8.3 Democratisering

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Wat is een rechtsstaat?

8.3 Democratisering 

Aan het eind van de paragraaf kun jij:

1. uitleggen waarom in 1848 opstanden uitbraken en welke gevolgen dit had voor Nederland

2. de posities die liberalen, socialisten en confessionelen innamen in politieke- en maatschappelijke kwesties benoemen en verklaren

3. de standpunten van de vier zuilen m.b.t. de Schoolstrijd en het algemeen kiesrecht in Nederland benoemen en verklaren

4. de opkomst van feminisme als emancipatiebeweging verklaren en beschrijven. 

Het programma vandaag

Ontwikkeling Nederlandse grondwet 1798-1848

Eind deze les kun jij: 

1. uitleggen hoe de grondwetsherziening van 1848 tot stand is gekomen, a.d.h.v. 
- De standpunten van 19-eeuwse liberalen in de Nederlandse samenleving

- Binnen- en buitenlandse problematiek

2. Minimaal drie punten uit de grondwetsherziening van 1848 benoemen. 

Van Bataafse republiek naar Koninkrijk

• Nederland van 1795-1813 onder Frans bewind
• Eerste grondwet in  1798
  Grondwettelijke (burger)rechten en plichten
  Gekozen volksvertegenwoordiging
  Gelijkheid ongeacht geboorte, bezitting of rang
• 1813: Willem  Frederik van Oranje soeverein vorst 
• 1815: Koning Willem I van Oranje --> waarom? 
  

Restauratie in de Nederlanden

• 1815: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (België, Luxemburg, Nederland) onder koning Willem I van Oranje
• Bufferstaat tegen Frankrijk
• Grondwet die macht koning omschreef
  Parlement kon grotendeels genegeerd worden door koninklijke besluiten

Standpunten liberalen t.a.v. Restauratie

• Bezorgd over herstel machtsstructuren
  Koningen gedragen zich als absolute vorsten
• Doelen: Burgerlijke vrijheden en politieke invloed voor het (succesvolle) volk
• Rijke mensen tonen immers ondernemers- en leidinggevende kwaliteiten
• Grondwetsherziening 1840
  Afscheiding België  + strafrechtelijke ministeriële verantwoordelijkheid
• Koning Willem II volgt afgetreden vader op 
• Liberalen grijpen hun kans in 1848
  
  

Revolutiejaar 1848

• Opstanden in Europa
  Mislukte oogsten
  Stijgende prijzen
• Burgers grijpen kans --> hervormingen
  Frankrijk van koninkrijk naar republiek
  Duitse eenheid binnen handbereik (mislukt)
• Ook in Nederland grote problemen
  Volhardingspolitiek (leger +- 9 jaar in staat van paraatheid)
  Hongersnood door aardappelmisoogsten (1845-1848)
• Koning Willem II zwicht voor druk --> grondwetswijziging 
  
  

Grondwetswijziging 1848

• Willem II 'in 1 nacht' van conservatief naar liberaal
  
• Johan Rudolph Thorbecke herschrijft grondwet
  

Grondwetswijziging van Thorbecke:

1. Ministers verantwoording schuldig aan parlement, niet de koning
   
2. Koning blijft staatshoofd, maar onschendbaar: ministers zijn verantwoordelijk voor hem
   
3. vrijheid van godsdienst
   
4. emancipatie van de katholieken:
   
5. Censuskiesrecht: Degene die betaalt, bepaald (+- 73.000 mannen in 1848). 

Huiswerk naar eigen keuze

Keuze uit twee opdrachten:

1. Maken samenvatting

2. Maken eigen toetsvragen

Maak een keuze en werk de eerste 5 minuten alleen. 

Keuzeopdracht 1   

• Vat de tekst van 'opstanden tegen de restauratie'  en ' liberalen aan de macht' samen a.d.h.v. 
• Samenvatting belangrijkste begrippen en personen of ... 
• Tijdbalk
• Eigen keuze 

Keuzeopdracht 2 

Maak vier toets vragen + antwoordmodel op basis van de tekst en Lessonup
 Moet de volgende elementen bevatten:

• 1 open vraag (hierbij moet je zelf een antwoord bedenken
• 1 meerkeuzevraag (A,B,C,D) 
• 1 vraag met bron 18 (uit het tekstboek) 
• Stuur toetsvragen naar [e-mail] 

Eerst 5 minuten zelfstandig werken. 
Daarna mag je (zachtjes) overleggen 

Het programma vandaag:
De ontwikkeling van de Nederlandse grondwet:

1887-1917

1. Herhaling

2. Emancipatie katholieken

3. Schoolstrijd en opkomst politieke partijen

4. Verzuiling

5. Grondwetswijziging 1887

6. Feminisme en algemeen kiesrecht 

1. Herhaling: De grondwetten van 1814-1848

A. Wat waren de (belangrijkste) wijzigingen van de grondwet in 1814, 1840 en 1848? 

B. Benoem welke vorst aan de macht was tijdens de drie grondwetswijzigingen 

2. Emancipatie der katholieken

• Opkomende protestantisme onderdrukt in de Spaanse Nederlanden
• Republiek scheidt zich af in 1635, sindsdien ... 
• Rooms-Katholieken achtergesteld
  Geen openbare functies, schuilkerken, tweederangs burgers
• In Franse tijd (1795-1813) katholieken boven protestanten
• Sinds 1813 bevoorrechte positie kwijt
• 1848: Grondwet geeft geloofsvrijheid 
• 1853: herstel bisschoppelijke hiërarchie in Nederland

RK Schuilkerken in Nederland

Dit is in Abrahams Schoot, RK, Gorinchem

De Rode Hoed, A'dam

Maria en Ursula kerk, RK, Delft

Penninckshuis, Doopsgezind, Deventer

Sint-Bonifatiuskerk Dokkum, 1872

Sint-Vitus kerk Blauwhuis, 1871 

Evaluatievragen

C. Bedenk een reden waarom Rooms-Katholieken werden achtergesteld bij andere geloofsgroepen
D. Bedenk een reden waarom geloofsvrijheid werd opgenomen in de grondwet van 1848

3. Schoolstrijd en de opkomst van politieke partijen

• Confessionelen strijden voor gelijke subsidies scholen
  Overheid bekostigt enkel openbare scholen
• Particulieren bekostigen bijzondere (godsdienstige) scholen
• 1878: Wet op Lager Onderwijs stelt hoge eisen aan onderwijs
  Stijging bouw- inrichtingseisen en lonen onderwijzers 
• Ook bijzondere scholen moesten hieraan voldoen --> onbetaalbaar
• Opkomst politieke partijen om eigen eisen kracht bij te zetten
  Kuypers Anti-Revolutionaire Partij (1878), Liberale Unie (1885), Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (1894), Katholieke Algemene Bond (1904), 
• Politieke partijen en achterban 'keren naar binnen'. Weinig contact met anderen

Evaluatievraag

E. Bedenk met welk motief liberalen in Nederland gesubsidieerd bijzonder onderwijs afkeurden

4. Verzuiling in Nederland 

(1900-1960)

• Nederlandse samenleving versplintert in 4 groepen (zuilen) 

1.  Protestantse zuil
2.  Rooms-Katholieke zuil
3. Socialistische zuil 
4. Liberale zuil (tegen wil en dank) 

• Eigen dokters, kranten, scholen, sportverenigingen, vakbonden, woonbuurten, etc. 

Evaluatievragen

F. Wie worden er bedoeld met 'die bende'? 

G. Wie spreekt er? De man of de vrouw? Leg je antwoord uit. 

5. Grondwetswijziging 1887 

• Censuskiesrecht grotendeels afgeschaft
  Kiesrecht op basis van ' kentekenen van geschiktheid' 
• Kentekenen niet omschreven --> caouthouc (rubber) artikel
  Percentage stemmende mannen naar 68% in 1917
• Vrouwen mochten niet stemmen!

6. Feminisme in Nederland 

• Nederland zat rond eeuwwisseling in uitzonderlijke positie:
  Pas laat industrialisatie
  Participatie vrouwen in arbeidsproces erg laag > man kostwinner
  Neutraliteit tijdens WO I
• Ook in Nederland onvrede over achtergestelde positie van de vrouw:
  Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs:
  Geen vrouwenkiesrecht
  Geen scholing, noch gelijke kansen op arbeidsmarkt
• Succes (?): Pacificatie (1917)
  Schoolstrijd wordt opgelost
  Actief kiesrecht voor mannen
  Passief kiesrecht voor vrouwen
  
• 1919: ook actief kiesrecht voor vrouwen

Wilhelmina Drucker (1847-1925

Aletta Jacobs (1854-1929)

Verwerkingsopdracht 

Beredeneer in hoeverre de strijd van de verschillende negentiende-eeuwse emancipatiebewegingen een succes was. Doe dat door:

• vier emancipatiebewegingen te noemen
• per emancipatiebeweging aan te geven welk(e) doel(en) zij nastreefde
• per doel aan te geven of het behaal is
• een beredeneerde conclusie te trekken 

Filmfragment: de grondwet, 1814-1917