Leenheren, leenmannen en horigen

• Geschiedenis
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 4

Leenheren, leenmannen en horigen 

Tijdvak 3 Monniken en Ridders

500 - 1000

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven hoe West- Europa zich na de val van het Romeinse Rijk bestuurlijk ontwikkelde.
• Je kunt uitleggen waarom het feodale stelsel ontstond
• Je kunt uitleggen wat het feodale stelsel inhoudt
• Je kunt uitleggen waarom het feodale stelsel ook leidde tot minder macht voor de koning
• je kunt uitleggen welke rol de geestelijkheid kreeg in het feodale stelsel

Bestuur in de vroege middeleeuwen

Na val Romeinse Rijk ontstonden er verschillende Germaanse koninkrijken
Maar de Germaanse koningen hadden een aantal problemen:

• wegen werden niet onderhouden
• alleen geestelijken konden lezen en schrijven
• handel en daardoor ook het geld verdween

Bestuur in de vroege middeleeuwen

• Door slechte wegen kon koning nauwelijks reizen in zijn rijk
• Doordat weinig mensen konden lezen, begrepen weinig mensen wetten
• Doordat er bijna geen geld was, kon koning geen ambtenaren of leger betalen.
• Probleem: koning kan hierdoor zijn rijk niet goed besturen
• Oplossing: koning stelde leenmannen aan

Feodale stelsel/leenstelsel

1. Koning verdeelde zijn rijk in kleinere stukken en leende stukje grond uit aan leenman
2. Leenman bestuurde grond
3. Leenman  zweerde, in ruil voor grond, trouw aan koning

trouw = koning helpen bij bestuur + voor koning vechten/soldaten leveren ten tijde van oorlog

Leenstelsel of feodalisme

De middelste leenmannen zijn naast leenman ook leenheer, omdat ze de grond weer in stukken verdelen en deze ook in leen geven.

Germaanse rijken in Europa rond 800

Paarse Rijk is van Karel de Grote, de keizer die het leenstelsel heel goed gebruikte

Voordeel feodalisme

Nadelen feodalisme

oplossing voor wegvallen van  Romeinse bestuur; vorst houdt zijn rijk als geheel bijeen 

Vorst verliest macht aan adel: 

• leenmannen beschouwen leen als eigen grond en geven het ook door aan oudste zoon
  

    

• Achterleenmannen zweren trouw aan leenman/leenheer,  niet aan eerste leenheer
  

Feodale stelsel en geestelijken

Geestelijken mogen geen kinderen krijgen. Als koning  grond geestelijken benoemt tot leenman, zijn er geen kinderen die de leen als erfelijk beschouwen! 

Daarom had koning graag geestelijken als leenman. Na dood geestelijke kon koning zelf nieuwe leenman benoemen

Zet de namen op de juiste plek

Leenheer

Leenstelsel

Leenman

Achterleenman

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven hoe West- Europa zich na de val van het Romeinse Rijk bestuurlijk ontwikkelde.
• Je kunt uitleggen waarom het feodale stelsel ontstond
• Je kunt uitleggen wat het feodale stelsel inhoudt
• Je kunt uitleggen waarom het feodale stelsel ook leidde tot minder macht voor de koning
• je kunt uitleggen welke rol de geestelijkheid kreeg in het feodale stelsel

zelf verder werken

beantwoord de leerdoelen

maak opdr. 4 en 6 van §3.1

Hiernaast staat het ............... ?

1. Bestuursstelsel
2. Feodale stelsel
3. Hofstelsel
4. neolithisch stelsel

Wat zijn oorzaken van het ontstaan van het feodaale stelsel?

1. invallen van moslimlegers
2. de omvang van het rijk (o.a. onder Karel de Grote)
3. Het verdwijnen van handel (geld) uit de economie.
4. het gebruik van paarden in het leger

Aan het eind van tijdvak 3 ontstond het feodale stelsel. Waarom zorgde het feodale stelsel voor een machtsafname van de koning(en)?

1. Er werd te veel belasting geheven.
2. De koning moest veel oorlogen voeren.
3. De koning verloor controle over de leenmannen.
4. De Vikingen verwoestten vele leengebieden.

Wat waren gevolgen van het feodale stelsel?

1. Koning werd te machtig
2. Versnippering in het rijk
3. Iedereen steunde de koning trouw
4. Niemand wist meer wie de leenheer was

Welk nadelig gevolg heeft het leenstelsel voor Karel de Grote en zijn opvolgers gehad?

1. leenmannen waren lastig te controleren
2. leenmannen zagen zichzelf als zelfstandige heersers en hun leen beschouwden ze als eigendom
3. het Rijk van Karel was verdeeld in graafschappen en hertogdommen
4. ridders waren technisch superieur geworden aan het voetvolk

Plaats  gebeurtenissen in  chronologische volgorde

1

2

3

4

5

6

Augustus wordt eerste Romeinse keizer

Ontstaan van irrigatielandbouw

Ontstaan van de democratie in Athene

Steeds meer Germanen vestigen zich in het Romeinse Rijk

Ontstaan feodale stelsel

Einde van het West-Romeinse Rijk

Rond 800 bepaalde Karel de Grote dat een leenman onder sommige omstandigheden van zijn eed ontslagen kon worden geacht: als de heer hem had willen doden of met een stok had willen slaan; als de heer de vrouw of dochter had willen verkrachten of verleiden; als de heer het bezit van de leenman had geroofd; als de heer de leenman tot slaaf had willen maken; of als de heer had verzuimd zijn leenman te verdedigen.
Welke conclusie kun je op grond van deze bepalingen trekken over het functioneren van het feodale stelsel (leenstelsel)? Leg dit uit door in te gaan op de aard en inhoud van de bron.

Gebruik de bron.
In deze tekst wordt de bestuursvorm beschreven van het rijk van Karel de Grote.
Noem die bestuursvorm en leg uit dat deze vorm van bestuur noodzakelijk was in de vroege middeleeuwen.

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven door welke oorzaken West- Europa in de vroege Middeleeuwen weer een landbouwsamenleving werd.
  
• Je kunt uitleggen waarom horigheid ontstond
  
• Je kunt uitleggen dat domeinen via het hofstelsel zelfvoorzienend waren
  

Landbouwsamenleving

• Romeinse Rijk was  landbouw-stedelijke samenleving. 
• Na de val van het Romeinse Rijk (476) werd het onveiliger en werden wegen en bruggen niet meer onderhouden.
• Hierdoor nam de handel af, maar ook de nijverheid af.
• Door oorlogen en epidemieën nam de bevolking af, steden verdwenen. Mensen gingen wonen op het platteland  en werden weer boer. Hierdoor werd West- Europa weer een landbouwsamenleving.

Romeinse Rijk

sterk bestuur & leger

veiligheid voor de burgers

veel handel

steden

agrarisch-urbane samenleving

Middeleeuwen

minder sterk bestuur & geen leger

onveilig

handel & nijverheid verdwijnen

geen steden 

agrarische samenleving

boeren hadden het zwaar in de middeleeuwen!

Hofstelsel

Boeren zochten bescherming bij heren in de omgeving.

Heer geeft boer landbouwgrond en beschermt hem.

Boer geeft heer deel van oogst én verricht herendiensten, hij was verplicht om op grond te blijven wonen.

De boeren leven samen met heer op een domein/hof. 

Een hof is autarkisch (=zelfvoorzienend), want er was bijna geen handel

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

De heer

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

Meestal moesten de vrije boeren ook pacht betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

hofstelsel gaat over economie, de middelen van bestaan van de middeleeuwers en sociale verhoudingen

leenstelsel gaat over politiek, de manier waarop het land bestuurd wordt

 

Verschil hofstelsel -leenstelsel

Sleep de kenmerken naar het juiste begrip

Feodale stelsel

Hofstelsel

Leenheer

Horige

Economisch

Politiek

Herendiensten

Leenman

Het leenstelsel is een ... systeem

1. politiek
2. juridisch
3. economisch
4. sociaal

Hiernaast staat het ............... ?

1. Hofstelsel
2. Leenstelsel

Waar past deze bron het beste bij?

1. Hofstelsel
2. Leenstelsel

Gebruik bron 1.
Toon, met twee verwijzingen naar de bron, aan dat de boerengemeenschappen in de middeleeuwen autarkisch waren.

Gebruik bron 1.
Geef uit de bron minstens twee voorbeelden
van herendiensten.

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven door welke oorzaken West- Europa in de vroege Middeleeuwen weer een landbouwsamenleving werd.
  
• Je kunt uitleggen waarom horigheid ontstond.
  
• Je kunt uitleggen dat domeinen via het hofstelsel zelfvoorzienend waren
  

zelf verder werken

beantwoord de leerdoelen

maak §3.1 opdr. 10