Grappig doen of over de grens? (Klassikale les)

• Mediawijsheid
• Mentorles
• +1
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Met aardig doen kom je verder

Klassikale les

Grappig doen of 

over de grens?

• Vraag om toelichting zodat enkele leerlingen hun verhaal kunnen vertellen over wat ze de afgelopen weken gezien hebben aan kwetsend gedrag. (zie de Thuisles)
• Bespreek het voorbeeld van de scholen die in het nieuws kwam door Zoom-bombing (dat als iemand of meer personen tegelijk inbreken in een videoles of videovergadering en daar ongewenst materiaal laten zien – racistische teksten of porno bijvoorbeeld). 

Thema 4

Lespakket over online veiligheid en digitaal burgerschap

Met aardig doen

Over het nut van positief gedrag

kom je verder

Klassikale les

Grappig doen of 

over de grens?

Met aardig doen kom je verder

• Je leert over de grens van de vrijheid van meningsuiting en wat strafbaar is.

• Je reflecteert over online gedrag: wat zie je om je heen gebeuren? Zie je in deze tijd met veel online videolessen, vooral grappig of ook kwetsende dingen voorbij komen? Je vormt je een oordeel over wanneer iets nog kan of over de grens is.

• Je denkt na over waar jouw eigen grenzen en die van anderen, en wat dat betekent voor je eigen gedrag en jouw verantwoordelijkheid. 

• Je denkt na over online gedragsregels.

Lesdoelen

Bespreek uw eigen ervaring en de ervaring van de leerlingen over het gedrag van leerlingen tijdens online lessen. Gebeurt er wel eens wat waar de leraar geen weet van heeft? Is dat vooral grappig, of gaat het ook wel eens over de grens? Wanneer is iets grappig en wanneer wordt het kwetsend?

Met aardig doen kom je verder

De vrijheid van meningsuiting is de vrijheid van burgers hun overtuigingen te uiten, zonder controle vooraf door de staat. Het is een belangrijk grondrecht in elke democratie. De vrijheid van meningsuiting kent wel een aantal grenzen. Als een persoon of organisatie die grenzen overschrijdt, kan de rechter beslissen dat zijn vrijheid moet worden ingeperkt.

Vrijheid van meningsuiting

Klassikale les

Grappig doen of 

over de grens?

Leg uit wat ‘vrijheid van meningsuiting’ is.

Definitie: “De vrijheid van meningsuiting is de vrijheid van burgers hun overtuigingen te uiten, zonder controle vooraf door de staat. Het is een belangrijk grondrecht in elke democratie. De vrijheid van meningsuiting kent wel een aantal grenzen. Als een persoon of organisatie die grenzen overschrijdt, kan de rechter beslissen dat zijn vrijheid moet worden ingeperkt.”

Bron: Raad voor de rechtspraak.

Met aardig doen kom je verder

Haatzaaien is aanzetten tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht, hun hetero- of homoseksuele gerichtheid of hun lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap. 

Haatzaaien is strafbaar; je kunt er tot twee jaar gevangenisstraf voor krijgen.

Haatzaaien

Klassikale les

Grappig doen of 

over de grens?

Leg uit wat haatzaaien (of ‘aanzetten tot haat, discriminatie of geweld’) betekent, en welke (strafbare) uitingen er nog meer zijn die de vrijheid van meningsuiting beperken.

Er is dus vrijheid van meningsuiting, maar dat betekent niet dat je zomaar álles mag zeggen. Je mag bijvoorbeeld nooit iets beledigends of discriminerends zeggen. Dat is strafbaar. Ook haatzaaien, waar het tegenwoordig vaak over gaat, is strafbaar.

Definitie: haatzaaien is “aanzetten tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht, hun hetero- of homoseksuele gerichtheid of hun lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap”. 

Bron: Wetboek van Strafrecht.

Haatzaaien is strafbaar; je kunt er tot twee jaar gevangenisstraf voor krijgen.

Met aardig doen kom je verder

Het plegen van smaad, terwijl je weet dat het niet waar is. 

Laster

Beledigen

Smaad

Elke opzettelijke belediging, die geen smaad of laster is, in

het openbaar. 

Opzettelijk iemand beschadigen door hem of haar ergens van te

beschuldigen in het openbaar

Klassikale les

Grappig doen of 

over de grens?

Leg kort uit wat andere strafbare uitingen zijn die de vrijheid van meningsuiting beperken:

• Smaad (art. 261 Wetboek van Strafrecht): opzettelijk iemand beschadigen door hem of haar ergens van te beschuldigen in het openbaar.
• Laster (art. 262 Wetboek van Strafrecht): het plegen van smaad, terwijl je weet dat het niet waar is.
• Belediging (art. 266 Wetboek van Strafrecht): elke opzettelijke belediging, die geen smaad of laster is, in het openbaar.

Omdat niet direct duidelijk is waar bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting ophoudt en er sprake is van haatzaaien, zijn er rechtszaken nodig om hierover duidelijkheid te krijgen. De rechter spreekt zich dan uit

over de vraag of wat er gebeurde strafbaar was of niet. Een bekend voorbeeld hiervan is de rechtszaak

tegen Geert Wilders. Sommigen vinden dat bijvoorbeeld zijn ‘minder Marokkanen’-uitspraak onder

haatzaaien valt, terwijl anderen vinden dat dit onder de vrijheid van meningsuiting valt. De rechter moet, bij

vervolging, oordelen wat wel en wat niet mag.

Maar los van wat de wet zegt, of wat de rechter erover oordeelt, kunnen wij zelf ook een mening hebben over hoe mensen zich online gedragen. Of we het gepast vinden, of ‘net op het randje’, of onwenselijk, of echt over de grens. Sterker nog: we hebben een eigen verantwoordelijkheid. 

Dit is prima

Dit kan 

écht niet 

Dit is op 

het randje

Met aardig doen kom je verder

Milou post een filmpje op een openbaar account, waarin ze mensen met een handicap belachelijk maakt.

Ze noemt ze “domme zombies die niets kunnen”, en zegt dat ze “beter opgeruimd kunnen worden”. Niemand heeft het bericht geliket en er staan (voorlopig) ook geen reacties onder.

Activiteit: de klas gaat zich een oordeel vormen over vier voorbeelden. Bespreek de drie categorieën (oordelen):

• Dit kan écht niet (bijvoorbeeld omdat het strafbaar is, zoals haatzaaien, smaad, laster, etc.).
• Dit is op het randje. Ik vind het wel kunnen, maar ik begrijp dat anderen gekwetst kunnen zijn. 
• Dit is prima. Moet kunnen.

Dit is een digitale variant op de opdracht in het docentenmateriaal. De leerlingen kunnen met hun devices hun keuze maken door de situatie te slepen naar één van de drie oordelen.  Dit kan zelfstandig, klassikaal of door de klas te verdelen in groepjes van 4 leerlingen.

Bespreek de oordelen, argumenten en discussies klassikaal.

Sta stil bij de ervaring dat het soms lastig is om tot overeenstemming te komen: kan iets nou wel of niet, en waarom? En dan heb je dat nu nog maar moeten overleggen met een kleine groep mensen ... Kun je nagaan hoe moeilijk dat is in een grote groep, of met alle mensen in het land!

Dit is prima

Dit kan 

écht niet 

Dit is op 

het randje

Met aardig doen kom je verder

Shanti ziet het bericht van Milou (uit situatie 1) en plaatst de eerste reactie. Het begint heel dramatisch, dat ze diep gekwetst is en erg moest huilen, omdat ze zelf een gehandicapt broertje heeft. Maar gaandeweg zie je haar steeds bozer worden, tot ze op het laatst verschrikkelijk gaat schelden op Milou, en schrijft dat ze “zelf opgeruimd moet worden”.

Dit is prima

Dit kan 

écht niet 

Dit is op 

het randje

Met aardig doen kom je verder

Sjoerd, die je kent van je sportclub, post op zijn account een foto waarin onze minister-president met een lang mes in zijn handen staat om een man met een baard in een oranje jurk te onthoofden. Het heeft te maken met iets wat de minister-president gezegd heeft in het nieuws.

Dit is prima

Dit kan 

écht niet 

Dit is op 

het randje

Met aardig doen kom je verder

Een oude vriend van de basisschool heeft zijn profielfoto veranderd in een hakenkruis. Hij plaatst daar een aantal plaatjes die hij zelf heeft gemaakt, met teksten als “rot op” bij een foto van een meisje met een hoofddoek.

Rond dit deel af na deze laatste situatie door te vragen naar de eigen ervaringen van leerlingen. 

• Zouden ze zelf wat willen doen als ze zulke gevallen tegenkomen die we net besproken hebben? Als ze iets zouden willen doen, wat dan?
• Moeten anderen eventueel iets doen en wat dan? Moet bijvoorbeeld een posting verwijderd kunnen worden en zo ja, wie is daar dan verantwoordelijk voor?

Bespreek tot slot hoe de discussie in de groepjes verliep (als klas in kleine groepjes heeft laten werken). Vraag of iemand nog iets gehoord heeft waar hij zelf niet niet eerder aan gedacht had. Of vraag wie zijn oordeel heeft veranderd door de discussie in het groepje, bijv. omdat hij rekening wilde houden met het feit dat iemand anders gekwetst was.  

Ook digitaal doen we normaal!

Welke gedragsregels willen wij als klas 

hebben voor tijdens de online videolessen?

Vertel over de school in Groningen waar ze leerlingen nieuwe gedragsregels hebben gekregen voor online les. Die heet: Ook digitaal doen we normaal. 

Hebben wij als klas ook zoiets nodig? 

Welke regels zouden daar in moeten staan? Kom samen tot een aantal regels en kies daar de belangrijkste uit waar iedereen het over eens is dat die nodig zijn.

NB: als dit een klas is die goed werkt en waar onderling een goede sfeer is, benoem dat dan ook: complimenteer ze (nog een keer) voor hun goede werkhouding en dat de sfeer fijn is. Benadruk dat ze altijd bij u terecht kunnen als er online iets gebeurt waar ze over zouden willen praten.

Tip: Doe ook de lessen uit Thema 4: Blijf er niet mee zitten

Achtergrond voor de docent: het voorbeeld van de gedragsregels van de school in Groningen staat hier https://winklerprins.nl/ook-digitaal-doen-we-normaal/

En zie ook dit voorbeeld ter inspiratie: https://www.socialmediaimpact.nl/wp-content/uploads/2020/04/Poster-Afspraken-tijdens-de-online-les.pdf

Met aardig doen kom je verder

• Er is vrijheid van meningsuiting, maar de wet stelt wel grenzen aan hoever je kunt gaan. Smaad, laster en haatzaaien zijn strafbaar, maar het is niet altijd duidelijk of iets daaronder valt.

• Misverstanden ontstaan snel: check wat de bedoeling was. 

• Wat voor de een grappig is, vindt de ander kwetsend. Jij kunt je eigen grens bepalen. Maar anderen ook. Rekening houden met anderen, is prettig, ook online.

• Je bent altijd zelf verantwoordelijk voor de gevolgen van je online gedrag. 

• Als iets over de grens gaat, kun je altijd hulp vragen. Voor jezelf, maar ook voor iemand anders.
  

• Als je niet met je eigen ouders kunt – of wilt – praten, kun je ook altijd iemand van school in vertrouwen nemen. Bijvoorbeeld de mentor.
  

Samengevat

Klassikale les

Grappig doen of 

over de grens?

Sluit af met een motiverende aanmoediging: hoe jullie elkaar online behandelen, heeft invloed op de manier waarop jullie generatie de online cultuur bepaalt. Verander de wereld, begin bij jezelf ...

Help ons de lessen verbeteren.

Geef uw feedback op De InternetHelden door een paar korte vragen te beantwoorden.

Help ons de lessen verbeteren.

Geef uw feedback op De InternetHelden door een paar korte vragen te beantwoorden.