KA 21: De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

KA 21: De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had

Kenmerken

Verkorte versie: De Reformatie

Tijdvak: Tijd van Ontdekkers & Hervormers

Jaartallen: 1500-1600

Periode: Vroegmoderne Tijd

Samenleving: Landbouwstedelijke samenleving

Invalshoek: politiek, cultuur

Mindmap: Reformatie/Hervorming (splitsing kerk), rooms-katholiek & protestant, hervormers Erasmus / Maarten Luther / Calvijn, Vrede van Augsburg (1555)

Kijken naar...

De zielenvisserij

Adriaen Pietersz. van de Venne

1614

Rijksmuseum, Amsterdam

https:

In dit schilderij zie je aan de linkerkant de protestantse Noord-Nederlanders en rechts de rooms-katholieke zuiderlingen. Beide groepen proberen uit de rivier zielen voor hun geloof te winnen. De protestanten zijn succesvoller dan de katholieken. Uit alles blijkt dat de schilder aanhanger van het protestantisme is.

Aan de kant van de protestanten is alles beter: de bomen hebben blad, de zon schijnt en het is allemaal heel ordelijk.

De rooms-katholieken worden belachelijk gemaakt door aan hun zijde dwergen af te beelden.

Een poes wordt in de schilderkunst vaak afgebeeld als symbool van wellust en onkuishuid. 

De bijbel speelt een belangrijke rol in het protestantse geloof. Hier zie je dat protestantse gelovigen worden 'overgehaald' door het woord van God en niet door rijkdommen, zoals bij de rooms-katholieken wel het geval is. De protestantse gelovigen komen heel netjes en ordelijk aan boord van de boot.

De rooms-katholieken proberen de mensen te lokken met kostbaarheden, maar lijken daarin niet helemaal te slagen. De mensen zijn zo verblind door de rijkdommen dat de boot bijna omslaat.

Hier staan de belangrijkste Europese protestantse leiders: prins Maurits, prins Frederik Hendrik, koning Jacobus I van Engeland en koning Christiaan IV van Denemarken

Een struik met sinaasappels, symbool voor het Huis van Oranje.

Er zijn veel honden afgebeeld aan deze kant van de rivier. In de schilderkunst zijn honden vaak het symbool van trouw. Rondom de 'oranjeboom' zie je daarom ook veel honden afgebeeld.

Dit schilderij is gebaseerd op Mattheus 4:18-20 'Toen hij nu langs de zee van Galilea ging, zag Hij twee broeders, Simon, die Petrus genoemd wordt, en Andreas, diens broeder, een net in zee werpen; want zij waren vissers. En Hij zeide tot hen: Komt achter Mij en Ik zal u vissers van mensen maken. Zij nu lieten terstond hun netten liggen en volgden Hem.'

De schilder staat hier, aan de protestantse kant.

De mannen in deze rode gewaden zijn rooms-katholieke geestelijken. Het verschil met de sobere, zwarte kleding aan de kant van de protestanten is hierdoor extra groot.

Leerdoel

Invalshoek: politiek, cultuur

- De leerling kan herkennen en uitleggen hoe de kritiek op de rooms-katholieke kerk leidde tot de Reformatie 

- De leerling kan herkennen en uitleggen hoe de Reformatie leidde tot een splitsing in de kerk

- De leerling kan drie personen benoemen en uitleggen die centraal stonden in de Reformatie

Drie personen stonden centraal in de Reformatie

• Desiderus Erasmus was een humanist en theoloog. Hij schreef kritisch over de kerk. Kritiekpunten waren onder andere corruptie binnen de kerk en afwijkingen van het pure geloof (waar het echt om ging). Erasmus vond dat het echte geloof te vinden was door Bijbelstudie. De regels en wetten van de kerk waren hier niet zo belangrijk in. Erasmus maakte door zijn opvattingen de weg vrij voor de Reformatie. De Reformatie was echter niet zijn intentie. Hij wilde de kerk van binnenuit veranderen.
• Maarten Luther was monnik en theoloog. Luther vond dat de Bijbel zo belangrijk was dat deze in de volkstaal (in plaats van het in Latijn)  moest worden verspreid. Hij vond dat er in de rooms-katholieke kerk vele misstanden waren en wilde hieraan een einde maken. Zo maakte hij onder andere bezwaar tegen de aflaathandel, de rijkdom van de kerk en het feit dat geestelijken seks hadden terwijl zij een gelofte van celibaat hadden afgelegd. Luther had de intentie om de kerk te veranderen (reformeren). Het is nooit zijn bedoeling geweest om een nieuwe kerk te stichten. De aanhangers van Luther werden lutheranen genoemd. 
• Johannes Calvijn was ook een theoloog en vond alleen de Bijbel belangrijk. Calvijn vond dat vorsten niets te zeggen hadden over de kerk. Hij was voor een duidelijke scheiding van staat en kerk. Het volk mocht onder leiding van een lagere overheidsfunctionaris in opstand komen als de vorsten niet regeerden volgens Gods wil. De aanhangers van Calvijn werden calvinisten genoemd. 

Katholieke kerk (1)

• Christelijke kerk

• Staat onder leiding van de Paus in Rome (vandaar ook wel: Rooms-Katholieke Kerk)

• Hiërarchisch: er is een duidelijke leider en indeling van macht

• De mis (kerkdienst) en de Bijbel zijn in het Latijn

Katholieke kerk (2)

• Er staan beelden in de kerk

• Verering van beelden (van bijvoorbeeld heiligen) 

• Ook relieken (overblijfselen van heiligen) worden vereerd

• Er zijn magische handelingen en rituelen, zoals: wijn/bloed en brood/lichaam

Hemel of hel

Vagevuur voor twijfelgevallen

Aflaat

Een document wat je kon kopen.
In ruil voor je geld kreeg je een plaatsje in de hemel!

Protestantse kerk

• Christelijke kerk

• Er is geen duidelijke leider

• De mis (kerkdienst) en de Bijbel zijn in de volkstaal

• Geen beelden en/of verering van heiligen en relieken (is afleiding)

• Sobere handelingen

Maarten Luther

• 1517 De Monnik Tetzel bezoekt Wittenberg
• 
  

• In 1517 komt Luther met 95 stellingen (vooral tegen aflaten)

• Hij hoopt dat de Paus mee wil denken en de Kerk zal hervormen

• Luther wordt echter door de Paus in de ban gedaan

Reformatie (1)

• Betekent hervorming

• In dit geval hervorming van de katholieke kerk

• Begint aan het einde van de middeleeuwen, in de 15e eeuw

• Protesteren tegen de macht en rijkdom (o.a. door aflaten) van de katholieke kerk

Reformatie (2)

• Belangrijkste hervormer in Nederland:     Johannes Calvijn

• Ook al zou een christen op de juiste manier geloven, dan nog was er een kans dat hij in de hel zou komen. 

• Bij de geboorte al was bepaald of iemand in de hemel of de hel zou komen. Hier was niets tegen te doen: aflaten, liefdadigheid, Bijbelstudie of een zeer godsdienstig leven leiden 

• Christenen moesten veel bidden en hard werken, maar ook sober leven. ‘Sober leven’ betekent dat iemand niet te veel mag drinken of eten en niet mag pronken met zijn macht of rijkdom. 

Waarom heeft Luther succes?

• Door de uitvinding van de boekdrukkunst kunnen de teksten van Luther snel worden gekopieerd en verspreid.
  
• Luther wordt gesteund én beschermd door machtige Duitse vorsten.
• De ideeën (van eenvoud en soberheid) spreken veel arme gelovigen aan.
• Veel gelovigen zijn het niet eens met de aflaten: Luther durft er iets van te zeggen.

Gevolgen van de reformatie

• Splitsing in de christelijke kerk (1517): ontstaan van de protestantse kerken (ook wel: hervormde- of gereformeerde kerk) naast de katholieke Kerk

• Protestantse kerk spreekt veel (arme) mensen in West-Europa aan.

• Vervolging van protestanten (ketters)
  

Gevolgen van Luther zijn kritiek voor het rijk van Karel V en de christelijke kerk.

• Karel V katholieke vorst Heilige Roomse Rijk

•                               1521 Rijksdag in Worms:                                  Luther neemt zijn woorden niet terug

•                              Edict van Worms:                                 keizerlijk bevel tot wereldlijke verbanning van Luther
  

•                       Start 30-jarige oorlog tussen               katholieke keizer Karel V en de protestantse keurvorsten

•               1555: (Godsdienst)Vrede van Augsburg:           Vrede tussen de katholieke Duitse keizer Karel V en enkele protestantse Duitse vorsten waarin werd bepaald dat de vorst het geloof in zijn gebied mocht bepalen

Hoewel er grote en kleine verschillen zijn...

...horen beide kerken bij de christelijke godsdienst

Maarten Luther (1483-1546)

Duitse monnink die grote moeite had met de aflaten en levensstijl van de geestelijken. 

Veel aanhangers in Duitsland.

Johannes Calvijn (1509-1564)

Zwitserse hervormer die vond dat beelden niet in de Kerk thuishoorden. 

Veel aanhangers in Nederland

2p Leg met gegevens uit de bron uit dat Erasmus een christelijk humanist was.

bron 1

Gebruik bron 1 

2p Leg met twee tekstelementen uit in welke opzichten Erasmus het in het fragment van Lof der Zotheid eens was met Luther.

Welke mening had de schrijver (Karel V ) over Luther?

In 1521 sprak paus Leo X de banvloek uit over Luther, waardoor Luther uit de rooms-katholieke kerk werd gezet. In datzelfde jaar werd Luther door Karel V ontboden voor de Rijksdag in Worms.
3p Licht het verband tussen beide gebeurtenissen toe door:
- aan te geven wat de paus Luther verweet en
- uit te leggen welk politiek doel Karel V wilde bereiken met het ontbieden van Luther voor de Rijksdag.