Taalbeleid en taalgericht vakonderwijs

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 1

Taalbeleid

Taalbeleid en taalgericht vakonderwijs

Annette Rigterink

Peter Klok

Taalvaardigheid moeten onze leerlingen bij Nederlands leren.

Eens

Oneens

Planning

1. Aanleiding en doelen;

2. Het taalbeleid op Ichthus;

3. Taalgericht vakonderwijs;

4. Afsluiten.

Aanleiding van deze presentatie:

Aanleiding: 

- Het dalende leesniveau van (onze) leerlingen; 

- Introductie van het nieuwe taalbeleid. 

Doelen:

- Bewustzijn creëren van taal in de vaklessen. 

1. Een paar cijfers

'Bijna een kwart van de leerlingen is onvoldoende leesvaardig om als mondige burger in de huidige samenleving te participeren' - PISA, 2018

Taalachterstand - voortgezet onderwijs <niveau-2F

Laaggeletterd - 18 jaar en ouder <niveau-2F

CSE Nederlands (onvoldoendes):

- KB: 19%

- GL/TL: 13%

- BB: 9%

(Preventie door interventie, 2017)

Oorzaak?

Kansenongelijkheid 

Weinig leesmotivatie

Misschien merken jullie het zelf ook wel?
- Leerlingen die vragen niet goed lezen;
- Leerlingen die formuleringsfouten maken;
- Leerlingen die teksten niet begrijpen.

Dit merk ik wel

Dit merk ik niet

Taalbeleid op het Ichthus

Daarom is Het Ichthus bezig met een taalbeleid! 

‘Het bewust omgaan met het onderwijsaanbod voor de talig heterogene leerlingenpopulatie’ (Hajer & Meestringa)

Oftewel: een beleid hoe wij als school elke leerling een gelijke kans bieden op taalonderwijs.

Daarom... Lezen, lezen en lezen

Zetten we in (onder andere) op lezen:

- Leerlingen moeten een leesboek bij zich hebben.

- Elke les Nederlands begint met lezen.

Feit blijft: door leerlingen te laten lezen is een groot deel van dit 'probleem' aan te pakken. 

'Een van de meest onderschatte effectieve maatregelen die scholen kunnen treffen een structureel beleid is rond vrij lezen en vrijetijdslezen. Talloze wetenschappelijke studies tonen aan dat lezen een sterke bijdrage kan leveren aan de taalontwikkeling van leerlingen.’ 

Maar de vakdocenten kunnen ook hét verschil maken

Taalgericht vakonderwijs:

De vakdocent neemt taaldoelen mee in zijn of haar lessen. 

Dat betekent niet dat je Nederlands hoeft te geven. 

Wat dan wel? Dat vertellen we zo, eerst een experiment.

 Experiment taalverschil

De pikkel en de wop

Doel: bewustzijn van taalverschil: niet alles is meteen duidelijk voor de leerlingen. Taal heeft invloed. 

De pikkel en de wop

Een wop mufte zijn frinse fruin.

Een pikkel beunde snerp in de fruin van de wop.

"Groes mijn bale fruin", loeg de wop biest.

En hij voegde eraan toe: "Mijn fruin is frins!"

"Proest bedaan!", makkelde de pikkel met tegenzin.

"Mart jij benedal geen lijpjes?"

"Ik mart geen rotse pikkels",

slukte de wop nogal biester.

1. Wat mufte de wop?

2. Hoe beunde de pikkel in de fruin van de wop?

3. Wat makkelde de pikkel?

4. Mart de wop rotse pikkels?

De Pikkel en de wop

Het is nonsenstaal, maar door goed technisch te lezen kun je de vragen gewoon beantwoorden. 

1. Wat mufte de wop? zijn frinse fruin.

2. Hoe beunde de pikkel in de fruin van de wop? Snerp.

3. Wat makkelde de pikkel? Proest bedaan!

4. Mart de wop rotse pikkels? Nee.

Wat bedoelt de leerling? Antwoord op een wiskundevraag over grafieken:

We heb het over auto's. Want we wij het per jaar want het is niet goedkoop een auto's en de grefiek stijgt en daarom als die antiek is wil veel mens willen antieke dingen en dat is dan goedkoper.

1. De grafiek laat het verband zien tussen de leeftijd van auto's en de prijs?
2. Hoe ouder de auto, hoe goedkoper?
3. Bij hele oude, antieke auto's stijgt de prijs weer?
4. Geen idee

Taalverschil (schooltaalwoorden)

Je denkt al vaak aan de vakbegrippen, maar het probleem ligt ook bij de schooltaalwoorden. Die problemen zijn misschien nog wel groter!

Leerlingen begrijpen teksten beter als ze de schooltaalwoorden kennen en begrijpen.

Voorbeelden van schooltaalwoorden:

• Conclusie
  
• Vergelijking
  
• Verband
  
• Flexibel
  
• Toename
  
• Oplossen
  

Deze woorden krijgen nauwelijks speciale aandacht van de docent, maar kunnen wel tegelijk voor problemen zorgen.

We gaan een experiment doen met schooltaalwoorden!

Experiment schooltaalwoorden

Schrijf binnen vijf seconden op wat bedoeld wordt met dit woord…..

Functie

Experiment schooltaalwoorden

FUNCTIE:

• In de wiskunde wordt daar een relatie tussen twee variabelen mee bedoeld, waarbij de ene variabele onafhankelijk is en de andere afhankelijk.

Y is een functie van x en wel:

y = 2x + 37

• In de biologie wordt ermee bedoeld hoe iets werkt. De functies van de maag zijn opslag van voedsel, doden van bacteriën en een begin van vertering van eiwitten.

• Op de arbeidsmarkt heeft het te maken met je ambt of beroep.

• Een algemene betekenis is ‘dat wat je eraan hebt’.

Impuls

Experiment schooltaalwoorden

IMPULS

• In de biologie zijn dat de stroomstootjes die door de zenuw gaan.

• In natuurkunde is het kracht maal snelheid.

• In het algemeen is dit een duwtje in de goede richting geven.

• In de economie gaat het om geld en is dit een subsidie vanuit bijvoorbeeld de overheid.

• Vanuit de gedragsleer komt impuls van ‘impulsief’.

Taalgerichte vakdidactiek

Onderzoek: zodra vakdocenten merken dat leerlingen moeite hebben met het vereiste taalniveau van hun vak, zoeken ze zelf naar oplossingen:

Gevolg: er ontstaat een neerwaartse spiraal, leerlingen hebben hier op langer termijn niets aan. 

Afronding

Werkgroep taalbeleid wordt samengesteld

Schoolbreed taalbeleidsplan implementeren

Taalgerichte vakdidactiek

Daarom is het belangrijk dat ook de vakdocenten werken aan taaldoelen in hun lessen. 

Taalgericht vakonderwijs rust op drie pijlers:

- Context

- Interactie

- Taalsteun

Later meer

Daarover komt meer in ons taalbeleid, het heeft impact op iedereen. 

We hopen dat jullie de belangen van taal inzien!

Context, interactie, taalsteun

1. Plaats de nieuwe stof in context:

- Visualiseer;

- Schema's;

- Video's;

- Andere tekstsoorten.

2. Zorg voor interactie:

- Stimuleer interactie;

- Laat samenwerken;

- Presentatie;

- Stel vragen en laat antwoorden;

3. Zorg voor taalsteun:

- Bied hulp bij begrijpen en produceren van taal;

- Zorg voor overzicht;

- Geef feedback op taalgebruik;

3 concrete voorbeelden

Wiskf

Wil je meer weten of handvatten krijgen? Spreek eens een collega van de werkgroep aan!

Wiskunde:

• Woordweb maken;
• Stappenplan wiskundeopdrachten;
• Groepswerk.

Aardrijkskunde:

• Hulpkaart toetsen;
• Verklarende atlasvragen.

Algemeen:

• Extra aandacht sleutelbegrippen;
• Samen teksten lezen en hoofdzaken markeren;
• Schrijfopdrachten;
• Toetsvragen laten maken;
• Basislijst schooltaalwoorden doornemen;
• Samenvattingsopdracht;
• Modelen (voordoen);
• Schema's maken, zorgen voor overzicht. 

Niet doen:

• Belang van taal onderschatten;
• Denken dat het niet jouw verantwoordelijkheid is;
• Taal versimpelen;
• Moeilijke taal uit de weg gaan.

Wel doen:

• Context, interactie en taalsteun;
  
• Tips vragen bij collega's Nederlands of de werkgroep taalbeleid;
  
• Taalgericht vakonderwijs hoeft niet groot te zijn, begin klein!