Schilderkunst in de Hollandse 17e eeuw

• kua
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Schilderkunst in de Hollandse 17e eeuw

Schilders in de Republiek

Er leefden heel veel schilders in de Republiek. 

Er waren weinig grote opdrachtgevers, daarom werkten de schilders zowel in opdracht als voor de vrije markt

Specialisatie 

Doordat de schilders werken voor de vrije markt, moeten ze zich onderscheiden van de concurrentie. Daarom gaan schilders zich specialiseren in een bepaald genre. 

Genres 

Er bestaan verschillende genres 

1. Historiestukken
2. Portretten
3. Landschappen
4. Zeegezichten
5. Genrestukken
6. Stillevens 

Historiestuk

scènes uit de Bijbel, de mythologie, literatuur of geschiedenis

zeer veelzijdig: schilder moet landschap, interieur, portret en  stilleven beheersen

de scène moet ook nog tot een aantrekkelijke compositie worden gemaakt

Rembrandt - De samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis' (1661-62)

Bataven waren een volk dat rond het jaar 0 in Nederland leefden, waar de Romeinen toen de baas waren

Nederlanders uit de 17e eeuw vergeleken zichzelf graag met Bataven: de Bataven kwamen in opstand tegen de Romeinen, de Nederlanders kwamen in opstand tegen de Spanjaarden

Rembrand schilderde dit doek voor het nieuwe stadhuis van Amsterdam, het huidige Paleis op de Dam. 

In het stadhuis waren meerdere kunstwerken gewijd aan de heldendaden van de Bataven

Rembrandt - Tobit en Anna met het bokje

Anna heeft een geitenbokje meegenomen, dat was de betaling voor het werk dat ze gedaan heeft

Tobit en Anna zijn (door de blindheid van Tobit) zeer arm, de ellebogen van Tobits kleding zitten vol gaten

Dit is een verhaal uit het Oude Testament

Tobit denkt dat Anna het bokje gestolen heeft en bidt tot God om hem snel te laten sterven.

Anna is verbijsterd door dit handelen

Leg uit waarom het historiestuk in de 17e eeuw het meeste aanzien genoot.

Portretten 

De rijke Nederlandse burgers zijn zelfverzekerd en omringen zich met kunst en dure voorwerpen. 

Portretten zijn geliefd bij deze groep

Een van de meest bekende portretten uit Nederland

Hoe is aan dit dubbelportret te zien dat de opdrachtgevers zeer rijke burgers waren?

Sinds is de Nachtwacht 363 bij 438 cm, maar dat was het schilderij niet toen Rembrandt het maakte! Het was toen een stuk groter: 500 bij 387 cm. Maar omdat het schilderij niet paste op de plaats waar het zou gaan hangen in het stadhuis op de Dam (tegenwoordig Paleis op de Dam), werden er in 1715 stukken vanaf gesneden.

Benieuwd hoe de Nachtwacht eruit zag vóór de stukken eraf waren gesneden? Klik op de afbeelding rechtsonder in de hoek.

De Nachtwacht heet tegenwoordig zo, maar de oorspronkelijke titel is: De compagnie van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren.

Het is onduidelijk waar de naam Nachtwacht precies vandaan komt. Is het misschien de kleur van het schilderij? Of was dit inderdaad een nachtwacht?

De Nachtwacht lijkt misschien een rommeltje, maar als je goed kijkt zitten er duidelijk 'lijnen' in. Dat zie je bijvoorbeeld aan de lansen en geweren.

Kapitein Frans Banninck Cocq

Luitenant Willem van Ruytenburgh

Schilderijen van schutterijen (een soort politie) waren erg populair in de tijd. De leden van een schutterij betaalden veel geld om er goed en stoer uit te zien. Rembrandt had voor het maken van dit schilderij ongeveer 3500 gulden verdiend. Dat was in die tijd veel geld, maar niet ongebruikelijk voor een schilderij van Rembrandt.

Is dit Rembrandt zelf? Sommige mensen zeggen van wel.

Het meisje stelt een soort mascotte voor. Aan haar riem hangt een dode vogel. Vooral de twee poten van het beest, de klauwen, zijn duidelijk te zien. Ze zijn het symbool voor de kloveniers (de schutters), die ook wel klauweniers werden genoemd.

Kloveniers waren schutters met een musket (geweer). Rembrandt heeft in zijn schilderij laten zien wat er allemaal bij komt kijken om zo'n musket te gebruiken. Zo vult er één zijn musket met kruit; ééntje schiet zijn musket af en een ander reinigt zijn musket door het kruit weg te blazen.

Het is bijna niet te zien, maar in hun wapen hadden de Kloveniers twee klauwen van een vogel. Die twee klauwen zie je ook weer terug bij de vogel die het meisje bij zich draagt.

Op dit schild staan de namen van de personen die zijn afgebeeld (en waarschijnlijk ook hebben betaald).

Hoeveel is de Nachtwacht waard? Dat is niet te zeggen: het schilderij is nooit verkocht of te koop aangeboden. Er is later weleens geprobeerd om het uit te rekenen. Ze kwamen toen uit op een bedrag van 500 miljoen Euro!

De signatuur (soort handtekening) van Rembrandt: Rembrandt f 1642

Sommige leden van de schutterij weigerden te betalen toen ze het schilderij zagen: ze stonden er maar half op! Of keken de andere kant op! "Daarvoor ga ik niet betalen!", zeiden sommigen

Honden op schilderijen waren vaak een teken van trouw ('trouwe viervoeter'). Of de hond in dit schilderij dezelfde functie heeft, trouw aan de stad Amsterdam, is niet bekend.

Niet alle leden van deze schutterij waren tevreden over het eindresultaat. Leg uit waarom.

Landschappen

traditioneel een lage horizon met grote wolkenpartijen 

atmosferisch perspectief (achtergrond vervaagd)

uiteraard Hollandse landschappen: rivierlandschappen, weilanden, winterlandschappen

Paulus Potter - De stier 

lage horizon

grote wolkenpartijen

Hobbema, Het laantje van Middelharnis

Ruysdael - Zicht op Rhenen

Hendrik Averkamp - Winterlandschap

Noem 2 kenmerken van een Hollands landschap.

Zeezichten 

ook hier lage horizon en atmosferisch perspectief 

zeeslagen, maar ook stormen of juist hele rustige zee

Willem van de Velde - Het kanonschot

Dubbels - Schepen in de storm

Zeezichten waren enorm populair in de 17e eeuw. Leg uit waarom?

Genrestukken

scènes uit het dagelijks leven maar vaak met moraal

moraal is soms gekoppeld aan een spreekwoord of gezegde

overvolle compositie, overal gebeurt iets

daardoor is de boodschap ook niet in 1x te lezen

Gerard Honthorst - De koppelaarster

geldbuidel = hint naar de betaalde liefde 

de oude kopelaarster/eigenaresse van het bordeel

door kaarslicht wordt het decollete van de dame extra benadrukt

De luit, het muziekinstrument, was een in die tijd bekende verwijzing naar de betaalde liefde

Stillevens

pronkstillevens om welvaart te tonen

vanitasstillevens om te herinnneren aan het naderende einde (van het leven)

Leg uit waarom stillevens populair waren in de Gouden Eeuw.

Vanitasstilleven

herinnert de kijker er aan dat het leven maar tijdig is en spoort zo aan om zich te richten op het eeuwige leven

op deze schilderijen keren vaak dezelfde symbolen terug

Gerard Dou - Vanitas

Noem zoveel mogelijk Vanitas symbolen

Leg uit waarom het Vanitas stilleven goed paste bij het protestantisme.

Het stilleven anno 2019

Maar het stilleven is een genre dat ook na de 17e eeuw bleef voortbestaan. Zoals blijkt uit de catalogus van een Zweeds woonwarenhuis. Vergelijk de afbeelding op de volgende dia eens met de twee afbeeldingen daarna...

https:

noem zoveel mogelijk overeenkomsten tussen de IKEA foto en de schilderijen