Thema 3.3 en 3.4 kruisingsschema & Stambomen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t
• Leerjaar 3

Erfelijkheid en evolutie

Voor deze les een demonstratie met een kaars doen.

Misschien ook een pinda?

Erfelijkheid

Erfelijkheid is: het doorgeven van erfelijke eigenschappen van generatie op generatie

In alle cellen van een kind zit de helft van de erfelijke eigenschappen van de vader en de helft van de moeder

Erfelijkheidsonderzoek

Erfelijkheidsonderzoek is het bestuderen van DNA, de genen en/of de chromosomen

Ook wordt er gekeken naar erfelijke aandoeningen

- Prenataal onderzoek

- Hielprik (na de geboorte)

Geslachtscellen en lichaamscellen

Lichaamscellen: paren chromosomen (46 chromosomen)

22 paren chromosomen

1 paar geslachtschromosomen

Vrouw: XX en man XY

Geslachtscellen: enkelvoudige chromosomen (23 chromosomen

Zaadcellen van man, eicellen bij de vrouw

Kruisingen

Kruising: versmelting van twee geslachtscellen (bevruchting)

Belangrijke termen

Genotype (erfelijke eigenschappen), fenotype (uiterlijke kenmerken)

Allel: een variant van een gen

Homozygoot (AA/aa), heterozygoot (Aa)

Dominant Allel (A), recessief gen (a)

Intermediair: bij heterozygoot komen beide allelen tot uiting

DNA en genen

DNA

- De belangrijkste drager van erfelijke informatie

Chromosomen

- Bestaan uit lange strengen DNA

- Komen in paren voor (1 van vader, 1 van moeder)

Gen

- Stukje chromosoom dat informatie voor een erfelijke eigenschap bevat (bijvoorbeeld haarkleur)

Mutatie

- Verandering in erfelijk materiaal

- Goed, slecht of geen resultaat

Fenotype en genotype

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Dominante allel (het sterkst)= A

Recessieve allel (minder sterk)= a.

AA: Homozygoot dominant

Aa: Heterozygoot 

aa: Homozygoot recessief 

Kruisingen

•  Doorgeven van erfelijke eigenschappen
• Voorspellen van eigenschappen
• Kruisen: twee dieren met elkaar nakomelingen laten krijgen

Kruisingen

Moedercel: de cel die gaat delen (altijd 46 chromosomen)

Dochtercel: de cellen die uit de moedercel ontstaan

Mitose

Vormen de nieuwe lichaamscellen

Belangrijk bij groei en herstel

Dochtercel hetzelfde als moedercel
(46 chromosomen)

Meiose / reductiedeling

Vormen van nieuwe geslachtscellen

Het aantal chromosomen is gehalveerd, belangrijk bij voortplanting

De dochtercellen zijn verschillend van moedercel

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Kruisingsschema

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

nieu

Nieuwe ouders !

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Kruisingsschema

Evolutie

Mutatie

Een verandering in het erfelijke materiaal (toeval) kan leiden
tot nieuwe eigenschappen

Isolatie

Een deel van een populatie raakt gescheiden en vormt een nieuwe populatie

Natuurlijke selectie

In elke populatie zijn variaties in eigenschappen. In een 

veranderende omgeving zijn andere eigenschappen 

belangrijker en krijgen succesvolle individuen meer nakomelingen

Variatie

Individuen van een populatie vertonen kleine verschillen, een deel van de verschillen is erfelijk

isolatie

Selectie

Natuurlijke selectie

De natuur zelf selecteert op eigenschappen (bijvoorbeeld kleur vacht in de sneeuw

Kunstmatige selectie

Bepaalde (goede) eigenschappen worden
geselecteerd bij de kruising (door de mens)

Bij het fokken van dieren of veredeling van 

planten

Om te onthouden

Mitose: het maken van nieuwe lichaamscellen

Meiose: het maken van nieuwe geslachtscellen

Van klein naar groot: gen --> chromosoom --> totaal erfelijk materiaal

Bij kruising: bedenk altijd eerst met wat voor kruising je te maken hebt (welke eigenschap is dominant/recessief, wat is het genotype van de ouders), werk dit uit in een kruisingsschema en kijk wat het genotype van de nakomelingen is.

Cellen, Weefsels en Organen

Weefsels

Weefsel= een groep cellen met dezelfde vorm en functie.

Organen bestaan vaak uit verschillende weefsel.