les 26 / 3

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

deze les wordt deze stof  herhaald:

voedingsmiddel/voedingsstof

schijf van vijf

bouwstof/brandstof/beschermende stof/reserve stof

vertering/verteringsorganen/verteringssappen

peristaltische beweging

emulgeren

Voedingsmiddelen voedingsstoffen

Een voedingsmiddel is alles wat je eet/drinkt.

Een voedingsstof is een nuttige stof in een voedingsmiddel.

Er zijn 6 voedingsstoffen:

• koolhydraten
• eiwitten
• vetten
• vitamine
• mineralen
• water

Vertering voedingsstoffen

Sommige voedingsstofffen moeten wel verteerd worden, andere niet:

Wel:

• koolhydraten
• eiwitten
• vetten

Niet:

• Vitamine
• mineralen
• water
• glucose (= een soort koolhydraat)

Waarin zitten de voedingsstoffen

Eiwitten: in vlees, vis, melkprodukten, noten, peulvruchten.

Vetten: olie, boter, vlees koekjes, chips

Koolhydraten: rijst, brood, aardappels, macaroni

Water: koffie, thee enz.

Vitaminen en mineralen: anders per soort.

Functie van voedingsstoffen

Voedingsstoffen kunnen 4 functies hebben:

• Bouwstof: nodig om te groeien/nieuwe cellen te maken.
• Brandstof: voor energie
• reservestof: energie opslaan
• beschermende stof: om ziekten te voorkomen.

functie bij voedingsstof

• Bouwstof:  eiwit, water, mineralen zoals kalk en ijzer
• Brandstof: vet koolhydraat (en eiwit als je het teveel binnen krijgt)
• reservestof: vet en koolhydraat
• beschermende stof:  vitamine en mineralen

Vertering

In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen.

Vetten, eiwitten en (veel) koolhydraten kunnen niet zomaar opgenomen worden in het bloed. Deze voedingsstoffen moeten verteerd worden.

Vitamines, mineralen en water kunnen wel direct worden opgenomen in het bloed. 

Vertering van deze stoffen is niet nodig.

De Maag

*Doodt bacteriën => de maag maakt maagsap.  Hierin zit maagzuur: dit doodt bacteriën

* Verteert eiwitten => De maag maakt maagdsap. Hierin zitten enzymen die eiwitten kunnen verteren.

* Bewaarplaats van voedsel. De maag laat steeds kleine beetjes de maag uit gaan, door de portier naar de twaalfvingerige darm.

Twaalfvingerige darm

Functie: vertering van het voedsel

Hier komen:   * darmsap (wordt

                                 hier gemaakt)                                                                 * alvleessap

                             * gal

bij het voedsel. Nu kunnen alle voedingsstoffen verteerd worden

Dunne en dikke darm

functie 

Dunne darm:  opnemen van voedingsstoffen

Dikke darm: opnemen van water

Endeldarm: bewaarplaats ontlasting

Het opnemen van stoffen gebeurt vooral door de darmvlokken

Darmvlokken

Darmplooien zijn grote uitstulpingen aan de binnenkant van de darm.

Darmvlokken zijn kleine uitstulpingen op de darmplooi.

Samen zorgen ze voor een  groter  oppervlakte aan de darm, zodat de voedingsstoffen   sneller kunnen worden opgenomen

Verteringssap

Speeksel => verteert  zetmeel

Maagsap => verteert eiwit

Darmsap => verteert koolhydraat, eiwit, vet

Alvleessap => verteert koolhydraat, eiwit vet

let op: 

gal is geen verteringssap: het verteert niet

Verteringssap

Speeksel => verteert zetmeel

                     => remt bacteriegroei

                     => zorgt dat je voedsel makkelijk doorslikt

Maagsap => verteert eiwit

                     => doodt bacteriën

Darmsap => verteert koolhydraat, eiwit, vet

Alvleessap => verteert koolhydraat, eiwit vet

let op: 

gal is geen verteringssap: het verteert niet:

Gal EMULGEERT vetten

Gal maakt van grote vetdruppels kleine vetdruppeltjes.

Die kleine vetdruppeltjes kunnen door bijv. het alveessap  verteerd worden. Daarna kan het verteringsproduct van het 

vet opgenomen worden in het bloed.

LET OP: VET VERTEERT DUS NIET EN IS DUS GEEN VERTERINGSSAP!!!

De lever produceert gal. De gal wordt in de galblaas opgeslagen (bewaard). 

Als er vet verteerd moet worden, komt er gal vanuit de galblaas bij de voedselbrij waar vet in zit. 

Peristaltische bewegingen en vertering

Voedsel verplaatst zich binnen het lichaam van de ene naar de ander plaats. 

Dat gebeurt door peristaltische bewegingen.

Ook wordt het eten gekneed en gemengd met verteringssappen door peristaltiek.

De peristaltische beweging vindt in het hele verteringsstelsel plaats

Long: opname zuurstof

afgifte: koolstofdioxide

2

Hart: Bloed wordt rond gepompt.

Bloed neemt verteringsproducten op

3

Lever: produceert gal

Gal emulgeert vet zodat de verteringssappen vet kunnen 'afbreken'.

Gal wordt opgeslagen in de galblaas

4

Vertering van

Maagsap verteert een deel van het voedsel (Eiwitten)

Slaat voedsel tijdelijk op. Maagportier = kringspier die open en dicht gaat.

5

Dikke darm:

Onttrekt water aan onverteerbare voedselresten

Water gaat terug naar het bloed

6

Vertering van

darmsappen verteren deel voedsel

hier neemt het bloed verteringsproducten op

Bloedvaten liggen in de darmvlokken

Groot oppervlak door darmplooien en darmvlokken

7

Slokdarm: verplaatst voedelbrij van de keelholte naar de maag

8

Milt (niet leren)

9

Opstroomleerlingen:

Nier: Filtert afvalstoffen uit je bloed die samen met water je urine vormen

Berekent of je lichaam vocht nodig heeft

Samen met het beenmerg belangrijk voor de aanmaak van rode bloedcellen

10

Urineblaas: Opslagplaats voor urine.

Daarom hoef je niet 'elke minuut' naar de wc.

6

Start koolhydraatvertering

In de mond, door het speeksel

1

Vertel wat er waar gebeurt tijdens de vertering! 

Beweging in de slokdarm ...

Peristaltische bewegingen

1

Long

2

Hart

3

Lever

4

Maag maakt maagsap; Dit verteert eiwit.

5

Dikke darm

6

Dunne darm

7

Slokdarm

8

Milt (opstroomstof)

9

Nier 

10

Urineblaas

6

Leer de organen uit je hoofd!!

Lever

A

Verbinding tussen de lever en de galblaas naar de twaalfvingerige darm.

B

Maag

In de maag wordt eiwit verteerd.

C

Alvleesklier. De Alvleesklier maakt Alvleeskliersap.

Alvleeskliersap verteert vet, eiwit en koolhydraten.

D

Verbinding van de alvleesklier naar de twaalfvingerige darm

Verbinding van de galblaas naar de twaalfvingerige darm

D

Dunne darm. Het eerste deel (waar de maaginhoud in komt heet de twaalfvingerige darm)

F

Galbuis

H

Galblaas: 

Opslagplaats van gal

G

Wat doet gal?

Leer de onderdelen

Gal emulgeert vetten: Maakt van grote vetbollen kleine vetbolletjes

G

TIP: Maak een mindmap:

Lever - Alvleesklier - Galblaas

Maak ook een mindmap over de maag. Gebruik daarvoor de volgende slides.

De voeding van deze Afrikaanse hardlopers verschilt niet veel van die van andere Oost-Afrikanen. Net als die eten ze veel groente en fruit, weinig vlees of vis en veel graanproducten.

Vooral voedingsmiddelen met veel zetmeel leveren energie voor het hardlopen. Welke van de genoemde voedingsmiddelen bevatten vooral veel zetmeel?

1. graanproducten
2. groente en fruit
3. vlees en vis

In informatie 3 is het verteringskanaal van een paard afgebeeld.

Welke twee cijfers geven delen aan waarin volgens de informatie veel microorganismen leven?

1

2

3

4

7

6

5

Rauw vlees, vooral van kippen en varkens, kan besmet zijn met ziekteverwekkende bacteriën zoals Salmonella en Campylobacter. Als deze bacteriën in het verteringskanaal terechtkomen, kunnen ze onder andere diarree veroorzaken. Bij diarree is de ontlasting dun en waterig doordat de onverteerde resten niet genoeg zijn ingedikt.
Hoe heet het deel van het verteringskanaal waarin onverteerde resten worden ingedikt?

Je kauwt op een stuk voedsel met daarin eiwitten, koolhydraten en vetten.

Welk(e) van deze voedingsstoffen worden in de mond al deels verteerd?

1. eiwitten
2. vetten
3. koolhydraten

In de spieren is een voorraad brandstof opgeslagen, die bij inspanning kan worden gebruikt.

In welke vorm is brandstof in spieren opgeslagen?

1. in de vorm van glucose
2. in de vorm van glycogeen
3. in de vorm van zetmeel

Een vegetarier eet geen vlees. Welke voedingsstof zal een vegetarier via andere voedingsmiddelen moeten binnenkrijgen om voldoende bouwstoffen voor zijn spieren binnen te krijgen?

1. Eiwitten
2. Koolhydraten
3. Vetten
4. Vitaminen

Een vegetarier eet geen vlees. Eén voedingsstof zal een vegetarier via andere voedingsmiddelen moeten binnenkrijgen om voldoende bouwstoffen voor zijn spieren binnen te krijgen. Wat zou hij kunnen eten om dit binnen te krijgen

1. Vlees
2. Graan
3. Noten
4. appels

Naast enzymen wordt er ook gal aan het voedsel toegevoegd.

In welk deel van het verteringskanaal wordt gal aan het voedsel toegevoegd?

1. in de slokdarm
2. in de twaalfvingerige darm
3. in de dunne darm
4. in de dikke darm

In een proefopstelling staan 4 reageerbuizen. Buis 1 en 2 staan bij 37 graden Celsius. Buis 3 en 4 bij 20 graden Celsius.
De buizen bevatten het volgende:

1: zetmeeloplossing + maagsap
2: zetmeeloplossing + speeksel
3: zetmeeloplossing + maagsap
4: zetmeeloplossing + speeksel
Welke buis zal na een tijdje het minste zetmeel bevatten?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Enkele beweringen over gal:

1) Gal bevat enzymen voor de vetvertering

2) Gal verdeelt grote vetdruppeltjes in kleinere vetdruppeltjes

3) Gal wordt gemaakt in de lever

Welke beweringen is/zijn juist?

1

2

3