3: Energietransitie (havo)

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

H3: Energietransitie

Introductie en vaardigheden

• mobiel in telefoontas
• pak leerboek, schrift en etui
• open LessonUp en online boek 

H3: Energietransitie

Introductie en vaardigheden

Wat gaan we doen?

• Introductie
• Lezen Introductie
  
• Maken Introductie

Leerdoelen

• Je maakt kennis met H3

Vormen van duurzame energiebronnen

Wat kunnen de gevolgen zijn van 1,5 graad opwarming?

H3: Energietransitie

Introductie en vaardigheden

Introductie

Hoeveel maakt 1,5 graad warmer nou uit?

Video: Nieuwsuur 5:11-9:20

Artikel: Nieuwsuur

H3: Energietransitie

Introductie en vaardigheden

Introductie

H3: Energietransitie

Introductie en vaardigheden

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	Benodigdheden?
Lezen introductie	LB 50-53
Maken introductie	Online

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

• mobiel in telefoontas
• pak leerboek, schrift en etui
• open LessonUp en online boek 

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Wat gaan we doen?

• Uitleg 3.1
• Herhaling 3.1
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je kunt de feiten uit het leerboek benoemen die aantonen dat de aarde opwarmt;
  
• Je kunt verklaren waarom de aarde opwarmt en welke gevolgen deze opwarming heeft voor het leven op aarde;
  
• Je kunt een aantal gebieden aanwijzen waar de klimaatverandering zichtbaar is;
  
• Je kunt met verschillende klimaatscenario's werken.

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Uitleg

Oorzaken van klimaatverandering

• Natuurlijk broeikaseffect is géén oorzaak
• Versterkt broeikaseffect: extra opwarming van de aarde door de uitstoot van broeikasgassen door de mens
• De oorzaken worden lokaal veroorzaakt, de gevolgen zijn mondiaal; het uitstoten van CO2 in Nederland heeft invloed op de opwarming van de gehele aarde.

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Uitleg

Gevolgen van klimaatverandering

• Stijging van de zeespiegel door het afsmelten van landijs, met als gevolg dat de aarde meer warmte opneemt (zwart houdt warmte vast, wit reflecteert).
• Extreem weer: hittegolven, lange warmteperioden, stormen en orkanen met als gevolg overstromingen, droogte en bosbranden, schade aan de biodiversiteit en bedreiging van de volksgezondheid. 
• Verminderde landbouwopbrengsten en aantasting van de leefomgeving.
• Verminderde bevaarbaarheid op rivieren en verminderde bruikbaarheid van rivierwater.
• Toename klimaatmigranten.

link

nos.nl weerrecords 2023

Stijging van de zeespiegel

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

Extreem weer

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

Afname landbouwopbrengsten

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

Verminderde bevaarbaarheid van rivieren

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

Klimaatmigranten

1. fysische dimensie
2. sociaal-economische dimensie
3. politieke dimensie
4. demografische dimensie

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Uitleg
Broeikasgas: gassen in de dampkring (zoals CO2 en methaan) die warmtestralen kunnen opnemen en vasthouden.

Tipping points: omslag/kantelpunt in het klimaat waarna er geen weg terug meer is naar het oorspronkelijke klimaat

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Uitleg

Er zijn zeven tipping points: 

Atlantic current

Coral reefs

Greenland

Antarctica

Permafrost

Boreaal bos

Amazone regenwoud

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Herhaling leerdoelen

• Je kunt de feiten uit het leerboek benoemen die aantonen dat de aarde opwarmt;
  
• Je kunt verklaren waarom de aarde opwarmt en welke gevolgen deze opwarming heeft voor het leven op aarde;
  
• Je kunt een aantal gebieden aanwijzen waar de klimaatverandering zichtbaar is;
  
• Je kunt met verschillende klimaatscenario's werken.

H3: Energietransitie

§1: De aarde warmt op!

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	Benodigdheden?
Lezen 3.1	LB 54-55
Maken 3.1: 1-3-4-5	Online

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

• mobiel in telefoontas
• pak leerboek, schrift en etui
• open LessonUp en online boek 

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Wat gaan we doen?

• Herhaling 3.1
• Uitleg 3.2
• Herhaling 3.2
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste traditionele energiebronnen benoemen;
• Je weet dat het energieverbruik/pp en de CO2-voetafdruk jarenlang explosief toenam;
• Je kunt uitleggen waarom traditionele energiebronnen niet duurzaam zijn;
• Je kunt a.d.h.v. een dwarsdoorsnede beslissen of gas en olie er met conventionele winningstechnieken mogelijk is.

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Herhaling 3.1

• Je kunt de feiten uit het leerboek benoemen die aantonen dat de aarde opwarmt;
  
• Je kunt verklaren waarom de aarde opwarmt en welke gevolgen deze opwarming heeft voor het leven op aarde;
  
• Je kunt een aantal gebieden aanwijzen waar de klimaatverandering zichtbaar is;
  
• Je kunt met verschillende klimaatscenario's werken.

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

Traditionele energiebronnen

• Fossiele brandstoffen, zoals steenkool, bruinkool, aardolie en aardgas.
• Kernenergie
• Nadelen: raakt op (=uitputbaar) en stoot broeikasgassen uit.
• Conventionele olie en gas wordt gewonnen uit reservoirgesteente, zoals schaliegas.
• Niet-conventionele olie en gas wordt gewonnen door fracking of bij teerzand.

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

Van traditionele naar duurzame energiebronnen

• Oorzaken: groeiende bevolking en toenemende welvaart
• Gevolg: Het verbruik van energie neemt toe = groei van energieverbruik/pp en CO2-voetafdruk/pp
  
• Problemen: fossiel raakt op en stoot broeikasgassen uit
• Oplossing: energietransitie, dus overstappen naar duurzame energiebronnen

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

Uitdagingen

• Opwekken van energie
• Opslag van energie
• Vervoeren van energie
• Verbruik/Gebruik van energie

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

Lees 'Minder CO2-uitstoot, toch een record' en maak onderstaande vragen in Word en kopieer deze in de volgende slide.

1. Welke menselijke bedrijvigheid die normaliter voor veel uitstoot zorgt nam af door de lockdown?
2. Wat vertelt de zin "De laatste keer dat we zo’n grote afname zagen, was na het ineenstorten van de Sovjet Unie in 1991" over de Sovjet Unie voor haar ineenstoring?
3. Waarom is de uitstoot van CO2 door mensen meer problematisch, dan de uitstoot van oceanen en bossen?
4. Welke twee redenen worden er genoemd voor het belang van voorop lopen met duurzame energiebronnen?
5. Wat maakt het zo lastig om klimaatverandering te voorkomen, in plaats van aan te pakken als het fout gaat?

1. uitstoot door voertuigen (forensen)
2. de Sovjet Unie was eerst zeer industrieel, maar dit kwam na de ineenstorting stil te liggen.
3. De uitstoot van CO2 neemt niet alleen toe ten tijde van de uitstoot, maar het blijft lang in de atmosfeer hangen.
4. Oceanen en bossen nemen ook weer CO2 op, mensen niet.
5. het is belangrijk om voorop te lopen, omdat 1) je zo banen creeërt ipv dat mensen vertrekken naar een ander land, en 2) je zo als land mee kunt praten over oplossingen, ipv alleen regels kunt opvolgen = meer onafhankelijkheid

Kopieer hier je antwoorden op de vijf vorige vragen

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Uitleg

1. Uitstoot door voertuigen (forensen)
   
2. De Sovjet Unie was eerst zeer industrieel, maar dit kwam na de ineenstorting stil te liggen.
   
3. Oceanen en bossen nemen ook weer CO2 op, mensen niet.
   
4. het is belangrijk om voorop te lopen, omdat 1) je zo banen creeërt ipv dat mensen vertrekken naar een ander land, en 2) je zo als land mee kunt praten over oplossingen, ipv alleen regels kunt opvolgen = meer onafhankelijkheid
5. Doordat CO2-deeltjes lang in de atmosfeer blijven zijn de problemen daarmee ook langdurig. De oplossingen op korte termijn zullen niet werken, omdat de oorzaak alleen op de lange termijn vooraf aangepakt kan worden.

1. uitstoot door voertuigen (forensen)
2. de Sovjet Unie was eerst zeer industrieel, maar dit kwam na de ineenstorting stil te liggen.
3. De uitstoot van CO2 neemt niet alleen toe ten tijde van de uitstoot, maar het blijft lang in de atmosfeer hangen.
4. Oceanen en bossen nemen ook weer CO2 op, mensen niet.
5. het is belangrijk om voorop te lopen, omdat 1) je zo banen creeërt ipv dat mensen vertrekken naar een ander land, en 2) je zo als land mee kunt praten over oplossingen, ipv alleen regels kunt opvolgen = meer onafhankelijkheid

H3: Klimaat

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Herhaling leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste traditionele energiebronnen benoemen;
  
• Je weet dat het energieverbruik/pp en de CO2-voetafdruk jarenlang explosief toenam;
  
• Je kunt uitleggen waarom traditionele energiebronnen niet duurzaam zijn;
  
• Je kunt a.d.h.v. een dwarsdoorsnede beslissen of gas en olie er met conventionele winningstechnieken mogelijk is.

H3: Energietransitie

§2: Op weg naar duurzame energiebronnen

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	Benodigdheden?
Lezen 3.2	LB 56-57
Maken 3.2: 1-2-3-5	Online

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

• mobiel in telefoontas
• pak leerboek, schrift en etui
• open LessonUp en online boek 

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Wat gaan we doen?

• Herhaling 3.2
• Uitleg 3.3
• Herhaling 3.3
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste duurzame energiebronnen opnoemen en daarbij de nadelen van deze energiebronnen aangeven;
  
• Je kunt uitleggen waarom de energietransitie nodig is;
  
• Je kunt opnoemen op welke manieren je de uitstoot van broeikasgassen kunt beperken;
  
• Je kunt vanuit verschillende standpunten de haalbaarheid van de klimaatdoelen van Parijs, de investering in de energietransitie en het opstellen van afwijkende klimaatafspraken voor landen in ontwikkeling beargumenteren.

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Herhaling 3.2

• Je kunt de belangrijkste traditionele energiebronnen benoemen;
  
• Je weet dat het energieverbruik/pp en de CO2-voetafdruk jarenlang explosief toenam;
  
• Je kunt uitleggen waarom traditionele energiebronnen niet duurzaam zijn;
  
• Je kunt a.d.h.v. een dwarsdoorsnede beslissen of gas en olie er met conventionele winningstechnieken mogelijk is.

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Uitleg
Wat is jouw voetafdruk? Hoe goed doe jij het ten opzichte van de rest van Nederland?

Maak de test: WWF Voetafdruktest!

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Uitleg
Oplossingen om CO2-uitstoot te verminderen:

• bevolkingsgroei afremmen
• welvaartsgroei stabiliseren
• energie besparen
• broeikasgassen afvangen en opslaan
• energietransitie actief in gang zetten

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Uitleg
Hernieuwbare energiebronnen

zonnepanelen

windenergie

waterkracht

geothermische energie/ aardwarmte

biomassa

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

NOS op 3: Elektriciteitsnetwerk zit vol

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Herhaling leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste duurzame energiebronnen opnoemen en daarbij de nadelen van deze energiebronnen aangeven;
  
• Je kunt uitleggen waarom de energietransitie nodig is;
  
• Je kunt opnoemen op welke manieren je de uitstoot van broeikasgassen kunt beperken;
  
• Je kunt vanuit verschillende standpunten de haalbaarheid van de klimaatdoelen van Parijs, de investering in de energietransitie en het opstellen van afwijkende klimaatafspraken voor landen in ontwikkeling beargumenteren.

H3: Energietransitie

§3: Het tegengaan van klimaatverandering

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	Benodigdheden?
Lezen 3.3	LB 58-59
Maken 3.3: 1-3-4-5	Online

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

• mobiel in telefoontas
• pak leerboek, schrift en etui
• open LessonUp en online boek 

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Wat gaan we doen?

• Introductie
• Uitleg 3.4
• Herhaling 3.4
  
• Maken
• Huiswerk

Leerdoelen

• Je kent het bestaan van de Klimaatwet;
• Je kunt beschrijven waarom Nederland Europees gezien lang een grote CO2-uitstoot/pp heeft gekend;
• Je kunt verklaren waarom door de energietransitie en klimaatadaptatie ruimtelijke conflicten kunnen ontstaan en waarom mede-eigenaarschap van omwonenden bij de keuze van de locatie van duurzame energiebronnen van belang is;
• Je kunt op een kaart aangeven welke soorten duurzame energielocaties in bepaalde gebieden meer of minder geschikt zijn.

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Uitleg

Welke sectoren stoten broeikasgassen uit? Link CBS

Waar worden broeikasgassen uitgestoten? Link CBS

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Uitleg

Energieverbruik is onderverdeeld in vier functionaliteiten:

kracht en licht	hoge temperatuurwarmte	lage temperatuurwarmte	vervoer
Nu voornamelijk geput uit fossiele energiebronnen. Oplossing : zonnepanelen circulair laten werken. Let op: alleen zonnepanelen is niet genoeg, want zonnepanelen hebben ook energie nodig. Zonnepanelen sturen energie naar kracht-/lichtbron --> energie winnen uit kracht-/lichtbron --> terug naar zonnepanelen --> etc.	Industrie behouden, want deze zijn belangrijk voor onze economie. Oplossing : CO2 opvangen en opslaan in oude gasvelden.	Huishoudens e.a. gebruiksruimtes verwarmen. Oplossing : verbruik verminderen en circulaire energiebronnen gebruiken, zoals aardwarmte.	Transport en mobiliteit houden economie draaiende. Oplossing : overschakelen op voertuigen die minder CO2 uitstoten, zoals waterstof of biobrandstof, en capaciteit voertuigen verhogen (carpoolen/OV)

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Uitleg

Uitdagingen energietransitie: opwekken, opslag, vervoer en verbruik verminderen.

Dit heeft invloed op de inrichting van de ruimte in Nederland. Om ruimtelijke conflicten te verminderen moeten de omwonenden lokaal betrokken worden bij de plannen. Veel Nederlanders zijn vóór het gebruik van duurzame energiebronnen, totdat er een windmolen in je tuin gepland staat.

Een oplossing is de huidige gasinfrastructuur te gebruiken voor waterstof. Je wekt ergens de energiedrager waterstof op, dit vervoer je naar de gebouwen en huishoudens, en een waterstofpomp zet deze energiedrager om in een energiebron.

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Uitleg: De avondshow met Arjan Lubach 8-2-24

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Herhaling leerdoelen

• Je kent het bestaan van de Klimaatwet;
  
• Je kunt beschrijven waarom Nederland Europees gezien lang een grote CO2-uitstoot/pp heeft gekend;
  
• Je kunt verklaren waarom door de energietransitie en klimaatadaptatie ruimtelijke conflicten kunnen ontstaan en waarom mede-eigenaarschap van omwonenden bij de keuze van de locatie van duurzame energiebronnen van belang is;
  
• Je kunt op een kaart aangeven welke soorten duurzame energielocaties in bepaalde gebieden meer of minder geschikt zijn.

H3: Energietransitie

§4: Naar minder CO2-uitstoot in NL

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	Benodigdheden?
Lezen 3.4	LB 58-59
Maken 3.4: 2-3-4-5	Online

H3: Energietransitie

Ingezonden brief

• mobiel in telefoontas
• pak leerboek, schrift en etui
• open LessonUp en online boek 

H3: Energietransitie

Ingezonden brief

Wat gaan we doen?

• Introductie (les 1)
• Ingezonden brief: vooronderzoek (les 1)
• Ingezonden brief: schrijven, en durf je het te versturen? (les 2)

H3: Energietransitie

Ingezonden brief

Introductie

Vanaf 1991 maakte de overheid via Postbus 51 een zeer succesvolle reclamecampagne met de slogan 'Een beter milieu begint bij jezelf'. Zoals in onderstaande tv-spot uit 1991 is te zien worden er al suggesties gegeven hoe je als consument beter met het klimaat om kunt gaan. Zo vraag je niet om een plastic tasje. Pas vanaf 3 juli 2021 (30 jaar later!) werd wegwerpplastic verboden door de EU. 

H3: Energietransitie

Ingezonden brief

Introductie

Ook vandaag de dag staan onze schoolboeken vol met wat we zelf als consument in ons eentje kunnen doen: minder vlees eten, zonnepanelen op de daken zetten, nooit meer vliegen...

Maar al deze individuele handelingen blijken te weinig effect te hebben om de klimaatverandering te vertragen. Wat zijn dan de oplossingen?

H3: Energietransitie

Ingezonden brief

Opdracht: beoordeling bonuspunt

Op Magister - ELO - Opdrachten vind je de uitleg en deadline voor de opdracht terug. 

Korte beschrijving

Je schrijft een zakelijke brief aan een bedrijf waar je graag winkelt, bijvoorbeeld aan een supermarkt, kledingwinkel of webshop. In deze brief ga je in op drie belangrijke zaken:

1. waarom je deze brief schrijft en waarom je graag winkelt bij dit bedrijf;
2. welk probleem je bent tegengekomen als het gaat om milieuvervuiling of uitstoot van broeikasgassen waar dit bedrijft aan bijdraagt;
3. welke oplossing je aandraagt. Niet alleen zorgt dit voor jou voor een leefbaardere planeet, ook is de kans groter dat dit bedrijf blijft bestaan.