§11.4 - Je lijkt op

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Wat weten jullie al van DNA?

11.4 en 11.6

Startklaar, ga zitten bij je eigen kleur

Begrippen

• Chromosomen
• DNA
• Chromosomenparen
• Genoom
• Geslachtschromosomen 
• Gen
• Allel
• Genotype
• Fenotype

Jouw bouwbeschrijving

- Staat 'beschreven' in je chromosomen.

- Chromosomen is een lange sliert DNA.

- Alle chromosomen samen noem je het genoom.

Het genoom is als het ware de 'bouwbeschrijving' van je lichaam.

Chromosomen

Geslachtscellen en cellen

In een eicel zitten 23 chromosomen.

In een zaadcel zitten 23 chromosomen.

Eicel + zaadcel = een bevruchte cel met 46 chromosomen.

Die bevruchte cel deelt zichzelf op. 

Als de cel zich deelt, deelt hij ook de chromosomen. 

In al jouw cellen zitten daardoor 46 chromosomen, waarin dezelfde bouwbeschrijving' staat. 

(Alleen de zaadcellen en eicellen dus niet.)

Waarom lijk je op je ouders?

Waarom lijk je dan op je ouders?

De helft van jouw 'bouwpakket' komt van de 

23 chromosomen die je van je vader kreeg.

De andere helft van jouw 'bouwpakket' komt van de 23 chromosomen die je van je moeder kreeg.

Jongen of meisje

Hier zie je een foto 

van de chromosomen van een 

meisje en die van een jongen. 

Elk heeft 46 chromosomen. 

Die kun je in paren sorteren op lengte.

Jongen of meisje

Elk paar chromosomen is even lang;

behalve het 23ste paar van een man.

Hij heeft een X- en een Y-chromosoom.

23ste paar chromosomen bij vrouw wél even lang.

Zij heeft twee X-chromosomen.

Geslachtschromosomen

Dat 23ste paar bepaalt dus of je, lichamelijk gezien,
een man (XY) of een vrouw (XX) bent.

   

Ze heten daarom je geslachtschromosomen.

Alle eicellen hebben dus een x-chromosoom.

De helft van de zaadcellen hebben een X-chromosoom.

De helft van de zaadcellen hebben een Y-chromosoom.

Jongen of meisje

Aangeboren aandoeningen

• Aangeboren aandoening: een aandoening of ziekte waarmee je geboren wordt. 
• Erfelijke aandoening: Fout in de chromosomen geërfd van een van de ouders. 
• Voorbeeld Syndroom van Down:  zij hebben 1 chromosoom extra in hun cellen.

Chromosomen onderzoeken bij ongeboren baby's :

Vruchtwaterpunctie

De arts zuigt wat vruchtwater uit de baarmoeder op, in dit vruchtwater zitten ook cellen van de foetus, die vervolgens onderzocht kunnen worden.

Vlokkentest

De arts zuigt cellen uit de placenta, hierin zitten ook cellen van de foetus, die vervolgens onderzocht kunnen worden.

Hoe kan dit?

Erfelijkheid

Op je chromosomen liggen bepaalde eigenschappen (oogkleur).

Deze eigenschappen kun je 'overerven' van je ouders

Je krijgt dus 23 chromosomen met daarop bepaalde eigenschappen van je moeder en 23 chromosomen met daarop bepaalde eigenschappen van je vader

Gen en allel

 ✔Chromosomen bestaan uit DNA

✔ Een gen is een stukje van een chromosomen dat info geeft over een eigenschap.

✔ Varianten van een gen noem je allelen. Bijv. het gen oogkleur heeft variant (allel) 'blauw' en 'bruin'. 

Genotype : de info van beide allelen van een gen.

Fenotype : wat je ziet van een eigenschap. 

Hoe bepaalt dan een gen je uiterlijk?

Een stuk DNA kan vertaald worden. 

Hierbij ontstaat uiteindelijk een specifiek eiwit. (1 gen codeert voor 1 eiwit)

Dit eiwit regelt vervolgens een klein onderdeel van je uiterlijk

Opdracht, inleveren via chat

 1. Je kunt uitleggen dat eigenschappen die vastliggen op je chromosomen erfelijk zijn. 

2. Je kan uitleggen wat een aangeboren afwijking is en waardoor het veroorzaakt wordt.

3. Je kan benoemen op welke wijzen een arts de chromosomen van een ongeboren kind kan onderzoeken.

4. Je kunt uitleggen wat een gen en een allel is.

5. Je kunt uitleggen wat het genotype en fenotype is.

Eigenschappen liggen vast op chromosomen. Deze chromosomen erf je van je vader en je moeder. Daardoor erf je automatisch die eigenschappen mee. 

1

Een aangeboren aandoening is een aandoening die je al vanaf je geboort hebt. Het ontstaat door een fout in de chromosomen die je geërfd hebt van een van de ouders. 

2

vruchtwaterpunctie en vlokkentest

3

Een gen is een bepaalde eigenschap. Een allel is een variant op een gen. 

4

Genotype zijn al je erfelijke eigenschappen. Fenotype is hoe het genotype tot uiting komt en wordt ook deels bepaald door de omgeving. 

5

Waar bevinden zich chromosomen?

1. Celmembraan
2. Celkern
3. Cytoplasma
4. Vacuole

Hoeveel chromosomen heeft een huidcel van een mens?

1. 47
2. 23
3. 46
4. 45

Welke cellen hebben geen paren chromosomen maar enkele chromosomen in de celkern?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen
3. Hersencellen
4. Hypofyse cellen

De zaadcel bepaalt of de baby een jongen of een meisje wordt

1. waar
2. niet waar

Wanneer een eicel(X) bevrucht wordt door een zaadcel(Y), ontstaat een een bevruchte cel met
een X- en een Y-chromosoom: (XY).

Tot welk geslacht zal deze bevruchte cel uitgroeien?

1. Een meisje
2. Een jongen
3. Dat is niet te zeggen
4. Dat is allebei mogelijk

Wat is een chromosoom?

Een zaadcel van een stier bevat 30 chromosomen. Hoeveel chromosomen bevat een uiercel van een koe?

Waarom bepaalt een eicel niet het geslacht?

Wie heeft er bijvoorbeeld een broer/zus die een andere oogkleur/haarkeur heeft?

Er bestaat een gen haarkleur. Noem minstens 3 bijbehorende allelen.

Je fenotype wordt grotendeels bepaald door je genotype. Wat heeft echter ook invloed op je fenotype

1. Het DNA van je ouders
2. De geslachtschromosomen
3. Je omgeving
4. Je eigen keuzes

Erfelijke eigenschap

Aanleg 

Koppel de eigenschappen

Niet erfelijke eigenschap

Kort haar

Bruine ogen

Goed in judo

Mitose

Celdeling voor nieuwe, diploïde cellen

Meiose

Reductiedeling voor haploïde geslachtscellen

Celdifferentiatie en celspecialisatie

vorm en functie