4H 5.1 Absolutisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.1 Absolutisme

Kenmerkende aspecten bij de tijd van regenten en vorsten

• Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie
• De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
• Het streven van vorsten naar absolute macht
• De wetenschappelijke revolutie 

Lesdoel

Hoe verkregen absolute vorsten hun macht?

Frankrijk

De Republiek

Heilige Roomse Rijk

Situatie aan het eind van de middeleeuwen

• Overlegorganen ontstaan die het beleid van de koning konden dwarsbomen (belasting, oorlog voeren, etc.)
• Voorbeeld: Staten-Generaal met daarin vertegenwoordigd de drie standen: adel, geestelijkheid en stedelijke burgerij.
• Daarnaast wilde de geestelijkheid de macht van de adel beperken.

Ontstaan van het absolutisme

• Vanaf de 17de eeuw krijgen sommige koningen er genoeg van dat ze steeds moeten overleggen. 
• Ze willen uitbreiding van hun macht en versterking van hun eigen gezag.
• Ze roepen geen vergaderingen meer op en leggen hun eigen wil op. 
• Koning heeft dan alle macht en staat boven de wet.

Frankrijk

Frankrijk (1643-1715)

Frankrijk (kaart van Blaeu, gemaakt in 1663)

Huis Bourbon (Frankrijk)

Frankrijk in de 16e en 17e eeuw steeds meer een belangrijk koninkrijk

belangrijk was om steeds een nieuwe troonopvolger te hebben

ingewikkelde familierelaties:

Lodewijk XIII (1601-1643)> moeder Maria de Medici (zeer invloedrijke familie uit Florence)

Anna van Oostenrijk (1601-1666)> dochter van de Spaanse koning

Lodewijk XIII x Anna van Oostenrijk 

> geen gelukkig huwelijk; op 14-jarige leeftijd getrouwd

> Lodewijk XIII geen belangstelling voor vrouwen (gedwongen om sex te hebben met zijn vrouw)

Koning en adel

Richelieu (1585-1642)

Gaston van Orleans (1608-1660); broer van koning Lodewijk XIII; wilde meer macht en streed tegen koning en adviseurs

Lodewijk XIII (1601-1643); 

kardinaal Richelieu: adviseur van Lodewijk XIII en Lodewijk XIV

Koninklijke adviseurs

Doel:
macht adel beperken

Middelen:

- geen vergaderingen van de Staten-Generaal

- uitbreiding ambtenarenapparaat

- rechtstreeks belasting heffen

Gaston van Orleans (1608-1660); broer van koning Lodewijk XIII; wilde meer macht en streed tegen koning en adviseurs

Lodewijk XIII (1601-1643); 

kardinaal Richelieu (1585-1642): adviseur van Lodewijk XIII en Lodewijk XIV

kardinaal Mazarin (1602-1661): adviseur van Lodewijk XIV

Fronde (1648-1653)

Adel komt in opstand tegen het beleid van Anna van Oostenrijk en Mazarin

- belasting

- aantasting van bevoegdheden

Koninkrijke soldaten slaan de opstand in 1653 hard neer.

1661: Lodewijk XIV (Le roi soleil)

Karel V 

Karel V

Lodewijk XIV - 5 jaar (1643)

Lodewijk XIV - 63 jaar (1701)

Lodewijk XIV - 32 jaar (1670)

Lodewijk XIV (1638-1715)

> kreeg al snel na zijn geboorte de bijnaam 'de door God gegevene'

> band tussen Lodewijk XIII en XIV was slecht; hij moest zelfs als 4-jarige op zijn knieeen vergiffenis vragen aan zijn vader omdat hij niet genoeg respect had voor zijn vader.

> officieel al op 4-jarige leeftijd koning van Frankrijk; in de praktijk werd Anna van Oostenrijk regentes en regeerde samen met Mazarin als eerste minister.

> na de dood van Mazarin in 1661 neemt Lodewijk XIV definitief de macht over.

Absolutisme: vier terreinen

1. Politiek

2. Militair

3. Economisch

4. Religieus

Politiek

Karel V 

Karel V

- Koning heeft alle macht

- Koning neemt alle beslissingen zelf

- Koning wordt geholpen door ambtenaren

Leger

Karel V 

Karel V

Permanent (staand) leger van beroepssoldaten

Kenmerken:

- goede training

- goede wapenuitrusting

- goed salaris

Economie

Karel V

Mercantilisme (Colbertisme)

= export bevorderen en import beperken (komt er meer geld binnen) 

doel: rijkdom van Frankrijk vergroten

(Lees: Lodewijks leven bekostigen)

Jean-Baptiste Colbert (1619-1683)
Een economische politiek die erop gericht is om de rijkdom van een land, uitgedrukt in de hoeveelheid edelmetaal, te vergroten. De positie van de eigen staat ten opzichte van andere staten zou daardoor worden versterkt. Aanhangers van het mercantilisme streefden ernaar de export groter te maken dan de import. Hierdoor zou een positieve handelsbalans ontstaan. De export zou moeten bestaan uit hoogwaardige nijverheidsproducten, terwijl de import meer gericht moest zijn op het verwerven van (goedkope) importproducten

Religie

Karel V 

Karel V

Godsdienst

Herroeping van het Edict van Nantes (1685) / Edict van Fontainebleau

= De zekere mate van geloofsvrijheid wordt weer ingeperkt en Lodewijk ging over op het vervolgen van protestanten. 

Veel hugenoten vluchten naar de Republiek 

´Droit divin´

´Goddelijk recht´ 

= Koning is plaatsvervanger van God op aarde

Versailles

Karel V 

Karel V

Versailles

Karel V 

Karel V

Het kasteel in 1715 door de ogen van Pierre-Denis Martin

Huiswerk (volgende week bespreken)

Maken opdracht 3 t/m 9 (blz. 112-113)

Lees verder ´Machtsverdeling in andere Europese staten´

 --> behandelen we volgende week.

Peter de Grote (Romanov-dynastie in Rusland) 

Karel V 

Karel V

Ook in Rusland werd de macht van de geestelijkheid en adel ingeperkt. 

Tsaar trok de militaire en administratieve taken naar ´zichzelf´ toe.

Peter de Grote (1672-1725)

plattegrond Sint-Petersburg (1744); stad gesticht door Peter de Grote in 1703)

Peterhof in Sint-Petersburg

Czaar Peterhuisjes in Zaandam

Karel I

Karel V 

Karel V

- koning van Engeland (1625-1649)

- wilde absolute macht

- Engels parlement ging hier tegen in

Karel I (1600-1649)

wilde een absoluut vorst zijn.

dit werd tegengewerkt door het parlement;

kritiek op:

- het gebruik van de zogeheten Sterrekamer (Star Chamber) om dissidenten de wind uit de zeilen te nemen. 

- verhoging belastingen

- godsdienstpolitiek die erop gericht was de Anglicaanse Kerk dichter bij de Rooms-Katholieke Kerk te brengen.

Op 29 maart 1629 ontbond hij het parlement. Periode van onrust brak aan, waarin Karel nauwelijks in staat was om het land te besturen. Ook veel geld gebrek. Om geld te kunnen verkrijgen voor zijn strijd tegen de Schotten riep hij een parlement bijeen in april 1640. Dit zogeheten 'korte parlement' wilde echter niet aan zijn wensen voldoen en werd op 5 mei weer ontbonden. Na een nieuwe nederlaag riep Karel I het parlement opnieuw bijeen.

Dit 'lange parlement' nam al spoedig maatregelen die de positie van Karel in gevaar brachten. Karel I moest de ene na de andere concessie doen, zoals het afschaffen van de Sterrekamer, maar hij kon niet instemmen met de wet die hem het gezag over het leger zou ontnemen. Door gewapenderhand in te grijpen in het parlement veroorzaakte hij een blijvende breuk en was hij in Londen niet langer veilig. 

Beide partijen begonnen zich te bewapenen en een burgeroorlog dreigde. Na vruchteloze onderhandelingen hees Karel I op 22 augustus 1642 de koninklijke standaard. Hij vestigde zijn hof in Oxford, van waaruit hij het noorden en westen van het land bestuurde, terwijl het parlement de controle behield over het zuiden en oosten en Londen. 

Burgeroorlog (1642-1645 / 1648-1649)

Karel V 

Karel V

- Oliver Cromwell

- koningsgezinden tegen parlementsgezinden

- onthoofding Karel I

Karel I vestigt in 1642 zijn hof in Oxford en gaat van daaruit de strijd aan met de parlementsgezinden o.l.v. Cromwell

In 1645 leidt Karel I de beslissende nederlaag en krijgt hij huisarrest.  Hij ontsnapt uit Hampton Court en begint nieuwe oorlog.

Cromwell beschuldigt Karel I van hoogverraad en koning wordt onthoofd. 

Glorious Revolution (1688)

- Engels parlement vraagt stadhouder Willem III om Engelse koning Jacobus II af te zetten.

- Bill of Rights

Jacobus II > koning van 1685-1688

wilde ook absoluut vorst zijn (sinds 1659 katholiek)

parlement tegen: vraagt Willem III om hulp

1688: Glorious Revolution

Willem III getrouwd met de dochter van Jacobus II; Mary Stuart (kreeg een protestantse opvoeding)

geweldloze machtsovername

12 juli 1690: Slag aan de Boyne: Willem III verslaat definitief Jacobus II (elk jaar herdacht tijdens Oranjemarsen in Noord-Ierland)

William III wordt nu koning-stadhouder; moet Bill of Rights ondertekenen: basis voor parlementaire democratie

Hoe verkregen absolute vorsten hun macht?

- ambtenaren aanstellen (macht adel beperken)

- hofcultuur (propaganda)

- beroepsleger (macht adel beperken / betrouwbaar leger)

- rechtstreeks belasting heffen (stabiele inkomstenbron)

- droit divin (rechtvaardiging)