5.1 Absolutisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

5. Koningen, heren en denkers

• Kenmerkende aspecten:
• 1.  Het streven van vorsten naar absolute macht
• 2. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht (van de de Republiek) en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
• 3. De wetenschappelijke revolutie

5. Koningen, heren en denkers

• Aan de orde komt:
• 1. het absolutisme of de succesvolle pogingen van vorsten in Europa om alleenheerschappij te verwerven.
• 2. op welke manier de verschillen tussen de burgerlijke cultuur en hofcultuur tot uiting kwamen.
• 3. welke invloed de nieuwe wetenschappelijke houding op het wereldbeeld van de mens had.

5.1 Absolutisme

• In de loop van de Middeleeuwen macht vorsten aangetast door: 
• Stedelijke parlementen en de Staten -Generaal, waarin vertegenwoordigd:
• adel / geestelijkheid / stedelijke burgerij 
• o.a: toestemming nieuwe belastingen

reactie Franse hof op beperking macht:

• 1614: Etats Généraux niet meer bijeengeroepen door vorsten (-1789)
• ambtenarenapparaat uitbreiden en
• rechtstreekse belastingen >
• adel buiten spel gezet
• vanaf 1661: centralisatie door Lod. XIV
• 4 terreinen:

1. politiek:

• de vorst neem alle beslissingen zelf
• door hem aangestelde ambtenaren rapporteren aan hem
• vorst bepaalt nieuwe wetten,
• o.a: belastingen >
• veel geld nodig  (ambtenaren, leger)
• censuur ingevoerd
• rechtvaardiging:
• 'droit divin'

2. militair

• opbouw van een 'staand' leger
• professioneel georganiseerd:
• training / uitrusting / salaris
• rangen op basis van geschiktheid
• bijkomend voordeel: 
• invloed adel beperkt

3. Economisch:

• mercantilisme =
• het bevorderen van de eigen handel door:
• invoerrechten +
• inperken van mogelijkheden om handel te drijven (oa havenverbod)
• Doel: 
• geld voor ambtenaren, leger en hofhouding (Versailles)

4. Religieus

• Lodewijk XIV was katholiek >
• eiste eenvormigheid > alleen RK geloof
• Edict van Nantes ingetrokken (1685)
• hugenoten vervolgd,
• velen vluchtten o.a.
• naar Nederland
• opmerking: 
• economisch gezien was dit een groot drama voor Lodewijk (kapitaalvlucht)

Madame de Maintenon

maîtresse van de Zonnekoning

Maria Theresia van Oostenrijk

echtgenote Lodewijk XIV

Documentaire over

Lodewijk XIV aan het hof van Versailles (14 min)

0

Lodewijk XIV

• als 'Zonnekoning'
• herkomst:
• hij speelde de hoofdrol in het 'Ballet van de Nacht' (1653)
• 7 dagen lang, 3000 toeschouwers
• de krachten van het kwaad (>Fronde edelen) legden het af tegen de opkomende zon

Kroning Lodewijk XIV 1654, Reims

• 'Ik beloof oprecht aan het christelijke volk, en mijn onderdanen, in de naam van Christus, dat mijn regering te allen tijde de ware vrede van Gods kerk zal bewaren'
• paars fluwelen schoenen aan
• zwaard 'Joyeuse' (Karel de Grote) gekust
• 'le Sacre', christelijke zalving

centralisatie in Rusland:

• 1613 - 1917: Romanovs
• macht adel/geestelijkheid werd beperkt
• militaire en administratieve taken in handen genomen
• Russisch-Orthodoxe kerk instrument in handen van de staat
• tsaar Peter de Grote (1682-1725) belangrijk > Zaandam

Tsaar Peter de Grote (1672-1725)

als timmerman in Zaandam (1697) en op een VOC werf in A'dam.

centralisatie in Pruisen

• na 30-jarige oorlog 300 staatjes
• Pruisen belangrijk koninkrijk
• Frederik Willem (1640-1688):
• leger en ambtenaren gereorganiseerd (>verdiensten)
• Frederik Willem I (1713-1740) leger nog efficiënter door belastingstelsel
• religieuze tolerantie

geen centralisatie in de Nederlanden

• 1581: Acte van Verlathinge > 
• geen koning meer > Republiek
• 'Zeven Verenigde Provinciën
• Oranjes bleven stadhouder,
• geen koning
• wèl veel invloed in handen van:
• Willem III (stadhouder-koning)
• 1672 - 1702

geen centralisatie in Engeland, Ierland

en Schotland

• Parlement wist macht uit te breiden,
• vooral burgerij en lage adel invloedrijk door economische macht
• wel strijd met hoge adel/koning > 
• burgeroorlog (1642-49) > Karel I onthoofd (!!) 
• Jacobus II (katholiek en absolutistisch) verjaagd door parlement:
• met steun van (protestantse) Willem van Oranje III
• 'Glorious Revolution' (1688): rechten parlement erkend door Willem III
• was getrouwd met dochter Jacobus > werd koning van Engeland

Willem III en Mary Stuart als jong paar

en als koning en koningin van Engeland, Ierland en Schotland

Belangrijke vaardigheden (zie ook de oefentoets op Magister)

1.  Betrouwbaarheid van een bron: tijdgenoot? / dagboek  

2. Onbetrouwbaarheid: dagboek / subjectief / cartoon / jaren na de gebeurtenis beschreven /

     mening van 1 persoon  /

3. Leg je antwoord uit met een element uit de bron > antwoord + 'en dat is in de bron te zien aan'

4. Als er meerdere aandachtstreepjes zijn, dan deze streepjes in het antwoord weergeven

5. Als er gevraagd wordt naar een KA aan de hand van een bron, moet je ook de verwijzen naar

    de bron als er staat ( 'met een verwijzing naar de bron')

6. Een bron die bestaat uit meerdere onderdelen, mag je in het antwoord dook 'opknippen', vb:

7. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht van de Republiek en de bloei in economisch en

   cultureel opzicht (dus: 3 onderdelen die je ook apart mag benoemen)

 

Belangrijke begrippen

- Reformatie / centralisatie / 

- Renaissance / Humanisme / wetenschappelijke benadering

- Europese expansie

- Burgercultuur / regenten / boodschap in de schilderijen / soevereiniteit

- Handelskapitalisme / VOC / WIC

- Absolutisme / ambtenaren / staand leger / belastingen / één godsdienst

- Wetenschappelijke revolutie > kritisch nadenken ipv 'geloven dat'. Twijfel!!!