3A 5.8 Dominant en recessief

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Programma

• Leerdoelen
• Uitleg basisstof 8 --> Dominant en recessief
• Oefenen
• Opdrachten maken
• Afsluiting 
  

Thema 3 Erfelijkheid en evolutie

5.1 Genotype en fenotype les 2

5.2 Chromosomen

5.3 Genen en allelen

5.4 Transcriptie

5.5 De evolutietheorie

5.6 Geschiedenis, leven op aarde

5.7 DNA-technieken

5.8 Dominant en recessief

5.9 Kruisingen

Leerdoelen 

• Je kunt uitleggen wat dominant en recessief betekenen

Wat zijn erfelijke eigenschappen?

• Eigenschappen zijn kenmerken.
• Deze eigenschappen krijg je van ouders (via de eicel en zaadcel) 
• Ze liggen op de chromosomen in je cellen. 

In bijna alle cellen van je lichaam zitten chromosomen. Deze komen in paren voor, want je kijgt er 1 van je vader en 1 van je moeder. 

Man XY                  vrouw   XX

• Opgerold DNA
• Komen voor in chromosomenparen (twee dezelfde chromosomen)
• Mensen hebben 23 chromosomenparen (46 chromosomen)

Hoe kom je aan die chromosomen?

• Die erf je van je vader en moeder. Bij meiose worden geslachtscellen gemaakt --> dit zijn de zaadcellen of de eicellen.
• De geslachtscellen bevatten de helft van de chromosomen. Dus ook maar 1 gen voor een bepaalde erfelijke eigenschap.

Bevruchting

Een lichaamscel van een mens bevat 46 

chromosomen. Een eicel of zaadcel bevat de 

helft --> dus 23 chromosomen.

Als een eicel en zaadcel samensmelten

(= bevruchting) dan krijgt het kind 46 

chromosomen. 

Genen in chromosomen 

• De chromosomen bestaan uit genen.
• De genenparen kunnen uit 2 dezelfde allelen bestaan (homozygoot) of uit 2 verschillende allelen (heterozygoot). 
• Deze allelen kunnen dominant of recessief zijn.  

Genen

Homozygoot

Hetzelfde

De 2 allelen voor één erfelijke eigenschap zijn hetzelfde. Je hebt er altijd 2, want je krijgt er 1 van je vader en 1 van je  moeder. 

AA

aa

2 chromosomen met elk een erfelijke eigenschap

2 chromosomen met elk een erfelijke eigenschap

Heterozygoot

Verschillend

De 2 allelen voor één erfelijke eigenschap zijn verschillend. Je hebt er altijd 2, want je krijgt er 1 van je vader en 1 van je moeder.  

 Aa

2 chromosomen met elk een erfelijke eigenschap

Dominant of recessief

Als je heterozygoot bent voor een bepaalde eigenschap, dan krijg je de eigenschap die dominant (A) is. 

De andere eigenschap is dan recessief (a).  

Voorbeeld:

A  a 

Nakomelingen voorbeeld (1)

Stel de moeder geeft het allel voor donker haar (A) door en 

het kind krijgt van vader het allel voor blond haar (a). 

Dan is het kind heterozygoot (Aa) en krijgt het kind 

donker haar, want dominant wint.  

Voorbeeld kind:

Chromosoom met erfelijke eigenschappen gekregen van de vader

Chromosoom met erfelijke eigenschappen gekregen van de moeder

 A a

Nakomelingen voorbeeld (2)

Stel de moeder geeft het allel voor blond haar (a) door en 

het kind krijgt van vader ook het allel voor blond haar (a). 

Dan is het kind homozygoot recessief (aa) en krijgt het kind 

blond haar, want dat is de enige mogelijkheid omdat er geen dominant donker haar (A) allel is.  

Voorbeeld kind:

Chromosoom met erfelijke eigenschappen gekregen van de vader

Chromosoom met erfelijke eigenschappen gekregen van de moeder

a a

Hoe schrijven we dit op?

Dominant gen --> HOOFDLETTER 

Recessief gen --> kleine letter

Homozygoot dominant: AA = heeft de dominante eigenschap

Homozygoot recessief: aa = heeft de recessieve eigenschap

Heterozygoot: Aa = heeft dominante eigenschap --> A wint van a

Er zijn dus altijd 3 mogelijkheden

Even oefenen

Pak pen en papier

Op deze chromosomen 

ligt het gen 

voor haarkleur

Donker haar is dominant

Rood haar is recessief

allel: donker haar

allel:

rood haar

Wat is het genotype van vader?

Welke van de twee genen is dominant?

Welke van de twee genen is recessief?

Wat is het fenotype van vader?

donker haar

rood haar

Schrijf de antwoorden in je schrift!

Wat is het genotype van vader?  Aa

Welke van de twee genen is dominant?    donker

Welke van de twee genen is recessief?     rood

Wat is het fenotype van vader?   donker haar

donker haar

rood haar

Nog een keer oefenen

allel: rood haar

allel:

rood haar

Wat is het genotype van Sander?

Wat is het fenotype van Sander?

Wanneer komt een recessief gen tot uiting in het fenotype?

rood haar

rood haar

Schrijf de antwoorden in je schrift!

Wat is het genotype van Sander?  aa

Wat is het fenotype van Sander?   rood haar

Wanneer komt een recessief gen tot uiting in het fenotype?

Alleen als er GEEN dominant gen aanwezig is

rood haar

rood haar

Sander heeft twee genen die hetzelfde zijn: rood/rood.

Dit noemen we:

HOMOZYGOOT

allel: rood haar

allel:

rood haar

Vader heeft twee genen die verschillend zijn: donker/rood.

Dit noemen we:

HETEROZYGOOT

allel: donker haar

allel:

rood haar

Huiswerk

Lezen 5.8

Maken opdracht 1 t/m 3

Klaar?

Lees 5.7

en probeer de opdrachten te maken

Herhalen en/of extra oefenen

Oefeningen erfelijkheid

Playlist uitlegvideo's (havo)

Effectief leren video's