13.1 Eten HAVO 3 2024

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Dit hoofdstuk:

PW H13 - telt 3x mee

Microscopietoets - telt 1x (extra oefenen via VC-academie?)

Diverse practica (+ snijpracticum)

Wat gaan we doen vandaag?

- Inleiding in nieuwe hoofdstuk (H13)

- uitleg paragraaf 13.1

- vragen?

Zelfstandig werken aan opdrachten 13.1

Het 'biologische momentje'
van de dag...

Kunnen planten met witte bladeren ook aan fotosynthese doen?
Ja! En nee...

Bij sommige soorten (Caladium afb.) hebben de witte delen van deze bladeren kleine
hoeveelheden chlorofyl (bijv nerven). Deze planten hebben aanpassingsstrategieën,
zoals grote bladeren, die het mogelijk maken om met de kleine groene
gebieden toch aan voldoende fotosynthese te doen. 

Bij andere soorten bevat het witte gebied van de bladeren eigenlijk chlorofyl.
Deze planten hebben de celstructuur in hun bladeren veranderd, zodat ze wit
lijken te zijn. 

De spookplant (Monotropa uniflora), bevat helemaal geen chlorofyl.
Het steelt energie uit andere planten net als een parasiet. 

Wat weten we nog van fotosynthese?
Probeer minimaal 4 componenten te noemen.

Welk proces zien we hier?

• Proces fotosynthese KK!
• Basis voedselketen!
• O2 voor eigen verbranding plant.
• Glucose (C6H12O6) voor:
    -  zetmeel (cellulose; celwand)
    - eiwitten
    - vetten
   - vitaminen
• LR BRON 9 KK blz. 199!

Welke 3 typen korrels kunnen er voorkomen in plantaardige cellen?

Via welk onderdeel vindt er gaswisseling plaats in de plant?

1. vacuole
2. bladgroenkorrels
3. mitochondrien
4. huidmondjes

Huidmondjes: 

• Gaswisseling O2 en CO2.
  
  
• Verdamping overtollig H2O.
  
  
• Afwisselend open/dicht.
  

Waarom hebben planteneters lange darmen?

1. planten eters kunnen niet goed kauwen
2. vleeseters hebben een kleiner lichaam
3. planten zijn moeilijker te verteren dan vlees
4. vleeseters hoeven hun vlees niet te verteren

Vleeseters

Planteneters

Alleseters

Gemakkelijk verteerbaar

Plooikiezen

Celwanden in het voedsel

Kort verteringsstelsel

Lang verteringstelsel

Meerdere magen

Plantaardig en dierlijk voedsel

Herkauwen

Dunne buik

Knobbelkiezen

knipkiezen

Middellang verteringsstelsel

Carnivoor

Omnivoor

Herbivoor

Bacteriën dikke darm

Soorten eters + kiezen

• Kenmerken:
  
•  - soort kiezen en/of tanden
  
•  - lengte darmen.
  
• Herbivoren - plooikiezen
• Carnivoren - knipkiezen
• Omnivoren - knobbelkiezen
• LR BRON 4 KK blz. 197!

Waarom Herkauwen? LR BRON 5/6 KK blz. 198!

 - Celwanden afbreken (hulp bacteriën). 

Energiebalans: 

• Binnenkomst en verbruik.
  
• E = B + T + P + U
  
• E = energie uit voedsel
   B = beweging
   T = lichaamstemperatuur behouden
   P = aanmaak nieuwe cellen
   U = afvalstoffen zoals poep, urine, zweet.
  
• E, B, T, P, U kunnen van verschillende grootte zijn!
  
• LR BRON 8 KK blz. 199!

In de energiebalans is de U bij vleeseters kleiner dan bij planteneters.

1. fout
2. goed

Wat verandert er in de energiebalans wanneer je in de puberteit een groeispurt hebt?

1. U
2. B
3. T
4. P

Overleven: predatoren vs prooidieren

• Manieren: vluchten (hoge snelheid) - beschutting zoeken (hol) -
   camouflage vs extreme kleuren - gifstoffen -
   bescherming dmv. stekels / pantser. 
  
• Mimicry = lijken op een ander.
    LR BRON 10, 11, 12 KK blz. 200!
• Bescherming van planten: stekels/doornen - brandharen - gif - bittere stoffen  
  
• Uitzonderingen:
   - Predator kan ook prooidier zijn
   - Kannibalisme
  - Mens ultieme predator

mimicry

gif

camouflage

vluchten

bescherming

kannibalisme

Hoe krijgen eencellige voedsel binnen?

1. via de huidmondjes
2. via een klein bekje
3. via een voedingsblaasje
4. via trilhaartjes

Eencellige 

• Eten: algen en andere eencelligen.
• D.m.v.:
  - endocytose: insluiting voedseldeeltje + vertering
  - exocytose: voedselresten ingepakt in blaasje en afgestoten
  
  
  
• Actief transport: proces kost energie!
  
• Passief transport: proces kost geen energie
    (diffusie of osmose – stoffen verplaatsen zichzelf)
  
•  LR BRON 14 KK blz. 201!

Sleep de begrippen naar het juiste vak.

actief transport

passief transport

Kost geen energie

Kost energie

Endocytose

Exocytose

Diffusie

Osmose

Einde uitleg

Nog vragen?

Zelfstandig werken, online, aan opdrachten 13.1

Optie: microscopie huidmondjes tulp/schedel oefening