0verzicht 19e eeuw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Doelstellingen:

Aan het eind van deze lessen heb je een beeld van de ontwikkeling in de 19e eeuw van: 

1.  het conservatisme

2. het liberalisme

3. het socialisme

Bovendien weet je het belang de democratische revoluties in de 19e eeuw te verwoorden.

Een korte terugblik:

Franse Revolutie (1789):

* Idealen: vrijheid/gelijkheid/broederschap

* Geïnspireerd op Verlichtingsidealen: individuele vrijheid   (politiek en economisch) gekoppeld aan het natuurrecht van de gelijkheid van een ieder (zie Locke: 'Tabula rasa')

* Ontspoorde in extreem geweld en uiteindelijk de alleenheerschappij van Napoléon.  

Ancien Régime

Na Franse Revolutie herstel pré-revolutionaire monarchale bestuur (Restauratie)

Congres van Wenen (1815) bevestiging status monarchen.

Echter: 

- in Nederland constitutionele monarchie (koning Willem I).

- in 1830 opstanden in Europa tegen Ancien Régimes.

- opkomst liberalisme onstuitbaar.

1848: revolutiejaar

In Europa staan diverse hoven onder druk, ook in Nederland:

Koning Willem II gaat akkoord met grondwet Thorbecke (Lib).

Enkele onderdelen:

1. vrijheid van godsdienst (belangrijk voor Katholieken)

2. vrijheid van vereniging en vergadering

3. parlementaire ministeriële verantwoordelijkheid

4. koninklijke onschendbaarheid

5. censuskierecht werd uitgebreid.

6. drukpersvrijheid.

7. vrijheid van onderwijs.

Conclusies:

- conservatieven staan macht af ten gunste van de liberalen. 

- emancipatie van de katholieken zet in.

- stemrecht bleef voorbehouden aan welgestelden (-1917/19)

2e helft 19e eeuw

Kenmerken: 

1. industrialisatie leidde tot het ontstaan van een

    geÏndustrialiseerde samenleving.

2. er kwamen discussies over de 'sociale kwestie'.

3. door de 'sociale kwestie' kwam het socialisme op.

4. door de industrialisatie kwam het modern imperialisme op,

     gevoed door nationalisme en gesteund door de kerk (missie).

reacties op sociale kwestie:

1. socialistische partijen (klassenloze samenleving) o.a. 

a. communisten (revolutiegedachte, Karl Marx)

b. sociaal-democraten (parlementaire weg, algemeen kiesrecht)

2. Oprichting vakbonden

 

3. progressief liberalen o.a. kamerlid Van Houten:

- Kinderwetje 1874

- oog voor misère en angst voor revolutionair geweld

- beschavingsidealen

Emancipatiebewegingen:

1.  Vrouwen (o.a. kiesrecht en recht op studie, burgervrouwen)

2. Arbeiders (kiesrecht/sociale wetgeving zoals minimumlonen, 

    8-urige werkdag, ouderdomsverzekering)

3. Confessionelen (schoolstrijd=strijd voor de financiële

    gelijkberechtiging van het openbaar en bijzonder onderwijs)

Pacificatie 1917

In deze grondwetswijzging werd een aantal kwesties opgelost:

1.  Kiesrechtkwestie: algemeen mannenkierecht (wens 

     socialisten (vrouwen kregen passief kiesrecht (actief in 1919).

2. Schoolstrijdkwestie: openbaar en bijzonder onderwijs werd 

     door de staat betaald (wens confessionelen)

3. Evenredige vertegenwoordiging ipv districtenstelsel (wens 

     liberalen)

districtenstelsel:

- land in 100 kiesdistricten 

   verdeeld 

- 'the winner takes all'

- district A: 100.000       10 z

   district B: 200.000      20 z

   district C: 150.000       15 z

liberalen: A: 1000

                     B: 2000

                     C: 1500

socialisten: A:  40.000

                         B: 100.000    20

                         C:   70.000    15   confession: A: 59.000     10

                          B: 98.000     

                          C: 65.000      

stelsel van evenredige vertegenwoordiging:

- geen districten

- 'hoe meer stemmen, hoe meer zetels in het parlement'

- stemmen waar dan maar ook gehaald in het land worden bij elkaar opgeteld

gevolg:

Ook de kleinere partijen krijgen een kans op vertegenwoordiging in het parlement (2e Kamer)