Les 7: theater en wereldlijke muziek

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Les 7: toetsbespreking & Vermaak in de stad

Leerdoelen

- Je kent de kenmerken en verschijningsvormen van wereldlijke muziek in de late Middeleeuwen

- Je kunt beschrijven op welke manier het theater zich ontwikkelde na het ontstaan van liturgisch drama.

- Je weet hoe de kerk tegen dans aankeek

- Je begrijpt de ontwikkeling van het liturgisch drama en het ontstaan van de mysterie-, passie- en mirakelspelen.

-Je hebt de begrippen theatervormgeving en spelvormgeving opgefrist.

Wereldlijke muziek

• Weinig bewaard gebleven
  
• Waarschijnlijk eenstemmig gezongen
• Ritmischer en dynamischer dan kerkmuziek 
• In de volkstaal
• Syllabisch
• tekst moet goed verstaanbaar zijn
• Begeleid door instrumenten: harp, luit, vedel, trommels, tamboerijn.

Kunstmuziek & 

volksmuziek

Kunstmuziek 

- geschreven en uitgevoerd door edelen: troubadours en trouvères (soort Middeleeuwese singer-songwriter). In Duitsland: Minnesänger.  Bezongen de liefde voor een onbereikbare vrouw: de hoofse liefde.

- eenstemmig, soms meerstemmig gemaakt door er een parallelle stem, een eenvoudige begeleiding of instrumentale tegenmelodie aan toe te voegen.

Volksmuziek 

- ook eenstemmig, eenvoudig van melodie en structuur (heeft vaak refrein)

- vaak bedoeld als dansmuziek

- ontstond al improviserend, bijvoorbeeld in de kroeg.

Herhaling: liturgisch drama

• Liturgie (kerkdienst) moet aantrekkelijker worden voor leken: liturgisch drama ontstaat.
• ​Voorgelezen verhalen uitbeelden voor de kerkgangers in dialoogvorm. ​
• Beperkte regie.​
  
• Werd groot --> verplaatst eerst in de kerk (per scene), later ​naar buiten
• Eerst in Latijn, later ook in de volkstaal. 
• ​Wordt steeds minder een mis en steeds meer theater.
• Begin 14e eeuw geen liturgisch drama meer in de kerk --> mysteriespel

Video: theater in de ME

Verklarende woordenlijst:

Cycle play = mysteriespel

clergy = geestelijken

clerical = geestelijk / kerkelijk

secular = seculier (= wereldlijk, niet-kerkelijk)

Guild = gilde

Mysteriespel: kenmerken

• ​Vindt plaats buiten de kerk.​
• Gebaseerd op Bijbelverhalen of het leven van heiligen​
• Kan dagenlang duren.​
• Wagenspel: de verschillende scènes worden op boerenwagens gespeeld met elk een eigen decor. 
• Passiespel: over lijdensweg en kruisiging Jezus Christus​

Mirakelspel: kenmerken

• Staat losser van de Bijbelteksten
• Onderwerp: zondaars die hun leven beteren, vaak door een wonder.
• Sterke morele boodschap (goed/kwaad): 'memento mori'
• Voorbeeld: Mariken van Nieumeghen, Elkerlyck

Verhaalanalyse: 5 W's

Bekijk het filmpje over Mariken van Nieumeghen.

Noteer de informatie bij de 5 W's in de volgende slide

Wie: Marieke (Emmeken), oom, tante, duivel (Moenen),paus
Waar: in en om Nijmegen (Den Bosch, Antwerpen)
Wanneer: een periode van 6 jaar
Maar WAT, WAAROM? EN: wat is de BOODSCHAP?

Theatrale vormgeving

Spelvormgeving

Decor

Kostuum

Grimering

Muziek

Belichting

Lichaam

Stem

Mise-en-scene

Locatie

speelstijl

THEATER
ANALYSE

Verhaal

THEATRALE

VORMGEVING

SPELVORMGEVING

5 W's

- decor, locatie

- attributen, rekwisieten

- kostumering

- kap en grime

- licht
- muziek
- audiovisueel

- Lichaam

- Stem

- Speelstijl

- Mise-en-scene

Voorstelling

Wat te zien/te horen, wat voor soort stuk?

Dans in de middeleeuwen

• Dans komt weinig voor in de middeleeuwen
• Kerk legt nadruk op verstand
• Dans werd geassocieerd met heidense rituelen
• Dans was een Duivelse verleiding 

De dodendans

Ondanks de afwijzing van de kerk ontstond er in de middeleeuwen een bijzonder verschijnsel: de dodendans. Dodendansen vonden vaak plaats op het kerkhof, waar men als een soort bezwering een woeste dans uitvoerde op de graven. Daarna ging men naar de kerk. Waarom?

Speelt zich af in de buitenlucht

Speelt zich af in de kerk

Kan dagen duren

Onderdeel mis

Gespeeld door burgers

Gespeeld door priester en koorknapen

Liturgisch drama

Passiespelen

Vorm van een soort beroepsverenigingen

Zondaars die op wonderbaarlijke wijze hun leven beteren. 

Een verbeelding van het Lijdensverhaal.

een toneelstuk opgevoerd op een wagen, gemaakt door een gilde, herkenbaar aan het Bijbelverhaal dat werd uitgebeeld. 

Gilde 

Passiespelen

Mirakelspel

Wagenspel

Christus keert terug op aarde om recht te spreken over de levenden en de doden

Herrijzenis uit de dood

Aankondeging van de geboorte van Jezus Christus 

Laatste boek van de Bijbel over de eindtijdelijke strijd tussen het goede en het kwade

Laatste oordeel

Annunciatie

Opstanding 

Openbaring

Begin aan je huiswerk:

LZ TB blz. 40 t/m 43

M WB blz. 43 opdr. 48 t/m 53