H4 - thema 3 - BS3

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica

BS3 - monohybride kruisingen

leerdoelen BS3

begrippen BS3

monohybride kruising

stamboom

voorkennis

• cellen zijn diploïde 
  
• van alle genen heb je een allel van de vader en een allel van de moeder
  
• dominant = wat tot uiting komt = fenotype = wat je ziet
• recessief = wat niet tot uiting komt = wel in genen maar niet zichtbaar! 
• wat er in de genen staat = genotype

monohybride kruisingen

systematische overerving van eigenschappen

Gregor Johann Mendel ontdekker

(Oostenrijk 1822-1884)

mono = 1

dus overerving van 1 eigenschap 

dus 1 = één = uno =one = un = واحد = eins eigenschap die overerft!! 

wat is een kruisingsvraagstuk? 

• kansberekening wat de kans is op een bepaald fenotype
  
• kans wordt bepaald door het genotype van de ouders
• stambomen geven informatie over voorouders indien genotype onbekend is van de ouders

stappenplan kruisingsvraagstukken

1. Wat zijn de mogelijke allen? 
   
2. Wat is het genotype van ouder #1? -> wat zijn de mogelijke gameten?
3. Wat is het genotype van ouder #2? -> wat zijn de mogelijke gameten?
4. Maak een kruisingstabel en vul deze in.
5. Schrijf op wat de mogelijke genotypes zijn en de kans hierop. 
6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

tips:

De letters M en m --> niet handig bij schriftelijk tentamen. 

                                      --> gebruik liever letters zoals: Rr, Tt, Ee, Aa

oudergeneratie --> P --> komt af van Latijn "Parentes" / Engels "Parent"

nakomelingen --> F₁ --> F = komt af van Latijn "Filii " = kinderen 

                                                   1, 2,3  --> geeft generatie aan 

                                                   (F₁ = 1e generatie, F₂ = 2e generatie 

Kruisingstabellen

gameten van ouders langs de assen

in de cellen: mogelijke genotypen bij nakomelingen

Voorbeeld

kans dat bij bevruchting de zaadcel het recessieve allel bevat is 1/2

kans dat bij bevruchting de eicel het recessieve allel bevat is 1/2

De kans dat de zygote dus beide recessieve allelen bevat is 1/2 * 1/2 = 1/4

'monohybride kruisingen' 

Hoe pak je dit aan? 

1. Wat zijn de mogelijke allelen?
2. Genotype van ouder 1 en gameten.
3. Genotype van ouder 2 en gameten.
4. Kruisingtabel opstellen
   
   
5. Verhouding tussen mogelijke genotypen noteren
6. Verhouding tussen mogelijke fenotypen noteren

Het gen voor vachtkleur erft dominant over.
Twee (heterozygote) bruine labradors  paren, wat is de kans op blonde puppies? 

'monohybride kruisingen' 

Hoe pak je dit aan? 

1. Wat zijn de mogelijke allelen? -> BB = bruin, Bb=bruin, bb=blond
2. Genotype van ouder 1 en gameten. 
3. Genotype van ouder 2 en gameten. 
4. Kruisingtabel opstellen
   
   
5. Verhouding tussen mogelijke genotypen noteren
6. Verhouding tussen mogelijke fenotypen noteren

Het gen voor vachtkleur erft dominant over.
Twee (heterozygote) bruine labradors  paren, wat is de kans op blonde puppies? 

'monohybride kruisingen' 

Hoe pak je dit aan? 

1. Wat zijn de mogelijke allelen? -> BB = bruin, Bb=bruin, bb=blond
2. Genotype van ouder 1 en gameten. ->  Bb -> B en b
3. Genotype van ouder 2 en gameten. 
4. Kruisingtabel opstellen
   
   
5. Verhouding tussen mogelijke genotypen noteren
6. Verhouding tussen mogelijke fenotypen noteren

Het gen voor vachtkleur erft dominant over.
Twee (heterozygote) bruine labradors  paren, wat is de kans op blonde puppies? 

'monohybride kruisingen' 

Hoe pak je dit aan? 

1. Wat zijn de mogelijke allelen? -> BB = bruin, Bb=bruin, bb=blond
2. Genotype van ouder 1 en gameten. ->  Bb -> B en b
3. Genotype van ouder 2 en gameten. -> Bb -> B en b
4. Kruisingtabel opstellen
   
   
5. Verhouding tussen mogelijke genotypen noteren
6. Verhouding tussen mogelijke fenotypen noteren

Het gen voor vachtkleur erft dominant over.
Twee (heterozygote) bruine labradors  paren, wat is de kans op blonde puppies? 

'monohybride kruisingen' 

Hoe pak je dit aan? 

1. Wat zijn de mogelijke allelen? -> BB = bruin, Bb=bruin, bb=blond
2. Genotype van ouder 1 en gameten. ->  Bb -> B en b
3. Genotype van ouder 2 en gameten. -> Bb -> B en b
4. Kruisingtabel opstellen
   
   
5. Verhouding tussen mogelijke genotypen noteren
6. Verhouding tussen mogelijke fenotypen noteren

Het gen voor vachtkleur erft dominant over.
Twee (heterozygote) bruine labradors  paren, wat is de kans op blonde puppies? 

	B	b
B
b

'monohybride kruisingen' 

Hoe pak je dit aan? 

1. Wat zijn de mogelijke allelen? -> BB = bruin, Bb=bruin, bb=blond
2. Genotype van ouder 1 en gameten. ->  Bb -> B en b
3. Genotype van ouder 2 en gameten. -> Bb -> B en b
4. Kruisingtabel opstellen
   
   
5. Verhouding tussen mogelijke genotypen noteren
6. Verhouding tussen mogelijke fenotypen noteren

Het gen voor vachtkleur erft dominant over.
Twee (heterozygote) bruine labradors  paren, wat is de kans op blonde puppies? 

	B	b
B	BB	Bb
b	Bb	bb

'monohybride kruisingen' 

Hoe pak je dit aan? 

5. Verhouding tussen  mogelijke genotypen noteren

BB = 1/4  = 25%     Bb = 2/4   = 50% 

 bb = 1/4  = 25%

6. Verhouding tussen mogelijke fenotypen noteren

Het gen voor vachtkleur erft dominant over.
Twee (heterozygote) bruine labradors  paren, wat is de kans op blonde puppies? 

	B	b
B	BB	Bb
b	Bb	bb

'monohybride kruisingen' 

Hoe pak je dit aan? 

5. Verhouding tussen mogelijke genotypen noteren

BB = 1/4  = 25%     Bb = 2/4   = 50% 

 bb = 1/4  = 25%

6. Verhouding tussen mogelijke fenotypen noteren

bruin = BB en Bb --> 3/4  = 75%

blond = bb             --> 1/4  = 25%        Dus de kans op een blond puppie is 25%

Het gen voor vachtkleur erft dominant over.
Twee (heterozygote) bruine labradors  paren, wat is de kans op blonde puppies? 

	B	b
B	BB	Bb
b	Bb	bb

nu jullie

Een bruin konijn paart met een wit konijn. De moeder van het bruine konijn was ook wit. Wat is de kans op witte babykonijntjes? 

1. Wat zijn de mogelijke allelen? 
   
2. Genotype van ouder 1 en gameten. 
   
3. Genotype van ouder 2 en gameten. 
   
4. Kruisingtabel opstellen
5. Verhouding tussen mogelijke genotypen noteren
   
6. Verhouding tussen mogelijke fenotypen noteren

Een bruin konijn paart met een wit konijn. De moeder van het bruine konijn was ook wit. Wat is de kans op witte babykonijntjes? 

1. B = bruin b = wit

2. ouder 1 = Bb 

3. ouder 2 = bb

4. --> tabel

	B	b
b	Bb	bb
b	Bb	bb

5. mogelijk 

Bb 2 op 4 = 1 op 2 =  50%  en bb 2 op 4 = 1 op 2 = 50%

6. 50% bruin 50%wit

Een bruin konijn paart met een wit konijn. De moeder van het bruine konijn was ook wit. Wat is de kans op witte babykonijntjes? 

1. BB en Bb = bruin b = wit

2. ouder 1 = Bb -> B of b 

3. ouder 2 = bb -> b of b

4. --> tabel

	B	b
b	Bb	bb
b	Bb	bb

5. mogelijk

Bb ->  2/4 = 1 / 2 =  50%  

bb -> 2/4 = 1 / 2 = 50%

6. 50% bruin 50%wit

Dus kans op wit konijntje = 50%

waarom het stappen plan? 

geeft houvast bij lastigere vraagstukken bij bijvoorbeeld:

meerdere allelen, codominantie, intermediaire overlevering... etc.

intermediaire overerving

stambomen

check altijd de legenda

-> aangedaane is vaak gekeurd

meer hoeft niet!!

tip!

oefen, oefen en oefen!

gebruik het stappenplan!

Als we kijken naar de eigenschap haarkleur en haarvorm, wat voor een soort kruising doen we dan?

1. Monohybride
2. Dihybride
3. Geslachtsgekoppeld
4. Multiple allelen

Wat is een monohybride kruising?

1. Twee chromosomen kruisen
2. Nakomelingen maken en kijken wat er gebeurt in de genen.
3. Overerving van één erfelijke eigenschap van ouders naar kind
4. Het tegenovergestelde van een polyhybride kruising

Wat is de verhouding in het fenotype in de F1?

1. 1:3
2. 1:2:1
3. 1:1
4. 3:2

Bij konijnen is de vachtkleur zwart dominant
over wit. Een homozygoot zwart konijn
wordt enkele malen gekruist met een
wit konijn.
Wat is het genotype van de konijntjes
uit de F1?

1. Aa
2. AA
3. aa

Allelen

Dominant

Recessief

Intermediar

Monohybride

Gen

Stukje DNA dat codeert voor een erfelijke eigenschap

van toepassing op een allel dat in een heterozygoot individu in het fenotype tot uitdrukking komt (en dat het recessieve allel onderdrukt)

tussenvorm, waarin beide of meerdere allelen van een bepaald gen in een fenotype tot uitdrukking komen.

van toepassing op een allel dat in een heterozygoot individu in het fenotype niet tot uitdrukking komt doordat het door het dominante allel onderdrukt wordt.

Bepaalde variant van een gen

 

kruising waarbij gelet wordt op de overerving van een enkel gen. 

huiswerk

opdracht 27 t/m 37

interesse in meer verdieping? opdracht 38 en 39

lees BS4