Thema 5

• Biologie
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 2

Thema 5

5.1 fenotype en genotype

Erfelijke eigenschappen

Dat zijn eigenschappen die je van je ouders hebt meegekregen.

Krullend haar / stijl haar

Donkere huid / lichte huid

Fenotype / Genotype

Fenotype: uiterlijk van een organisme

-> Zie je aan de buitenkant (litteken, tatoo)

Genotype: informatie op het DNA voor alle erfelijke eigenschappen van een organisme

Chromosomen

In een celkern liggen in chromosomen. 

chromosomen zijn "lange dunne" dragen die voor een groot deel bestaan uit DNA.

Chromosomenparen

Iedere cel heeft 46 chromosomen (23 paren)

Lichaamscellen

De cellen van je lichaam noemen we lichaamscellen.

Hoe ontstaat het fenotypen?

5.2 Chromosomen en genen

Chormosoom - gen - fenotype

Genen kunnen aan of uit staan. De meeste genen staan uit.

Bij een cel in de iris van je ogen staan de genen voor de oogkleur aan. In de cellen van je oogwit staan deze genen uit.

Chromosomen en genen in lichaamscellen

Een lichaamscel bevat 46 chromosomen (23 paren)

Voor iedere eigenschap steeds 2 dezelfde 

genen (genenpaar)

Chromosomen en genen in geslachtcellen (1)

Eicellen en zaadcellen zijn geslachtscellen.

In geslachtscellen komen chromosomen en genen niet in paren voor, maar enkelvoudig.

Chromosomen en genen in geslachtcellen (2)

Bij bevruchting smelten de kern van een zaadcel en van een eicel met elkaar samen. 

Celdeling van lichaamscellen

Een eicel en een zaadcel komen bij elkaar en vormen 1 celkern.

die celkern bevat 23 chromosomen van de vader en 23 chromosomen van de moeder. Er ontstaat een nieuw organisme. Dit is geslachtelijke voortplanting.

5.3 Variatie in genotypen

Gelijke en ongelijke genenparen

Mutatie

DNA kan beschadigd raken, door bijvoorbeeld celdeling of straling. De erfelijke eigenschap kan dan veranderd zijn. Dat heet mutatie.

Een voorbeeld van een mutant

is een albino. Het lichaam kan

dan geen pigment maken. 

Nieuwe genotypen

Door mutaties en geslachtelijke voortplanting ontstaat variatie in genotypen.

- niet altijd schadelijke gevolgen

- soms ook een voordeel

Mutagene invloeden

Radioactieve straling, röntgenstraling en uv-straling kunnen schadelijk zijn. 

Hierdoor ontstaan vaker mutaties in je lichaam. 

Deze invloeden worden mutageen genoemd.

Kanker

Soms raken cellen uit een kankergezwel los en verspreiden zich door het lichaam (uitzaaiing)

5.4 De evolutietheorie

Verschillende organisme

Evolutie

Miljarden jaren geleden leefde er op de aarde alleen eenvoudige organismen, zoals bacteriën. 

Hieruit ontwikkelden zich andere, ingewikkelde organismen.

Eerst in zee en pas veel later soorten die op het land leefden.

(sommige zijn uitgestorven)

De evolutietheorie

Charles Darwin schreef een boek over de evolutie. 

Hij is de bedenker van de evolutietheorie.

Steeds meer onderzoekers vonden aanwijzingen voor de evolutie.

Een grote overlevingskans

Een dier dat goed is aangepast aan de omgeving, heeft een grote overlevingskans. Van dit dier zullen veel nakomelingen in leven blijven.

5.5 De geschiedenis van het leven op aarde

Fossielen

Overal op aarde vinden mensen versteende overblijfselen van organismen. 

Door onderzoek weten we nu meer van de geschiedenis van het leven op aarde

Ontwikkeling van het leven op aarde

Afbeelding 1 (blz: 109 ) zie je de geologische tijdschaal.

Deze is verdeeld in tijdperken. 

Tijdperken zijn verdeeld in perioden.

De oudste staan onderaan!

Geen leven op aarde

De aarde bestaat ongeveer 4600 miljoen jaar. 

Op het begin was er geen leven op aarde omdat de temperatuur te hoog was.

Leven in het water

De eerste levensvormen ontstonden in het water. 

Uit die levensvormen zijn de eerste bacteriën ontstaan, waaruit eencellige organisme zich ontwikkelde.

Vervolgens zijn dat meercellige organisme geworden.

Dieren op het land

De eerste landdieren waren geleedpotige (zoals duizendpoten)

Hierna kwamen er gewervelden, amfibieën en reptielen.

Ongeveer 251 miljoen jaar geleden begon een tijd met heel veel reptielen. Er leefden enorme dinosauriërs.

Sauriërs sterven uit

Oorzaak van het uitsterven van de sauriërs is waarschijnlijk een klimaatverandering.

Een groot rotsblok sloeg vanuit de ruimte in op de aarde. Hierna hebben jarenlang zwarte wolken van stof en roet boven de aarde gehangen. 

Verwantschap van soorten

Soorten die van dezelfde voorouder 

afstammen, hebben een 

gemeenschappelijke 

voorouder. 

Ze vertonen dan verwantschap.

5.6 Fossielen

Hoe ontstaan fossielen

Fossielen ontstaan alleen als de resten niet vergaan. Bijvoorbeeld als ze door 

klei en zand bedekt zijn.

Fossielen van harde delen

Meestal worden fossielen in delen gevonden. Dus niet van een heel organismen.

Uit de gevonden fossielen proberen onderzoekers een compleet dier te maken: Reconstructie

5.7 Biotechnologie

Nieuwe biotechnologie

Met een van de technieken kunnen wetenschappers het DNA van een organismen veranderen. 

Dit wordt recombinant-DNA-techniek genoemd.

Recombinant-DNA-techniek 

Met deze techniek kunnen allerlei gewenste erfelijke eigenschappen bij organismen worden aangebracht.

Dit heet Genetische modificatie

Een genetisch gemodificeerd organismen wordt transgeen genoemd. (bijvoorbeeld insuline bij suikerziekte)

Voor- en tegenstanders

Voorstanders

- vinden dat producten goedkoper en beter geproduceerd kunnen worden

- belangrijke problemen kan oplossen

Tegenstanders

- niet het recht hebben om erfelijke eigenschappen te veranderen