1.3: Nederland breidt zijn macht uit

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Paragraaf 1.3

Nederland breidt zijn macht uit

Kolonie: Overzees gebied dat door

 Nederlanders werd bestuurd.

Leerdoelen:

• Aan het eind van deze les kun je: 
  
• uitleggen waarom het cultuurstelsel vervangen door een vrije economie
• uitleggen of de vrije economie een verbetering of verslechtering was voor de bevolking van Nederlands-Indië
• uitleggen hoe Nederland zijn macht uitbreidde
  

Hoe werkt het cultuurstelsel? 

• 20% van de grond
• koffie, suiker, tabak, thee, indigo
  
• Doel: kolonie winstgevend maken
  

• Plantloon (laag!)
• Herendiensten

16

Bestuur tijdens het cultuurstelsel

• Nederland laat het bestaande, inlandse (Javaanse) bestuur intact

• Nederland plaats boven en naast dit inlandse bestuur, een eigen, binnenlands, bestuur met Nederlandse ambtenaren

Gouverneur-Generaal

Gouverneur

Resident

Binnenlands bestuur

Assistent-resident

Regent

Inlands bestuur

Districtshoofd

Onderdistrictshoofd

Dorpshoofd

Verdeelt het werk en betaalt het plantloon uit

Hoogste ambtenaar in Nederlands-Indië

Hoofd van een provincie

Controleur

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

Javaanse vorsten

Groeiende kritiek op het cultuurstelsel 

• uitbuiting Javaanse boeren
• regering bepaalde welke producten verbouwd moesten worden: geen vrije economie
• volgens Multatuli was Nederland een roofstaat
  

Negatieve gevolgen voor Java

• Uitbuiting door eigen Javaanse vorsten (regenten)
  

• Plantloon is laag
  
  
• Beste land moest voor het cultuurstelsel worden gebruikt 
  
  
• Hongersnoden

Max Havelaar

• Max Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij.
  

• Boek van Multatuli (Latijn voor: 'ik heb veel leed gedragen'), pseudoniem van Eduard Douwes Dekker

• Belangrijkste protest tegen het cultuurstelsel
  

Liberalen in Nederland aan de macht (1848) - kritiek op cultuurstelsel

Liberalen willen

• Economische en persoonlijke vrijheid
  

• Particuliere ondernemers
• De regering moest niet bepalen wat er verbouwd en verhandeld moest worden.
• Met een vrije economie zou er Nederlands-Indië  meer verdiend kunnen worden.

Liberalen willen persoonlijke vrijheid: het cultuurstelsel lijkt op slavernij en dwangarbeid

Ondernemers in Indië

• Liberalen willen niet dat de overheid zich met de economie bemoeit
  

• Steeds meer wetten maken vrij ondernemerschap mogelijk: Mijnwet (1850), Agrarische wet (1870), Suikerwet (1871)
  
• Gevolg: steeds meer ondernemers gaan naar Indië: plantages en mijnbouw
  

🏵

🌴

🌴

🌴

🕳

🌴

🕳

🛢

🛢

🛢

Koffie

☕️

⚽️

🌴

🍚

🍚

🍚

🍚

🖇

🖇

🚬

🌴

🚬

Goud

🏵

🌴

🛢

🌴

🌴

☕️

🛢

🌴

🍭

🏵

🏵

☕️

Palmolie

🌴

Tabak

🚬

Aardolie

🛢

Suikerriet

🍭

Kolen

🕳

Rubber

⚽️

Rijst

🍚

Tin

🖇

Thee

🍵

🍵

🍵

Koelies

• Plantages hebben arbeiders nodig.

• Contractarbeiders worden voornamelijk uit China gehaald voor verbouwen van koffie, suiker, tabak, thee, indigo
  

• Deze contractarbeiders worden koelies genoemd.
• Zij tekenen een contract, werden vooruitbetaald maar konden dit niet terugbetalen door de lage lonen.
  

Behandeling van de koelies

• Koelies werken keihard voor een laag loon

• Koelies worden zeer slecht behandeld (lijfstraffen) en het sterftecijfer is hoog.
  

• Opstanden worden keihard neergeslagen, koelies zijn rechteloos.
  

Vanaf 1870: Nederland breidt zijn macht uit

• Grote vraag naar grondstoffen uit Nederlands-Indië (olie, tin, rubber)

• Bouw van het Suez-kanaal zorgt voor goede én veel kortere route naar Nederlands-Indië

• Modern-imperialisme: uitbreiding van het aantal kolonies door Europese landen

Nederlands Imperialisme 

• Nederlandse versie van het modern imperialisme
  

• Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) beschermde plantage-eigenaren en veroverde steeds meer gebieden die onder Nederlands bestuur kwamen.
  

Atjeh-oorlog 1873-1903

• Conflict met Atjeh (onafhankelijk gebied op het eiland Sumatra): piraten uit Atjeh vielen Europese schepen aan. Nederland begint de bloedige Atjeh-oorlog.
  

Johannes van Heutsz

• Generaal-Majoor die de oorlog in Atjeh won voor Nederland
  

• Tussen 1904 en 1909 Gouverneur-Generaal van Nederlands-Indië
  

• Zorgde ervoor dat steeds meer vorsten zich gingen onderwerpen aan het Nederlandse gezag
• In 1910: heel Nederlands-Indië in bezit van Nederland
  

Leerdoelen:

• Aan het eind van deze les kun je: 
  
• uitleggen waarom het cultuurstelsel vervangen door een vrije economie
• uitleggen of de vrije economie een verbetering of verslechtering was voor de bevolking van Nederlands-Indië
• uitleggen hoe Nederland zijn macht uitbreidde