De Nederlandse Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

De Nederlandse Opstand

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen waarom de Nederlanders ontevreden waren over de politiek van hun vorst.
  

De Nederlanden onder Karel V

• 1515 - 1543: alle gewesten onder Karel V.
  
• Erfde een groot deel
  
• Veroverde Gelderland en wat noordelijke gewesten
• Keizer van Duitsland
• Koning van Spanje
  

Verschillen gewesten en provincies

Centraal bestuur in de Nederlanden

• Spaanse koning Karel V regeerde over de Nederlanden. Hij had de soevereiniteit.
  
  
• De Nederlanden bestond uit 17 gewesten.
  - Eigen regels, eigen munt, eigen bestuurders (Staten)
  
  
• Spaanse koning had hierdoor minder macht --> minder geld voor oorlog want geen belastingen

• Karel V voerde een centraal bestuur in: dezelfde regels, dezelfde belastingen; Spaanse ambtenaren.  
  
  
• 1555 Filips II volgt vader op. 
  
  
• Aanstelling van een landvoogdes: plaatsvervanger van de koning. 
  
  
• Stadhouder Holland:  Willem van Oranje

Verzet tegen de Spaanse koning

• 
  
  
• 1. Bestuurders van de gewesten wilden geen centraal bestuur: minder macht.
  
• 2. Nieuwe belastingen kostte de bevolking veel meer geld. 
  
• 3. Katholieke Filips II ging over tot bloedige vervolging van calvinisten in de Nederlanden. 
  
• 1566 Smeekschrift der edelen. Vervolgingen stopten!

De beeldenstorm 

• Door smeekschrift werden protestanten even niet vervolgd en hoefden dus ook niet stiekem bijeen te komen. 
  
  
• Er werden hagenpreken georganiseerd. 
  
  
• 1566 Een Vlaamse predikant maakt zich kwaad over de heiligenverering in de katholieke kerk.  

• Boze gelovigen trokken naar de kerk en vernielden alle beelden en namen de kostbaarheden mee.
• Meer van deze plunderingen verspreidden zich als een olievlek door de Nederlanden. 
• Als reactie stuurt Filips de hertog van Alva naar de Nederlanden... 

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe Nederlanders in opstand kwamen tegen hun vorst. 
  
  
• Je kunt uitleggen waardoor de Nederlanden verdeeld raakten.
  
  

De Opstand begint (1)

• Na de beeldenstorm: Hertog van Alva.
  
  
• Rechtbank: bloedraad & tiende penning.
  
  
• Willem vlucht, Alva pikt bezittingen in. 

- Willem wordt ontslagen als stadhouder.

• Vanuit Duitsland aanval op Alva.
  
  
• 1568 Begin Opstand: Willem valt, met Watergeuzen, de Spanjaarden aan. 

De opstand begint 

• Willem haalde zijn eerste succes bij Den Briel (1572).
  
  
• Hulp van de watergeuzen:  protestantse vluchtelingen 
  
  
• Steeds meer burgers kwamen in opstand tegen Alva en zijn bloedige beleid. 
  
  
• Tweedeling: katholieken (Spanjaarden) tegenover protestanten (Nederlanders). 
  
  

Beginjaren van de strijd

• Hertog van Alva: problemen met huurleger. (Lege schatkist betekende plunderende soldaten.) 
  
  
• Plunderingen zorgden voor meer haat.
  
  
• Watergeuzen voerden geen veldslagen maar voerden kleine aanvallen uit. (Gebieden onder water zetten).
  
  
• Bevrijding van Alkmaar en Leiden.  

Willem van Oranje groeide op samen met Filips en zou kunnen beschouwen als vrienden...

...Totdat Filips II en Willem tegenover elkaar komen te staan als het gaat om godsdienst...

De Nederlanden raken verdeeld 

• 1576 Pacificatie van Gent (17 gewesten samen tegen Spanje
• 1579 Zuidelijke Gewesten bleven trouw aan Spaanse koning: Unie van Atrecht
  
  
• Protestanten uit het zuiden vluchtten naar het noorden en katholieken uit het noorden vluchtten naar het Zuiden. 
  
  
• Spanje behaald overwinningen en in 1585 valt Antwerpen.
  
  
• Een duidelijke tweedeling. 

De Nederlanden raken verdeeld (2)

• 1579 Unie van Utrecht: Noordelijke gewesten  steunen elkaar in strijd tegen Spanjaarden.  
  
  
• 1581 Het Plakkaat van Verlatinghe zetten de Noordelijke Gewesten Filips II af als koning

Moord op Willem van Oranje

• Nadat uitgerekend Willem van Oranje de leider van de Opstand is geworden, laat Filips II Willem 'vogelvrij' verklaren. 
• Iedereen staat het vrij om Willem van Oranje te vermoorden. 
• In 1584 schiet Balthasar Gerards Willem dood in Delft. 

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering.

De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.

Kaart

Oorlog en vrede

• Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
• Tussen 1609 en 1621 werd 12 jaar lang niet gevochten: het Twaalfjarig bestand
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.

De Vrede van Münster maakte niet alleen een einde aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Nederlanden, maar ook aan de Dertigjarige Oorlog. Dit was een grote Europese oorlog tussen katholieken en protestanten.

de Nederlandse opstand