tijd van steden en staten. Door de handel in luxeproducten   --> ontstaan kapitalisme.

Productiemiddelen waren privébezit. Handelaren zetten ook arbeiders aan het werk om handelswaar te maken (nijverheid), maar handel drijven was leidend.

--> handelskapitalisme

In de tijd van ontdekkers en hervormers ontwikkelde de handel zich verder. Met name sinds de intrede van de ontdekkingsreizen en overzeese handelsreizen was er veel geld nodig.

--> rijke kooplieden gingen samenwerken.

VWO 4

6.1 Een wereldeconomie

Handelskapitalisme

In de tijd van regenten en vorsten kwam het handelskapitalisme tot bloei.

Nederland speelde hier een hoofdrol in.

In 1602 werden verschillende compagnieën samengevoegd tot één bedrijf:

De Verenigde Oost-Indische Compagnie:

- monopolie in Oost-Indië

- verdragen sluiten met vorsten

- oorlog voeren in naam van de Republiek

- gebieden besturen en forten bouwen.

De VOC verkocht aandelen. De aandeelhouders lieten hun geld in de onderneming zitten en hadden niet de leiding. Er waren aparte bestuurders die in Azië een gouverneur-generaal aanstelden.​

De VOC was in 1637 op de beurs 78 miljoen gulden waard. Als je dat omrekent naar nu, dan zou dat 7,9 biljoen dollar zijn, zo'n 6,7 biljoen euro. Daarbij is gerekend met een inflatie van iets meer dan 3 procent per jaar.

De VOC was verreweg het grootste beursgenoteerde bedrijf dat ooit heeft bestaan. Het is ook aanzienlijk groter dan de huidige giganten op de beurs. Apple is nu een kleine 900 miljard dollar waard, omgerekend maar 11 procent van de VOC.

VOC even groot als 20 grootste beursbedrijven

Sterker nog, voor de beurswaarde van de hele VOC in 1637 zou je nu 20 van de allergrootste bedrijven ter wereld die aan de beurs staan kunnen kopen. Dat zijn: Apple, Google-moeder Alphabet, Microsoft, Amazon, Facebook en Berkshire Hathaway (het investeringsvehikel van Warren Buffett, één van de drie rijkste personen te wereld).

En daar krijg je dan ook nog Tencent, ​Alibaba, Wells Fargo, ​Johnson & Johnson, Samsung, ExxonMobil, Bank of America, Walmart, Visa, Chevron, AT&T, McDonalds, Netflix en Tesla bij.

Oudste teruggevonden VOC aandeel (1606).

VWO 4

6.1 Een wereldeconomie

Het handelsnetwerk van de VOC

De VOC:​

- was eerst gericht op specerijen uit India (peper) en Ceylon (kaneel)​

​- veroverde o.l.v. de gouveneur-generaal Jan Pieterszoon Coen, met veel geweld een monopolie op de Molukken (kruidnagels, nootmuskaat)​

​- stelde op de Molukse Banda-eilanden slaven uit India te werk op plantages: tropische landbouwbedrijven​.

​- vernietigde Jakarta en liet een nieuwe stad bouwen, Batavia: hoofdkwartier van de VOC op Java.

De VOC werd een echte multinational met vestigingen in meerdere landen.

Jan Pieterszoon Coen

Een stelling: 

De VOC stuurde een strafexpeditie naar de Banda-eilanden omdat het monopolie van de VOC werd bedreigd.

Is deze stelling goed of fout? Leg je antwoord uit

Gebruik de bron

Opdracht: Stel, jij wordt gevraagd om een nieuwe tekst voor op de sokkel van het standbeeld van J.P. Coen te schrijven. Schrijf de tekst voor op het standbeeld. Let daarbij op de volgende zaken:
- Verwerk in je beschrijving belangrijke momenten/ daden van J.P. Coen
- Houd rekening met de visies van zowel voor- als tegenstanders van J.P. Coen vandaag de dag.
- Houd rekening met de standplaatsgebondenheid.

1a. Geef aan;
- wat kapitalisme is en
- in welk tijdvak het ontstond in Europa.

1b. Geef aan;
- wat handelskapitalisme is en
- met welke bestaansmiddelen handelskapitalisten zich bezighielden.

1c. Handelskapitalisten droegen bij aan de Europese overzeese expansie en profiteerden ervan. Leg dit uit.

2a. In 1602 gingen kleine compagnieën op in de VOC. Bedenk hiervan een voordeel.

2c. De VOC gaf aandelen uit om aan startkapitaal te komen. Leg uit hoe dit werkte.

6a. De VOC was een multinational. Leg dat met drie voorbeelden uit.