5.6 zien

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.6 ZIEN

5.6 leerdoelen

Ik kan

• de onderdelen van het oog benoemen en hiervan de functie uitleggen
• uitleggen wanneer iemand welke bril nodig heeft
• uitleggen hoe/wanneer mensen scherp/ kleur kunnen zien
• uitleggen hoe de hersenen de informatie van de ogen verwerken

succescriteria

• je kunt de definitie van de volgende begrippen uitleggen: lens, pupil, netvlies, hoornvlies, harde oogrok, vaatvlies, straalvormig lichaam, iris, blinde vlek, gele vlek, staafjes, kegeltjes, voorste oogkamer, glasachtig lichaam, accomoderen, verziend, bijziend, lichtreceptoren, visuele schors, optisch chiasma
  


• je kunt de de leerdoelen aan een ander uitleggen
• je kunt de (examen)vragen over dit onderwerp goed (bijna foutloos) maken

deze les

5.6 zien

Manier 1:

Je werkt 5.6 zelfstandig door, je maakt gebruik van boek/ biologiepagina/ deze lessonup, je maakt de vragen in de lessonup.

Manier 2: 

Je doet mee met deze lesson-up en maakt tijdens de les aantekeningen.

5.6 zien

Ogen zijn een belangrijk zintuig voor de mens.

2/3 (!!) van de hersenschors is bezig met verwerken wat we zien.

bouw en functie

- vetkussens tussen oog en kas

- 6 oogspieren

- traanklier

- wimpers

bouw en functie

12. harde oorgrok met 1. spier

2. bindvlies wat op harde oogrok ligt (oogwit)

5. hoornvlies

13. vaatvlies

6. iris met 4. pupil

8. straalvormig lichaam (= 9 + 7)

9. accomodatiespier

7. lensbandjes  met 10. lens

11. glasachtig lichaam

14. netvlies met 15. blinde vlek en daarachter 16. oogzenuw

pupilreflex

De streepjes in je iris zijn de spiertjes (antagonisten).

- lengtespiertjes

- kringspiertjes

Pupilreflex (autonome zenuwstelsel) afhankelijk van hoeveelheid licht. 

Voorkomt overbelichting netvlies. 

Wat is de functie van de pupilreflex?

1. De hoeveelheid lichtregelen die op het netvlies valt.
2. Ervoor zorgen dat er steeds een scherp beeld op het netvlies staat.

Waar begint de reflexboog van de pupilreflex?

1. In de iris.
2. In het netvlies.

bouw en functie

gele vlek = recht achter pupil

hiermee zie je het scherpst (daar waar je naar kijkt, valt op dit gebied van het netvlies)

blinde vlek = even geen netvlies  (hiermee zie je niets) want daar verlaten zenuwcellen het oog.

accomoderen

= lens van vorm laten veranderen waardoor je het beeld scherp ziet

bolle lens nodig voor dichtbij (de natuurlijke vorm van een lens is bol van vorm)

plattere lens nodig voor veraf

- straalvormig lichaam (accomodatiespier) ontspannen is lens = platter trekken (veraf)

- straalvormig lichaam (accomodatiespier) aanspannen is lens= boller (dichtbij)

bril?

bijziendheid 

- dichtbij wel, veraf niet scherp zien

- oogbol is te lang

- beeld valt vóór het netvlies scherp 

- een holle/ - lens in je bril

verziendheid 

- veraf wel, dichbij niet scherp zien

- oogbol is te kort

- beeld valt ná het netvlies scherp 

- een bolle/ + lens in je bril

In ogen van de mens kunnen de volgende afwijkingen voorkomen:

1. De afstand tussen lens en netvlies is te groot.
2. Het hoornvlies is te bol.
3. De elasticiteit van de lens is te gering.

Elk van deze afwijkingen kan er de oorzaak van zijn dat men niet op alle afstanden scherp ziet.
Welke van deze afwijkingen kan of welke kunnen met behulp van een bril zodanig worden gecorrigeerd dat men wel scherp kan zien?

1. alleen 1 en 2
2. alleen 1 en 3
3. alleen 2 en 3
4. allemaal

aandoeningen

Staar (Cataract)

Het troebel worden van de ooglens.

Ouderdom (2/3 van 85+)

Lens vervangen.

Wat zijn de gevolgen van staar voor het functioneren van het oog?

netvlies

staafjes 

• lage drempelwaarde licht
  
• verstopt in pigmentlaag
  
• 1 zenuw aan meerdere staafjes
  
• daardoor niet heel scherp, wel gevoelig voor waarnemen beweging
  
• grijstinten (geen kleur)
  
• rondom gele vlek en rest netvlies
  

netvlies

kegeltjes

• hoge drempelwaarde licht 
  
• in gele vlek, beetje daarbuiten
  
• 1 zenuw aan 1 kegeltje
  
• daardoor heel scherp zien
  
• kleuren zien (ogen bewegen mee en hersenen vullen in dus zie je alles in kleur)
  
• 3 soorten: rood/ groengeel/ blauw (meestal meerdere tegelijk geprikkeld voor mengkleur)
  

kegeltjes

In het netvlies van het menselijk oog bevinden zich kegeltjes en staafjes. Elk kegeltje is apart verbonden met één gevoelszenuwcel, terwijl meerdere staafjes samen met één gevoelszenuwcel verbonden zijn. Over de gevolgen van dit verschil in schakeling worden de volgende beweringen gedaan.
1. Door dit verschil in schakeling is de scherpte van het beeld dat met de staafjes wordt waargenomen groter dan de scherpte van het beeld dat met de kegeltjes wordt waargenomen.
2. Door dit verschil in schakeling kan met de kegeltjes kleur worden waargenomen en met de staafjes niet. Welke van deze beweringen is of welke zijn juist?

1. 1 is juist
2. 2 is juist
3. 1 en 2 zijn juist
4. 1 en 2 zijn beiden onjuist

van licht naar donker

Van een lichte een donkere ruimte inlopen..

In het donker op je smartphone kijken en daarna de donkere kamer in...

tijdelijke blindheid!

1. kegeltjes werken niet in het donker

2. staafjes zijn nog overprikkeld door licht, en de beschermde pigmentlaag moet nog wegzakken 

Iemand zit in een kamer die bijna niet verlicht is. Welke zintuigcellen werken er onder deze omstandigheden?

1. de kegeltjes
2. de staafjes
3. zowel de kegeltjes als de staafjes

aandoeningen

Staar (Cataract)

Het troebel worden van de ooglens.

Ouderdom (2/3 van 85+)

Lens vervangen.

twee ogen

- optisch chiasma (2)

- visuele schors links en rechts

- beelden hebben overlap en worden gecombineerd: hierdoor zie je diepte (stereoscopie).

Kan een paard diepte zien? Leg uit je antwoord uit (2p).

oefenopgaven

Iemand wordt 's morgens vroeg wakker in zijn donkere slaapkamer. Hij doet het licht aan, terwijl hij nog slaperig voor zich uit staart. Over de veranderingen in de pupillen van zijn ogen in deze situatie worden vier beweringen gedaan.
1. De kringspieren in de irissen van zijn ogen trekken samen.
2. De kringspieren in de straalvormige lichamen van zijn ogen ontspannen.
3. De straalsgewijs verlopende spieren in de irissen van zijn ogen trekken samen.
4. De straalsgewijs verlopende spieren in de straalvormige lichamen van zijn ogen trekken samen.
Welke bewering is juist?

1. bewering 1
2. bewering 2
3. bewering 3
4. bewering 4

Tijdens een dropping word je op een zeer donkere avond in een geblindeerde bus vervoerd naar een plek buiten de stad. In een poging de richting te bepalen waarin je zult gaan lopen om uiteindelijk weer terug te komen bij het vertrekpunt, tuur je de omgeving af op zoek naar een lichtpuntje. Op een gegeven ogenblik zie je een zeer zwak lichtpunt. Bij je poging dit lichtpunt te fixeren, verdwijnt het steeds. Wanneer je in een richting kijkt iets terzijde van het lichtpunt, zie je het wél. Leg uit waardoor het lichtpunt verdwijnt wanneer je het probeert te fixeren en waardoor je het lichtpunt wel ziet wanneer je ernaast kijkt.

Als binnenshuis een foto gemaakt wordt met gebruik van een flitser, hebben de mensen op de afdruk vaak rode ogen. Het rood van de ogen op de foto is het gevolg van de terugkaatsing van het flitslicht tegen de binnenkant van de oogbollen. Zie afbeelding.

Door welk van de aangegeven delen wordt de rode kleur van het weerkaatste licht veroorzaakt?

1. door de bloedvaten tegen het netvlies
2. door de iris
3. door de pigmentlaag
4. door het hoornvlies

Sommige fototoestellen geven vlak voor het maken van de opname een extra flits. Daarna wordt nogmaals geflitst en gelijktijdig de foto gemaakt.

Leg uit waardoor er dan minder kans is dat de ogen op de foto er rood uitzien. (2p)

De ziekte van Alzheimer is een vorm van ouderdomsdementie. Amerikaanse onderzoekers hebben onlangs een test beschreven waarmee de ziekte van Alzheimer kan worden vastgesteld. Ze druppelen tropicamide in een oog van de te onderzoeken persoon. Bij Alzheimerpatiënten leidt dit tot een aanzienlijk grotere verwijding van de pupil dan bij andere mensen. Tropicamide wordt gewoonlijk toegepast door oogartsen die via de pupil het netvlies willen bekijken.

De wijdte van de pupil wordt geregeld via de pupilreflex.
Waardoor wordt de pupil verwijd?

1. door het samentrekken van de kringspier in de iris
2. door het samentrekken van de kringspier in het straalvormig lichaam
3. door het samentrekken van de straalsgewijs verlopende spier in de iris

Welke prikkel leidt onder normale omstandigheden tot het verwijden van de pupil?

1. een onscherp beeld in de iris
2. een onscherp beeld op het netvlies
3. te weinig licht op de iris
4. te weinig licht op het netvlies

Bij veel mensen is één oog 'dominant' over het andere oog. Dat wil zeggen: bij het kijken met beide ogen wordt het beeld dat je ziet het meeste bepaald door het dominante oog. Jurriën kijkt met beide ogen naar een kerktoren in de verte. Hij steekt zijn duim op en houdt die op een denkbeeldige lijn tussen zijn ogen en de kerktoren. Vervolgens sluit hij zijn rechteroog. De duim lijkt als het ware naast de kerktoren te springen. Als hij zijn linkeroog sluit, verspringt de duim niet. Welk oog is dominant bij Jurriën?

1. linker oog
2. rechter oog
3. te weinig licht op de iris
4. te weinig licht op het netvlies