2.3 Spanning tussen natuur en inrichting

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

2.3 Spanning tussen natuur en inrichting

Benodigde voorkennis 

Je weet wat duurzame energie is;
Je weet wat stuwdammen zijn;
Je weet wat ontbossing is;
Je weet wat commerciële landbouw is;

Natuur verdwijnt

Veel van oorspronkelijke natuurlandschappen verdwenen door:

• stedengroei 
  
• meer infrastructuur 
  
• land- en mijnbouw 
  

Savanne- ilanos

Savanne- cerrado

Savanne- caatinga

Tropisch regenwoud

Ontginning Brazilië

• Noordoost-Brazilië is vanaf 16e eeuw ontgonnen door grootgrondbezitters (suikerrietplantages) en kleine boeren
• tropische savannes zijn vooral verdwenen in 20e eeuw door land- en mijnbouw door Europese migranten. Ook spoorlijnen richting kust om producten te kunnen vervoeren

Ontginning Brazilië

Welke volgorde van ontginnen

 Donkere deel (D-16e eeuw) als eerste ontgonnen daarna naar licht steeds later (A-19e eeuw)

Donkere deel (D-16e eeuw) als eerste ontgonnen daarna naar licht steeds later (A-19e eeuw)

Eigendomsrechten 

Landgrabbing 

Landroof 

MNO - Grootgrondbezitters 

Landroof of landgrabbing

Handen

Waarom zijn de handen op de cartoon zo groot afgebeeld?

Van wie zijn die handen?

De handen symboliseren het verwerven van enorme oppervlaktes grond door de multinationals.

Landschap

Waaruit kun je afleiden dat de cartoon geen betrekking heeft op het oorspronkelijke natuurlandschap?

Op de weggegraaide grond staan mensen ‘klein’ afgebeeld. Ze verbeelden de kleine boeren, die al een deel van het landschap gebruikten voor landbouw.

Klein afgebeeld: kleine boeren. Ze worden vaak van hun grond verdreven.

De kuststrook 

Meer aandacht voor het binnenland

Rio de Janeiro --> hoofdstad tot 1960

Verplaatsen hoofdstad naar binnenland

Een miljoenenstad midden in de jungle: hoe kan zoiets bestaan? De enclavepositie als vooruitgeschoven post in de Amazone en taxfreezone heeft Manaus economisch op de kaart gezet

De hoofdstad Brasilia

Brasilia moest als nieuwe, neutrale hoofdstad van het land dienen ter vervanging van Rio de Janeiro. Een belangrijk doel was de economische ontwikkeling van het Braziliaanse achterland.

Het ontwerp van de stad is gemaakt door Lúcio Costa. Hij heeft de stad verdeeld in verschillende sectoren. Vanuit de lucht vertoont Brasília de vorm van een vliegtuig. In de cockpit zetelt de regering, de romp is het zakencentrum en de vleugels zijn de woonwijken.

In 1956 beloofde Juscelino Kubitsch een hoofdstad te bouwen in 4 jaar als hij gekozen werd als president

De kuststrook 

in Noordoost-Brazilië:

irrigatielandbouw (fruit) met water van Rio São Francisco

in Zuidoost-Brazilië: koffiestruiken of katoenplanten

tuinbouw, intensieve veeteelt

suikerriet- en sojaproductie komt meer voor

 in binnenland: steden vormen grote afzetmarkt

Een miljoenenstad midden in de jungle: hoe kan zoiets bestaan? De enclavepositie als vooruitgeschoven post in de Amazone en taxfreezone heeft Manaus economisch op de kaart gezet

Aan de slag

Maken volgende opdrachten van H2 §3: 

1, 2, 3, 

Tegenstellingen

Economische belangen en inrichting staan vaak op gespannen voet met natuur. 

Twee voorbeelden:

• opwekking van elektriciteit bij waterkrachtcentrales 
• productie van biobrandstoffen
  

Stuwdammen en waterkrachtcentrales 

Boven en middenloop van een rivier

Volksverhuizingen 

Rivierloop geblokkeerd - binnenschepen 

Land onder water 

Waterkrachtcentrales duurzaam?

• Stuwmeer --> verlies ecosystemen 
• Oorspronkelijke bevolking en kleine boeren raken land kwijt 
• Broeikasgas methaan komt vrij (uit wegrottende planten) 
  
• Kwetsbaarheid hoogspanningsnetwerken - extreme storm 
  

Gevolgen van de stuwdam 

• enorm oppervlak (en dorpen) onder water
  
• veel dieren en mensen moeten weg
  
• er ontstaan conflicten met buurlanden
• broeikasgas methaan komt vrij (uit wegrottende planten) 
• waterkracht, levert 'schone' energie
  
• er ontstaat een zoetwatervoorraad
  
• je kunt de waterafvoer zelf regelen

Waterkrachtcentrale

1. Drieklovendam, China – 22500 MW
2. Itaipu Dam, Brazilië/Paraguay – 14000 MW
3. De Belo Montestuwdam - 11.233 MW

Meer hydro-elektriciteit

• Nu nog vooral opwekking in   zuiden en zuidoosten (60%);   plannen voor nieuwe dammen   in noorden en noordoosten
• Daarnaast bouwt Brazilië   waterkrachtcentrales in haar   buurlanden (energie-export)

-> grote gebieden onder water 

Belo Montedam

Plaats:  Pará,  Brazilië

Hoogte Belo Montedam: 90 m

Lengte Belo Montedam: 3 545 m

Geopend: 28 november 2019 door

 president Jair Bolsonaro  

De Belo Montestuwdam in Pará, een noordelijke deelstaat van Brazilië, blijkt vandaag een ramp voor mens en natuur en een financieel fiasco. Door het project raakten 25.000 inheemse Brazilianen ontheemd, viel het visbestand terug en droogde de Xingurivier op, terwijl het vandaag slechts een fractie van de beloofde elektriciteit opwekt.

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2017/06/woongebied-van-indianenstammen-stroomt-over-door-stuwdam

https://www.mo.be/reportage/deze-stuwdam-ontheemde-25000-brazilianen-voor-een-fractie-van-de-beloofde-energie

Kosten:

waterkrachtcentrale aan de Xingurivier in de Braziliaanse staat Pará, midden in het Amazoneregenwoud. 

Duurzame energie

- Geen dam in de Amazone rivier zelf?

Belo Monte - gepland voor  jaar (2016)

wayback.archive-it.org

Biobrandstoffen 

Van landbouw naar biobrandstoffen 

Suikerriet wordt - ethanol 

Multinationale organisaties 

Grootgrondbezitters (landgrabbing) 

Biobrandstof

Nadelen 

• Vervangen van natuurlijke vegetatie (zoals cerrado) leidt tot meer kooldioxide in de lucht (omdat cerrado juist veel kooldioxide aan dampkring onttrekt).
• gebruik van bestrijdingsmiddelen en kunstmest is nadelig voor biodiversiteit, bodem en oppervlaktewater
  
• voedselverbouw moet plaatsmaken voor suikerriet
  
• vraag naar grond stijgt → grondprijzen stijgen → landconflicten → verdrijving arme boeren
  

Aan de slag

Maken volgende vragen van H2 §3: 

 4, 5, 6

Gebruik de bron. In de bron staat hoe groot de kans is
dat er in Brazilië aardverschuivingen voorkomen.
Leg uit hoe landroof (landgrabbing) kan bijdragen aan
het ontstaan van aardverschuivingen.