Reis door het planetarium

• Geschiedenis
• Basisschool
• Groep 5-8

Reis door het planetarium

Jullie komen binnenkort naar het planetarium. Je hebt daar de keuze uit twee reizen:

Reizen

Reis door de tijd

Reis door de raderen

Reis door de tijd is geschikt voor:

• iedereen die van geschiedenis houdt.
• iedereen die zich vast kan bijten in oude bronnen.
• iedereen die goed kan argumenteren
• iedereen die nieuwsgierig is naar de persoon achter het oudste nog werkende planetarium van de wereld: Eise Eisinga.

Reis door de tijd

Wie was Eise Eisinga?

De meeste mensen kennen Eise als bouwer van het Planetarium. Maar dat deed hij in zijn vrije tijd. Hij had een goedlopende bedrijf als wolkammer, dat was zijn échte werk. Eise was ook heel goed in het kleuren van wol. Hiernaast zie je een brief waarin hij verschillende kleuren wol meestuurt voor een wedstrijd.

Wie was Eise Eisinga?

Daarnaast was Eise politiek actief. Hij was patriot, moest daardoor zelfs vluchten naar Duitsland, heeft een jaar in de gevangenis gezeten en is daarna voor vijf jaar verbannen uit Friesland.

Een brief die Eise vanuit de gevangenis stuurde naar een vriend van hem.

Patriotten

Bekijk de video tot 8.42

https://schooltv.nl/video/het-verhaal-van-nederland-in-de-klas-patriotten-en-prinsgezinden/

patriotten

Eise was patriot in Franeker en lid van een van de vrijcorpsen, ook wel defensiewezen genoemd. (tip: onthoud dit, dit komt terug in de opdrachten!)

Als je meer wilt weten over de persoon Eise en zijn geschiedenis, kies dan voor de reis door de tijd!

Reis door de raderen is geschikt voor:

• iedereen die van techiniek houdt.
• iedereen die wil weten hoe iets precies werkt.
• iedereen die van natuurkunde houdt. (niet noodzakelijk)
• iedereen die nieuwsgierig is naar de werking van het oudste nog werkende planetarium ter wereld.

Reis door de raderen

Het planetarium

Een planetarium is een nagebouwd model van de zon en de planeten en wordt gebruikt om uit te leggen hoe deze ten opzichte van elkaar bewegen.

Een Planetarium zag er vroeger vaak zo uit. In het midden zie je de zon, met op verschillende afstanden de planeten eromheen. Eise maakte naast dit planetarium op de foto nog een planetarium, maar dan eentje in zijn plafond!

Het planetarium

Om het Planetarium te bouwen verlaagt Eise zijn plafond in de woonkamer en maakt daarboven een raderwerk. Het raderwerk bestaat uit zo’n 60 houten tandwielen met ruim 6000 ijzeren pinnen als tanden. 

Het planetarium

Het duurt zes jaar om het hele planetarium te bedenken en bouwen. En nog eens een jaar om het te schilderen. In 1781 is het planetarium af. 

Je ziet hier het leitje waar Eise al zijn ingewikkelde berekeningen op maakte. Je kunt deze bekijken in het Planetarium!

Het planetarium

De planeten in het planetarium draaien net zo snel (of langzaam) om de zon als in het echt. Maar er valt meer te zien: Je kunt zien hoe laat de zon op en onder gaat, hoe laat het is, welke datum, welke dag, welk jaar, hoe de maan eruitziet, hoe de sterrenhemel eruitziet, in welk sterrenbeeld de maan staat, wanneer er een zons- of maansverduistering is ergens op de wereld. Enzovoorts. En het klopt allemaal. Nog steeds!

Klok en gewichten

En daarbij spelen naast het ingenieuse raderwerk één klok en negen gewichten een belangrijke rol. In de reis door de raderen ontdek je er alles over!

Welke reis kies jij?

Reis door de tijd

Reis door de raderen

Tot snel!