3.2 Genen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 3

Basisstof 2

Genen

Wat gaan we doen?

Wat weet je nog van de vorige les

Uitleggen bs 2/3 

Opdrachten maken

                      Lesdoelen

Na deze les:

1. Weet je wat een gen is
   
2. Weet je hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen
3. Intermediair fenotype

DNA ligt in chromosomen

• In elke celkern in je lichaam liggen chromosomen. 
• Chromosomen zijn lange en dunnen draden. 
• Chromosomen bestaan uit de stof DNA. Deze stof bevat de informatie voor je erfelijke eigenschappen. Dit is je genotype. 

Chromosomen

46 chromosomen in totaal

23 chromosomen paren
(van elke heb je er twee)

Man XY

Vrouw XX

Chromosomen en DNA

Een vrouw is een organisme -) organismen bestaat uit heel veel cellen met in iedere cel een celkern -) celkern liggen chromosomen -) chromosomen zijn lange dunne ‘draden’ die voor een groot deel bestaan uit DNA -) om de DNA ligt eiwit gedraaid.

Fenotype en genotype

Erfelijk: dingen die je hebt geërfd van je ouders. 

• Fenotype: Het uiterlijk van een organisme
• Genotype:  Het DNA (erfelijke informatie) van een organisme

Genotype (DNA) + milieu = fenotype

Fenotype en genotype

Gen

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.

Allel = invulling van gen.

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

haarkleur (blond, zwart, rood)

haarstijl (krullend of steil)

oogkleur (blauw, bruin, groen)

DNA en genotype

• De informatie voor je erfelijke eigenschappen noemen we het genotype.
  
• Genotype is de informatie voor de erfelijke eigenschappen van dat organisme
  
• Fenotype van het organisme is het uiterlijk van dat organisme.
  

Genenparen

• Van elk chromosoom heb je er twee.
• Op 1 chromosoom zitten meerdere genen.
• Genen komen zoals chromosomen dus ook

     voor in paren.

Heterozygote VS Homozygote

Hetero = ander

Homo = het zelfde 

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde genen

Heterozygoot: 2 verschillende genen

Dominant: gen dat overheerst over een ander gen.

Recessief: gen dat onderdrukt wordt.

2 x zelfde gen voor haarkleur = HOMOZYGOOT

gen: rood haar

gen:

rood haar

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde genen

Heterozygoot: 2 verschillende genen

Dominant: gen dat overheerst over een ander gen.

Recessief: gen dat onderdrukt wordt.

Dominante en recessieve genen

Dominant gen: een gen dat een ander gen overheerst

Recessief gen: een gen dat onderdrukt wordt door andere genen

2 verschillende genen voor haarkleur:    heterozgoot

gen: donker haar

gen:

rood haar

Homozygoot &  heterozygoot

• De ouders zijn heterozygoot, ze hebben twee verschillende genen voor haarkleur. Bruin haar is het dominante gen.

• De jongen is homozygoot, hij heeft twee dezelfde genen voor haarkleur. 1 van pa, 1 van ma.
  Rood haar is het recessieve gen.Alleen bij 2 van deze genen zichtbaar

intermediair fenotype: 

Chromosomen

In ieder kern van alle je cellen liggen er 46 in 23 paren.

Een gen is een onderdeel van een chrosoom die de informatie bevat van één erfelijke eigenschap. 

Gen

Gen: is een deel van een chromosoom dat de infromatie bevat voor één erfelijke eigenschap. 

Elke chromosoom bevat meerdere genen. 

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

haarkleur (blond, zwart, rood)

haarstijl (krullend of steil)

oogkleur (blauw, bruin, groen)

Oefenen

• Hoeveel chromosomen zijn er in de celkern getekend? 
• Hoeveel chromosomenparen zijn er in de celkern getekend? 
• Hoeveel genen zijn er in de celkern getekend? 
• Hoeveel genenparen zijn er in de celkern getekend? 

8/4/10/5

Genen kunnen aan of uit staan

• Genen kunnen aan of uit staan. 
• Staat een cel aan dan maakt deze cel een eiwit.
• Bij een cel in de iris staat het gen voor oogkleur aan. In de cel van je oogwit staan deze cellen uit.
  

Voorbeeld

• Als een gen erg actief is, wordt er veel van het eiwit aangemaakt. Iemand doet veel aan krachttraining zijn de genen die spiereiwitten maken erg actief. Deze persoon heeft als fenotype dikkere spieren.
• Bij iemand die weinig aan lichaamsbeweging doet, zijn de genen die spiereiwitten maken weinig actief. Deze persoon heeft als fenotype dunnere spieren. 

Geslachtscel en Lichaamscel

• Verschil tussen een lichaamscel en een geslachtscel 
• Chromosomen en genen komen enkelvoudig voor

Chromosomen bij andere organismen

Welke van de twee kan je in je leven veranderen?

1. Genotype
2. Fenotype

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Welk eigenschap heeft te maken met het fenotype?

1. Blond geverfd haar
2. Kort geknipt haar
3. Rossig haar
4. Zowel A, B als C

23 chromosomen

2 3 chromosomen

46 chromosomen

46 chromosomen

                      Lesdoelen

Na deze les:

1. Weet je wat fenotype is
2. Weet je wat genotype is
3. Weet je hoeveel chromosomen de spiercel van een mens heeft
4. Weet je hoeveel chromosomenparen de spiercel van een mens heeft

Huiswerk, Toetsen en SO's

Huiswerk.

• in het boek of online 
• maken § 3.2 Genen