5.3.3 Einde Romeinse Rijk

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1

5.3.3 

Het einde van 

het West-Romeinse rijk 

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen

- hoe de Romeinen de grenzen van hun rijk verdedigden 

- en herkennen en uitleggen waarom het Romeinse Rijk verdween.  

Koninkrijk?

De stadstaat Rome is ooit een koninkrijk geweest,

hoewel daar erg weinig over bekend is.

En of het verhaal van Romulus en Remus waar is....?

In 117 na Christus was het Romeinse Rijk op zijn grootst. Toen besloten de keizers om geen gebieden meer te veroveren.

Mare Nostrum, onze zee. Zo noemden de Romeinen de Middellandse Zee.

Germania, zoals onze streek door de Romeinen werd genoemd, bestond uit: Germania Inferior (Laag Germanië) en Germania Superior (Hoog Germanië).

Gallia (Gallië), het huidige Frankrijk, werd door Julius Caesar veroverd. Zijn aanzien steeg hierdoor enorm. De hele oorlog kostte het leven aan meer dan een miljoen Galliërs, en nog een miljoen werden tot slaaf gemaakt. Caesar heeft de oorlog beschreven in het boek Verslagen over de Gallische Oorlog, waarin hij hier en daar wel een beetje overdrijft...vooral over zichzelf.

Met de verovering van Egypte hadden de Romeinen hun voedseltekort in delen van het Romeinse Rijk opgelost: het land werd de graanschuur van Rome.

Limes

Na de dood van Ceasar veroveren de Romeinen de laatste gebieden van hun enorme rijk. Ze maken vaak gebruik van natuurlijke grenzen zoals: zeeën, rivieren, bergen en woestijnen.

Maar als het nodig is bouwen ze een versterkte grens met wachttorens en forten. Zo'n grens heet limes. 

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. 

Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk 

in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Bij Nijmegen (Noviamagus) en Xanten (Castra Vetera) lagen castra. Een castra is een groot fort, meestal voor een legioen. Dit was een leger van ongeveer 6000 soldaten.

Bij Utrecht (Trajectum) lag een castellum. Een castellum is een klein fort, meestal voor een cohort. Dit was een leger van ongeveer 600 soldaten.

De wachttoren die je bij de vorige slide zag, stond bij Vechten (Fectio)

De Tubanten (Tubanti) waren Germanen die in het oosten van het huidige Nederland woonden. De naam kom je tegenwoordig in dit gebied nog regelmatig tegen: de naam Twente is er van afgeleid, net als de naam van de regionale krant Tubantia.

De Bataven woonden in het gebied rond de grote rivieren. Dit gebied heet tegenwoordig de Betuwe, en vermoedelijk komt de naam van de Bataven

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het castellum Leiden-Roomburg

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het mini-castellum bij Den Haag 

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van Castra Noviomagus (Nijmegen)

Koninkrijk?

De stadstaat Rome is ooit een koninkrijk geweest,

hoewel daar erg weinig over bekend is.

En of het verhaal van Romulus en Remus waar is....?

De belangrijkste volken rondom het Romeinse Rijk tussen de 2e-5e eeuw

Hunnen

Angelen

Saksen

Vandalen

Visigoten

Ostrogoten

Rijk in de problemen

• Het gaat niet goed: De keizers zijn vooral bezig met ruzies en feesten. 

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit schilderij is het derde deel van de serie heet Consummation (verorbering), en laat zien dat er vooral heel veel gefeest wordt.

Rijk wordt gesplitst: 395

• Oost-Romeinse Rijk:

Constantinopel. 

• West-Romeinse Rijk : 

Rome. 

In het West-Romeinse Rijk, met de hoofdstad Rome (later: Milaan en Ravenna), spraken de meeste mensen Latijn.

In het Oost-Romeinse Rijk, met de hoofdstad Constantinopel, spraken de meeste mensen Grieks.

Machtsstrijd

• Elke troonopvolging: Ruzies, moord en verraad.

• Legeraanvoerders willen keizer worden

- Laten soldaten terugkomen naar         

   Rome: Grenzen raken onbewaakt 

Niet alleen een machtsstrijd maakte een einde aan het West-Romeinse Rijk, er was ook aantal slechte keizers die er een potje van maakte. Zoals Honorius (384 - 423). Hij werd algemeen beschouwd als een van de slechtste keizers die het Romeinse Rijk heeft gekend. Toen hij keizer werd was er nog niet veel gevaar. Toen hij stierf was het West-Romeinse rijk al niet meer te redden.

De Hunnen

• 
  
• Ze zijn gevreesd omdat ze erg wreed zouden zijn. 

De Hunnen (stam uit Azië) zijn gevreesd, omdat ze erg wreed zijn.

Grote Volksverhuizing

3e eeuw - 5e eeuw

• Europese stammen slaan op de vlucht 
• Trekken het onbewaakte Romeinse Rijk binnen
  

Christenen in het Romeinse Rijk

Het Christendom verspreidt zich snel in het Romeinse Rijk. 

De goede wegen en de aantrekkingskracht van het geloof 

zorgen ervoor dat veel mensen christen worden.

De Grote Volksverhuizing tussen de 3e en 5e eeuw.

De Hunnen waren een stam uit Azië. Ze waren gevreesd omdat ze erg wreed zouden zijn. Europese stammen slaan op de vlucht en kunnen, nu de grenzen niet meer zijn bewaakt, het Romeinse Rijk binnentrekken.

De Vandalen kwamen helemaal tot aan Rome. Ze plunderden de stad een paar keer en roofden zelfs het goud van de tempeldaken. Het begrip vandalisme komt inderdaad van de plunderende Vandalen.

De Angelen en Saksen steken de Noordzee over en komen terecht in Engeland.

Veel namen van stammen kom je tegenwoordig nog steeds tegen in namen van landen en streken: Franci (Frankrijk), Alemanni (Duitsland, in het Frans: Allemange), Bavarii (Beieren), enz.

De ondergang

• 455: Rome geplunderd door Vandalen
  

Het West-Romeinse Rijk valt

476

• Plunderende volken

• Romeinse aanvoerders verliezen macht:  In 476 wordt zelfs een niet-Romein, keizer.

Het West-Romeinse Rijk valt

476

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit schilderij is het vierde deel van de serie heet Destruction, en lijkt op de inval van Rome door de Vandalen (in 455)

Een dreigende lucht met donkere wolken.

Een gebroken schild

Van een standbeeld ontbreekt het hoofd

Een vrouw wordt in het water gegooid

Een noodbrug die op instorten staat

Een vernielde brug.

Een paleis staat in brand: je ziet de vlammen

Romulus Augustulus

• 10 jaar als hij keizer wordt
  
• Na een jaar afgezet door de Germaan Odoaker.
  

Wegen worden niet langer onderhouden en beschermd

En het Oost-Romeinse Rijk?

• Oost-Romeinse Rijk vergaat pas in 1453.  
  

• Beschermd tussen woestijnen en bergen. 

• Oost-Romeinse keizer geeft vijanden geld om met rust gelaten te worden. 
  

Tegenwoordig is de Hagia Sophia (Aya Sophia) één van de grootste moskeeën ter wereld. In de tijd van het Oost-Romeinse Rijk was dit de grootste christelijke kerk ter wereld.

Niet alles verdween

• Romeinse wetten
  
• Aquaducten
• Alfabet
• Wegen

• Christendom
  

Rome bleef het hart van de  Christelijke kerk 

Naar wie is Rome vernoemd?

1. Romulus
2. Remus

Welke bestuursvorm in Rome is oudst?

1. Democratie
2. aristocratie
3. monarchie
4. tirannie

Wat hebben de jaartallen 395 en 476 te maken met het Romeinse Rijk?
Kies het juiste antwoord.

1. 395: Christendom staatsgodsdienst. 476: Romeinse Rijk gesplitst.
2. 395: Romeinse Rijk gesplitst. 476: Einde van het West-Romeinse Rijk
3. 395: Dood West-Romeinse keizer. 476: Einde Oost-Romeinse Rijk.
4. 395: Romeinse Rijk gesplitst. 476: Hunnen veroverden West-Romeinse Rijk.

Welk volk plunderde als eerste Rome in 455 na Christus

1. De Gothen
2. De Gotics
3. De Kelten
4. De Vandalen

Wat heeft het jaartal 476 te maken met het Romeinse Rijk?

Kies het juiste antwoord.

1. In 476 werd het Romeinse Rijk in twee delen gesplitst.
2. In 476 was het einde van het West-Romeinse Rijk.
3. In 476 was het einde van het Oost-Romeinse Rijk.
4. In 476 veroverden de Hunnen het West-Romeinse Rijk.

leider van christenen in een bepaald gebied

1. geestelijken
2. de paus in rome
3. bisschop
4. priester

In welke plaats woonde/woont de Paus?

1. Rome
2. Utrecht
3. Aken
4. Parijs

Hoe heet de periode die na de ondergang van Rome begon?

1. De prehistorie
2. De middeleeuwen
3. De Oudheid
4. Geen van de genoemde antwoorden is juist.