1.4 Nederland als parlementaire democratie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo
• Leerjaar 4

Nederland als parlementaire democratie

Staatsinrichting van Nederland

Nederland werd in 1813 een constitutionele monarchie: een koninkrijk met een grondwet.

De ministers luisterden naar de koning, het parlement had weinig te zeggen.
Kortom: De koning had veel macht.

In 1848 kwam er een nieuwe grondwet, geschreven door Thorbecke. De koning had bijna geen macht meer:

 

De koning werd onschendbaar en er kwam ministeriële verantwoordelijkheid

Nederland werd een parlementaire democratie. 

Het werd pas duidelijk dat de koning geen macht meer had door de Luxemburgse kwestie

Herhaling

Herhaling

Stroming	Kernwoord	Kern
Liberalisme	Vrijheid	Hogere burgerij. Liberalen willen dat mensen zoveel mogelijk vrij zijn. De overheid moet zich niet veel bemoeien met mensen en de economie.
Socialisme	Gelijkheid	Arbeiders. Socialisten vinden dat iedereen gelijkwaardig is. De regering moet armen (arbeiders) helpen met wetten en regels.
Confessionalisme	Geloof	Het geloof moet centraal staan bij het besturen van het land. Er waren twee groepen confessionelen: protestanten en katholieken De protestanten werden ook wel de kleine luyden genoemd

Je mocht in Nederland alleen stemmen als je rijk genoeg was. Dit noemen we het censuskiesrecht.
Vrouwen mochten sowieso niet stemmen.
De liberalen hadden de macht in het parlement. De socialisten wilden dit anders.
Zij wilden algemeen kiesrecht. 

De opkomst van de industriële revolutie zorgde voor veranderingen in de maatschappij: verstedelijking en de sociale kwestie. Voorbeelden zijn lage lonen, massale werkloosheid, kinderarbeid en slechte woon- en werkomstandigheden. Er waren nog maar weinig sociale wetten die de armen konden helpen.

Een belangrijk conflict tussen liberalen, socialisten en confessionelen was de schoolstrijd. 

De burgers willen in de tweede helft van de 19e eeuw meer gelijke rechten. Dit noem je emancipatie. Om dit voor elkaar te krijgen gaan burgers samenwerken. Hierdoor raakt de samenleving verdeeld in groepen: de verzuiling.

Herhaling

Herhaling

Stroming	Partijnaam	Personen	Algemeen kiesrecht	Vrouwenkiesrecht	Geld voor bijz.onderwijs?
Protestanten Geloof	Antirevolutionaire partij (ARP)	Abraham Kuypers	Ja/nee	Nee	JA!
Liberalen Vrijheid	Liberale Unie	nvt	Nee	Ja	Nee
Socialisten (sociaal-democraten ) Gelijkheid	Sociaal-democratische arbeiderspartij (SDAP)	Pieter Jelles Troelstra	JA!	JA!	Nee
Katholieken Geloof	Rooms-Katholieke Staatspartij (RKSP)	Herman Schaepman	Nee	Nee	JA!

Aan het einde van de 19e eeuw werden er sociale wetten ingevoerd:
Kinderwetje van Van Houten, Ongevallenwet, Woningwet.

Het caoutchouc-artikel zorgde ervoor dat steeds meer mannen kiesrecht kregen.

Feministen strijden voor gelijke rechten en kansen.
Tijdens de Eerste Feministische Golf streden Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs voor o.a. vrouwenkiesrecht.

De pacificatie van 1917 zorgde voor een aantal veranderingen van de grondwet: 

• De financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs
• Algemeen mannenkiesrecht
• Evenredige vertegenwoordiging

Herhaling

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

A

Het vormen van een bestuur

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe na verkiezingen in Nederland een regering wordt gevormd.

Begrippen:

caoutchouc-artikel

B

Rechten en taken van het parlement

Leerdoel:

Je kan uitleggen welke rechten en taken de Tweede Kamer en de Eerste Kamer hebben.

Begrippen:

recht van budget

recht van interpellatie

recht van enquete

C

Rechten in de democratie

Leerdoel:

Je kan drie manieren noemen waarop de Nederlandse burger wordt beschermd tegen machtsmisbruik door de overheid.

recht van initiatief

recht van amendement

Begrippen:

klassieke grondrechten

sociale grondrechten

rechtsstaat

 

wetgevende macht

uitvoerende macht

rechterlijke macht

Begrippen:

referendum

coalitie

oppositie

Invloed uitoefenen op bestuur:

• Directe verkiezingen
  - Gemeenteraad ( het bestuur: burgemeester en wethouders)
• - Provinciale Staten
  - Tweede Kamer
• Indirecte verkiezingen:- Eerste Kamer
• Referendum (of volksraadpleging)
  - stemmen over een wet of maatregel
  - uitslag is een advies voor de minister

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

DeBoze burgers

Invloed van burgers 

De Tweede Kamer:

• 150 zetels. De verkiezingen bepalen hoeveel zetels (stoelen) een partij krijgt
• Om beslissingen te nemen moet er een meerderheid voor een wetsvoorstel stemmen (de helft + 1)
• Daarom moeten partijen samenwerken: de coalitiepartijen
• Zij leveren ministers voor de regering.
• De partijen die niet in de regering zitten zijn oppositiepartijen

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

Willem I

Willem II

Willem III

Wilhelmina

Juliana

Beatrix

Willem-Alexander

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen
   
• Het recht van budget: Het recht om de begroting na Prinsjesdag tijdens de algemene beschouwingen te controleren en deze als wet goed- of af te keuren
   
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Rechten van ministers en de Eerste en Tweede Kamer

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen  

• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren 
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Rechten van ministers en de Eerste en Tweede Kamer

Alleen de
Tweede Kamer

Eerste - en
Tweede Kamer 

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen
   
• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren
   
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

DeBoze burgers

Rechten van ministers en de Eerste en Tweede Kamer

Wetgevende bevoegdheid

Wetgevende en controlerende

bevoegdheid

Controlerende bevoegdheid

Ook Nederlandse burgers hebben rechten.

De belangrijkste rechten staan in de grondwet: grondrechten.

Er zijn twee soorten grondrechten:

• Klassieke grondrechten
• Sociale grondrechten

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Klassieke grondrechten (ook wel Liberale grondrechten genoemd) stonden in de grondwet van 1848.

Ze zorgen ervoor dat Nederland democratisch en vrij is:

• Vrijheid van godsdienst
• Vrijheid van onderwijs
• Vrijheid van meningsuiting
• Vrijheid van drukpers: je mag je mening laten horen via internet, kranten of andere media
• Vrijheid van vereniging en vergadering (bijv. eigen partij oprichten

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

De sociale grondrechten zijn in 1983 aan de grondwet toegevoegd. Ze beschermen burgers tegen slechte leefomstandigheden:

• Recht op bestaanszekerheid
• Recht op onderwijs
• Recht op woongelegenheid
• Recht op werk
• Recht op medische zorg
• Recht op bewoonbaarheid van het land
• Recht op rechtsbijstand

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Nederland is een rechtsstaat. In een rechtsstaat gelden de volgende regels:

• alle burgers zijn voor de wet gelijk
• bestuurders en rechters moeten zich ook aan de wet houden
• burgers en bestuurders krijgen dezelfde straffen
• rechters zijn onafhankelijk. De overheid kan ze niet zomaar ontslaan.
• Niemand mag zomaar opgepakt of veroordeeld worden.  

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

De verschillende machten in ons land zijn gescheiden in drie machten, de zgn Trias Politica:

• Wetgevende macht
• Uitvoerende macht
• Rechterlijke macht

Hierdoor kan de macht niet bij één instantie liggen

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Wetgevende macht:

• Dit is het recht om wetten te maken, te wijzigen en goed- of af te keuren.
• In Nederland ligt deze macht voor het grootste deel bij het parlement.
• Ministers mogen ook wetsvoorstellen indienen (recht van initiatief), maar dit moet wel goedgekeurd worden door het parlement.

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Uitvoerende macht:

• Dit is het recht om aangenomen wetten uit te voeren. Dit recht ligt bij de ministers. Zij vormen samen met de koning de regering

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Rechterlijke macht:

• Dit is het recht om te beslissen of iemand schuldig is en welke straf er wordt gegeven.
• Alleen rechters hebben in Nederland dit recht

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Hieronder staan drie gebeurtenissen die te maken hebben met rechten van de Tweede Kamer:

Geef per gebeurtenis aan om welk recht van de Tweede Kamer het gaat. 

Let op! Er blijft één recht van de Tweede Kamer over.

Vier rechten van de Tweede Kamer:

In 1887 deed de Tweede Kamer een onderzoek naar de werking van

de wet op de kinderarbeid van 1874.

In 1903 werd door enkele leden van de Tweede Kamer een

wetsvoorstel ingediend voor de invoering van het algemeen kiesrecht

In 1919 werd de begroting van het ministerie van Marine door de

Tweede Kamer afgekeurd.

het recht van interpellatie

het recht van initiatief

het recht van enquête

het budgetrecht

Maken vragen 1.4:

4, 5, 6, 7, 8a, 9, 10, 12a en16

Aan de slag